Czy pacjenci z chorobami autoimmunologicznymi są bardziej narażeni na ciężki przebieg COVID-19? Co ze szczepieniem?

Osoby z chorobami autoimmunologicznymi, ze względu na osłabioną odporność organizmu, gdy zachorują na COVID-19, mogą być narażone na cięższy przebieg choroby. Z tego powodu szczepienia przeciw COVID-19 są szczególnie zalecane dla tej grupy osób. Pozwalają one bowiem uchronić je przed ciężkim przebiegiem choroby, a nawet śmiercią.

Co to są choroby autoimmunologiczne?

Choroby autoimmunologiczne to choroby, których przyczyną jest nieprawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego, polegające na tym, że zamiast zwalczać patogeny – wirusy i bakterie, atakuje on komórki i tkanki własnego organizmu. Podłożem tych chorób jest proces zwany autoimmunizacją, podczas którego powstają nieprawidłowe, skierowane przeciw własnym tkankom, limfocyty T lub przeciwciała. Nie wiadomo, co wywołuje ten proces. 

Poznano około 80 chorób autoimmunologicznych, które powodują różnorodne objawy i dolegliwości, zarówno umiarkowane jak i bardzo poważne. Należą do nich między innymi choroby układowe tkanki łącznej, takie jak toczeń rumieniowaty układowy, twardzina, układowe zapalenia naczyń, reumatoidalne zapalenie stawów, reaktywne zapalenie stawów, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa, łuszczycowe zapalenie stawów. Do takich chorób należą także choroby układu pokarmowego, takie jak wrzodziejące zapalenie jelita grubego i choroba Leśniewskiego-Crohna, choroby tarczycy takie jak choroba Hashimoto i choroba Gravesa-Basedowa, choroba Addisona, choroby neurologiczne, czyli miastenia, stwardnienie rozsiane, ostre rozsiane zapalenie mózgu i rdzenia, a także choroby skóry, wśród nich bielactwo, łuszczyca czy łysienie plackowate. 

Chorobą autoimmunologiczną jest także niedokrwistość Addisona-Biermera, sarkoidoza oraz cukrzyca typu 1.

Leczenie chorób autoimmunologicznych polega głównie na łagodzeniu ich objawów. Stosuje się także leki immunosupresyjne, czyli obniżające aktywność układu odpornościowego. Skutkiem ubocznym tego leczenia jest słabsza reakcja tego układu na infekcje, także na infekcję SARS-CoV-2.

W związku z tym osoby, u których stwierdzono chorobę autoimmunologiczną, narażone są na cięższy przebieg zakażenia SARS-CoV-2, a także na większe ryzyko powikłań po COVID-19. Podobne ryzyko dotyczy osób z chorobami serca, cukrzycą, nadciśnieniem, chorobami układu oddechowego, chorobami nowotworowymi, otyłością czy przewlekłą obturacyjną chorobą płuc (POChP).

Z prowadzonych badań wynika, że podobnie jak choroby autoimmunologiczne, COVID-19 może powodować różnorodne i ogólnoustrojowe objawy kliniczne. W pewnym stopniu w obu tych stanach chorobowych odpowiedź immunologiczna jest podobna, a uszkodzenie narządów w trakcie COVID-19 zależy w dużej mierze od układu odpornościowego, podobnie jak w przypadku chorób autoimmunologicznych. 

SARS-CoV-2 może zaburzać samotolerancję antygenów gospodarza, przynajmniej częściowo poprzez mimikrę molekularną. W rezultacie podczas COVID-19 zaobserwowano pojawienie się autoprzeciwciał, a czasem autoimmunizacji narządowej lub ogólnoustrojowej. Wynika z tego, że COVID-19 może mieć pewne cechy choroby autoimmunologicznej.

Czy osoby z chorobami autoimmunologicznymi powinny się szczepić?

Szczepionki przeciw COVID-19 to szczepionki wektorowe, bazujące na specjalnych wektorach, czyli zmodyfikowanych fragmentach aktywnych wirusów, które są rozpoznawane przez organizm jako obce cząstki i powodują wytwarzanie przeciwko nim przeciwciał, oraz szczepionki mRNA, kiedy to do organizmu dostarcza się informację genetyczną, jak powinno być wytwarzane białko pełniące rolę antygenu. 

Mechanizm działania szczepionek jest podobny, a ich celem jest uzyskanie odporności, bez zakażenia SARS-CoV-2.

Szczepienie przeciw COVID-19 chroni, w razie zakażenia SARS-CoV-2, przed ciężkim przebiegiem choroby i śmiercią w jej wyniku, dlatego zalecane jest pacjentom z chorobami autoimmunologicznymi, którzy są szczególnie narażeni na poważne objawy choroby i powikłania.

Szczepienie tej grupy osób nie wiąże się z dodatkowym ryzykiem zdrowotnym. Potwierdza to między innymi stanowisko Polskiego Towarzystwa Reumatologicznego i konsultanta krajowego w dziedzinie reumatologii dotyczące szczepień przeciwko COVID-19 u pacjentów z autoimmunologicznymi i zapalnymi chorobami reumatycznymi z 12 kwietnia 2021 roku.

Wynika z niego, że dostępne w Unii Europejskiej szczepionki przeciw COVID-19 mogą być bezpiecznie stosowane u pacjentów z chorobami autoimmunologicznymi i zapalnymi stawów, a także u pacjentów otrzymujących leki wpływające na układ odpornościowy.

Dotyczy to zarówno szczepionek wektorowych (Vaxzevria firmy AstraZeneca i Janssen firmy Johnson&Johnson) jak i szczepionek mRNA (Comirnaty firmy Pfizer i BionTech oraz Vaccine Moderna).

Nie wykazano dotychczas niekorzystnego wpływu tych szczepionek na przebieg autoimmunologicznych i zapalnych chorób reumatycznych, w tym na skuteczność leczenia. 

Wprawdzie stanowisko to dotyczy autoimmunologicznych chorób reumatycznych, ale mechanizm występujący w przypadku poszczególnych chorób autoimmunologicznych jest podobny, niezależnie od tego, jakie narządy są atakowane przez układ odpornościowy organizmu.

Pewne wątpliwości dotyczące szczepień, szczególnie w przypadku osób z chorobami autoimmunologicznymi, dotyczyły szczepionki wektorowej Vaxzevria firmy AstraZeneca, ponieważ po jej podaniu odnotowano rzadkie przypadki zakrzepicy z trombocytopenią, w tym zakrzepicy zatok żylnych mózgu (CSVT), naczyń żylnych jamy brzusznej (SVT) i tętnic, za którymi stała prawdopodobna reakcja immunologiczna. 

Polskie Towarzystwo Reumatologiczne i konsultant krajowy w dziedzinie reumatologii zwracają jednak uwagę, że brak jest dostępnych danych na temat potencjalnego ryzyka związanego z podaniem szczepionki Vaxzevria u pacjentów z chorobami autoimmunologicznymi z istotnie zwiększonym ryzykiem zakrzepicy lub małopłytkowością. 

Na co uważać przed szczepieniem i po nim

Szczepienia przeciw COVID-19 są zalecane osobom z chorobami autoimmunologicznymi, opracowano także pewne wskazówki dotyczące postępowania w poszczególnych przypadkach.

Na przykład jeśli szczepienie ma dotyczyć pacjentów z nowo rozpoznaną chorobą autoimmunologiczną lub zapalną stawów, to zaleca się, jeśli ich stan zdrowia na to pozwala, podanie szczepionki przed planowanym rozpoczęciem terapii immunosupresyjnej, która potencjalnie może zmniejszyć skuteczność szczepienia.

U pacjentów stosujących glikokortykosteroidy lub klasyczne leki modyfikujące lub leki immunosupresyjne lub leki biologiczne lub inhibitory kinaz janusowych szczepienie najlepiej wykonywać, jeśli jest to możliwe, gdy choroba jest w fazie remisji lub niskiej aktywności.

W takiej sytuacji lekarz prowadzący może także podjąć decyzję o stosowaniu najmniejszych skutecznych dawek leków lub o wstrzymaniu terapii na krótki czas, jeśli uzna, że może to poprawić skuteczność szczepienia, a ryzyko zaostrzenia choroby jest niskie.

Jakie objawy NOP mogą dotyczyć osób z chorobami automimmunologicznymi?

Ostatecznej kwalifikacji do szczepienia, z uwzględnieniem aktualnego stanu zdrowia pacjenta, dokonuje lekarz. Każdy pacjent z chorobą autoimmunologiczną, u którego planowane jest szczepienie przeciw COVID-19 lub po zaszczepieniu, w przypadku wątpliwości lub obaw związanych ze swoim stanem zdrowia, powinien się skontaktować z lekarzem, najlepiej prowadzącym jego leczenie.

Po podaniu szczepionki przeciw COVID-19 pacjenci powinni także obserwować reakcję swojego organizmu i skontaktować się z lekarzem, gdyby wystąpiły objawy, które ich zaniepokoiły. Mogą to być, występujące bardzo rzadko, takie objawy jak duszność, ból w klatce piersiowej, obrzęk kończyn dolnych, ból brzucha czy objawy neurologiczne, w tym silne i uporczywe bóle głowy lub niewyraźne widzenie oraz wybroczyny pod skórą poza miejscem wstrzyknięcia. 

Źródła: 
Stanowisko Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Reumatologicznego i konsultanta krajowego w dziedzinie reumatologii dotyczące szczepień przeciwko COVID-19 u pacjentów z autoimmunologicznymi i zapalnymi chorobami reumatycznymi z 12 kwietnia 2021 roku.
Liu Y., Sawalha A.H., Lu Q., COVID-19 and autoimmune diseases, Current Opinion in Reumatology, 2021 mar; 33(2): 155–162