Żółtaczka - przyczyny, objawy i leczenie

Żółtaczka to zespół objawów chorobowych, który manifestuje się głównie żółtym zabarwieniem twardówki oczu, skóry i błon śluzowych. Wbrew powszechnej opinii nie jest to odrębna jednostka chorobowa. Jest to natomiast istotny objaw, który może świadczyć o poważnej chorobie wątroby, krwinek czerwonych lub towarzyszyć chorobom innych narządów jamy brzusznej, np. trzustki lub śledziony. Dowiedz się co powoduje żółtaczkę, jakie są jej rodzaje oraz w jaki sposób można ją leczyć.

Przyczyny żółtaczki

Bilirubina to żółty barwnik powstający wskutek rozpadu hemu. Hem natomiast, to składnik hemoglobiny, która jest podstawowym elementem budowy krwinek czerwonych. W warunkach prawidłowych bilirubina jest cały czas wychwytywana przez wątrobę, gdzie ulega połączeniu z kwasem glukuronowym. Taki kompleks jest rozpuszczalny w wodzie, dzięki czemu może być aktywnie wydzielany do żółci, skąd dalej trafia do jelita i ulega wydaleniu z organizmu. Nadmierny wzrost stężenia bilirubiny odpowiada za, charakterystyczne dla żółtaczki, żółtawe zabarwienie białkówek oczu, błon śluzowych oraz powłok ciała. Jej nagromadzenie może być skutkiem wzmożonego wytwarzania (co spowodowane jest zwiększonym rozpadem krwinek czerwonych i uwalnianiem hemu) lub upośledzonego transportu wewnątrz- lub zewnątrzwątrobowego. 

Rodzaje żółtaczek

Klasyczny podział żółtaczek przeprowadzony został na podstawie etiologii hiperbilirubinemii. Wyróżniamy zatem:

• Żółtaczkę przedwątrobową- spowodowaną nadmiernym wytwarzaniem bilirubiny, najczęściej na skutek zwiększonej hemolizy (rozpadu) erytrocytów. Do jej przyczyn zalicza się również niektóre choroby związane z upośledzeniem sprzęgania bilirubiny z kwasami żółciowymi,
• Żółtaczkę wątrobową- hiperbilirubinemia jest w tym przypadku związana z różnymi chorobami uszkadzającymi miąższ wątroby,  
• Żółtaczkę pozawątrobową- spowodowaną zaburzeniami mechanicznymi w odpływie żółci, taki stan nazywany jest cholestaza zewnątrzwątrobowa. 

Każdy z rodzajów żółtaczki ma nieco inną charakterystykę, inne spektrum objawów (poza zażółceniem powłok) i występuje w odmiennych grupach wiekowych. Nadprodukcja bilirubiny w żółtaczce przedwątrobowej może być skutkiem: wrodzonych niedokrwistości hemolitycznych, mechanicznego uszkodzenia erytrocytów (mechaniczna zastawka serca), konfliktu serologicznego u noworodka, zakażeń (malaria, toksoplazmoza), ciężkich oparzeń, hipersplenizmu (nadmierna aktywność śledziony, powodująca intensywne niszczenie erytrocytów) lub nocnej napadowej hemoglobinurii. Również niektóre wrodzone choroby, które nie powodują uszkodzenia miąższu wątroby, takie jak zespół Gilberta i zespół Criglera-Najjara, zaliczamy do tego rodzaju żółtaczek.

Choroby, które prowadzą do żółtaczki wątrobowej są często związane z poważnym uszkodzeniem komórek wątrobowych (hepatocytów), a żółtaczka jest tylko jednym z wielu towarzyszących temu objawów. Przykładowymi chorobami mogą być: marskość wątroby, wirusowe zapalenie wątroby, autoimmunologiczne zapalenie wątroby, polekowe i toksyczne uszkodzenie wątroby (np. zatrucie paracetamolem, grzybami) oraz nowotwory wątroby.

Cholestaza zewnątrzwątrobowa jest skutkiem zablokowania odpływu żółci przez przeszkodę mechaniczną. Ta zapora może przyjmować postać: kamienia żółciowego, guza lub miejscowego zapalenia (np. w przebiegu stwardniającego zapalenia dróg żółciowych).

Żółtaczka - objawy

Jak już wspomniano, podstawowym objawem żółtaczki jest żółte zabarwienie skóry i błon śluzowych. Wydaje się, że nasilenie tego zabarwienia jest wprost proporcjonalne do stężenia bilirubiny we krwi. Wyraźna żółtaczka zaczyna być zauważalna przy stężeniu przekraczającym 2,5 mg/dl, a pierwszym miejscem ulegającym zażółceniu są twardówki oczu. W następnej kolejności zajęte zostają błony śluzowe jamy ustnej oraz skóra. U noworodków i małych niemowląt, żółtaczka pojawia się w charakterystycznej sekwencji- im wyższe stężenie bilirubiny tym bardziej końcowe części ciała ulegają zażółceniu. Zmiana barwy łydek i przedramion świadczy o znacznym nasileniu hiperbilirubinemii.

Zmiana zabarwienia skóry nie jest jedynym objawem żółtaczki. Nagromadzenie bilirubiny i zaburzenia jej transportu mogą również doprowadzić do zmiany koloru stolca i moczu. Objawy te są obecne w zależności od etiologii żółtaczki i miejsca, w którym transport bilirubiny został zaburzony. W przypadku żółtaczki przedwątrobowej kolor stolca i moczu będą prawidłowe, natomiast w żółtaczce pozawątrobowej (a niekiedy również wątrobowej) stolce będą odbarwione (jasne), a mocz ciemny.

Kolejnym, a równocześnie najbardziej dotkliwym dla pacjentów objawem jest świąd. W związku z tym, że ma on tendencje do nasilania po położeniu się pacjenta do łóżka i rozgrzaniu ciała, bywa on przyczyną bezsenności i zespołu zmęczenia. U chorych z uporczywym świądem, na ciele można zauważyć również tzw. przeczosy, które powstają wskutek drapania swędzącej skóry.

Żółtaczka - leczenie

Leczenie żółtaczki jest to przede wszystkim leczenie przyczynowe, ukierunkowane na konkretną jednostkę chorobową powodującą żółtaczkę. W niektórych schorzeniach przebiegających z żółtaczką i/lub świądem wspomagająco stosowane są również środki działające objawowo. Zaliczamy do nich leki zawierające cholestyraminę (powoduje ona wzmożone wydzielanie kwasów żółciowych wraz z kałem) oraz leki poprawiające perystaltykę przewodu pokarmowego. W przypadku uciążliwego świądu stosowane są dodatkowo leki przeciwhistaminowe oraz emolienty.

Źródła:

1. Piotr Gajewski, Interna Szczeklika, mały podręcznik, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna 2019/2020
2. Gastroenterologia dziecięca, podręcznik dla studentów medycyny. Pod redakcją Anny Szajewskiej i Piotra Albrecha; recenzent: prof. dr hab. Tadeusz Zalewski
3. Andrzej Szczeklik, Piotr Gajewski: Interna Szczeklika 2014. Kraków: Medycyna Praktyczna, 2014. ISBN 978-83-7430-405-4