Paracetamol: właściwości, dawkowanie, przeciwwskazania, objawy zatrucia

Paracetamol to substancja o działaniu przeciwbólowym oraz przeciwgorączkowym. Jest szeroko stosowana jako składników wielu produktów leczniczych. Sprawdź, jak dawkować paracetamol oraz jakie są wskazania i przeciwwskazania do jego stosowania.

Leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe należą do najczęściej stosowanych, zarówno u dorosłych jak i dzieci. Zwykle przepisuje je lekarz internista, wiele takich produktów jest dostępnych bez recepty, nie tylko w aptekach, ale także w supermarketach.

Jedną z substancji będącą składnikiem wielu popularnych leków przeciwgorączkowych i przeciwbólowych jest paracetamol. Paracetamol może być stosowany zarówno w postaci tabletek, jak i czopków doodbytniczych, może być także podawany dożylnie. Paracetamol na gorączkę lub stosowany przeciwbólowo jest skutecznym lekiem, ale warto wiedzieć, jak należy go stosować, aby był bezpieczny. 

Leki zawierające paracetamol to między innymi takie produkty jak Paracetamol DOZ, Theraflu, Gripex, Fervex czy popularny lek przeciwbólowy Apap. Paracetamol jest także składnikiem takich produktów jak Solpadeine, Excedrin, Pedicetamol, Tabcin czy Metafen. 

Jak działa paracetamol?

Paracetamol wykazuje działanie przeciwbólowe i przeciwgorączkowe. Zatrzymuje biosyntezę prostaglandyn, dzięki temu że hamuje aktywność cyklooksygenazy kwasu arachidonowego w ośrodkowym układzie nerwowym. Czy paracetamol jest przeciwzapalny? Nie, substancja ta nie posiada właściwości przeciwzapalnych.

Nie powoduje uszkodzenia błony śluzowej żołądka, nie wpływa także na agregację płytek krwi, czyli ich zlepianie się, które może skutkować ich osadzaniem się w ścianach naczyń krwionośnych i pojawianiem się zatorów. 

Paracetamol jest szybko wchłaniany z przewodu pokarmowego (szybkość ta zmniejsza się, gdy przyjmujemy go z posiłkiem). Jest metabolizowany w wątrobie i prawie całkowicie wydalany z moczem. Zwykle następuje to w ciągu 24 godzin od przyjęcia leku.

Dawkowanie paracetamolu

Paracetamol należy stosować ściśle według wskazówek lekarza lub zgodnie z zaleceniami podanymi w charakterystyce produktu leczniczego. Określa ona wskazania i przeciwwskazania do stosowania leku, dawkowanie oraz możliwe skutki uboczne. 

Dawkowanie u dorosłych

W przypadku osób dorosłych maksymalna dawka paracetamolu wynosi 1000 mg stosowane nie częściej niż co 4 godziny, do 4 razy na dobę. Dzienna maksymalna dawka wynosi 4 g na dobę, czyli 8 tabletek produktu paracetamol 500 mg. 

Dawkowanie u dzieci

Paracetamol jest jednym z leków przeciwgorączkowych (obok ibuprofenu) zalecanych do stosowania dla dzieci. Paracetamol z uwagi na dużą skuteczność przeciwgorączkową i przeciwbólową oraz niewielkie działania niepożądane jest lekiem pierwszego wyboru również dla niemowląt. Jest wówczas stosowany w formie syropów lub czopków. 

Rekomendacje dotyczące stosowania leku paracetamol dla dzieci w przypadku gorączki opracowała grupa ekspertów pod kierunkiem profesora Zbigniewa Dońca, w ich tworzeniu wzięli udział przedstawiciele Polskiego Towarzystwa Pneumonologii Dziecięcej, Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego, Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej oraz Polskiego Towarzystwa Farmakologii Klinicznej i Terapii. Rekomendacje powstały na podstawie wytycznych National Institute for Health and Care Excellence (NICE Guideline), towarzystw naukowych z wielu krajów Europy i świata oraz doświadczeń własnych ekspertów.

Zgodnie z tymi rekomendacjami dzienna paracetamolu dla dzieci do 12 roku życia wynosi – 15 mg na kg masy ciała (co 6 godzin) lub 10 mg na kg masy ciała co 4 godziny, maksymalnie 60 mg na kg masy ciała na dobę. Dotyczy to zarówno dawkowania w formie doustnej jak i w formie czopków doodbytniczych. 

Dobrze jest podawać paracetamol dziecku po konsultacji z lekarzem. Dawkowanie leku jest zależne od masy ciała dziecka.

Wskazania do stosowania paracetamolu

Paracetamol stosuje się w bólach różnego pochodzenia o umiarkowanym nasileniu, czyli bólach głowy, gardła, migrenach, w bólach zębów, bólach kostnych, stawowych i mięśniowych. Pomaga także, gdy występuje bolesne miesiączkowanie.

Można go także stosować w przeziębieniach i stanach grypopodobnych.

Po jakim czasie działa paracetamol? Zwykle już po godzinie odczuwa się zmniejszenie nasilenia bólu i spadek temperatury. Jego działanie utrzymuje się około 4 godziny.

Przeciwwskazania do stosowania paracetamolu

Przeciwwskazania do stosowania leku zawierającego paracetamol to nadwrażliwość na substancję czynną lub którykolwiek z pozostałych składników tego leku, a także ciężka niewydolność wątroby lub nerek oraz choroba alkoholowa.

U osób, które chorują na niewydolność nerek lub wątroby, należy zachować ostrożność przy stosowaniu leków zawierających paracetamol. Dotyczy to także pacjentów, u których występuje niedobór dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej i reduktazy methemoglobinowej.

Paracetamol a ciąża i karmienie piersią

Paracetamol można stosować w ciąży, ale tylko w sytuacjach, gdy jest to klinicznie uzasadnione. Wprawdzie substancja ta nie jest toksyczna dla płodu i noworodka i nie powoduje wad wrodzonych, ale wyniki badań epidemiologicznych dotyczących rozwoju układu nerwowego u dzieci, które były narażone na działanie paracetamolu, nie są jednoznaczne. Z tego powodu, gdy konieczne jest podanie paracetamolu kobiecie w ciąży, stosuje się najmniejszą skuteczną zalecaną dawkę przez możliwie jak najkrótszy czas.

Nie ma natomiast przeciwwskazań do stosowania paracetamolu podczas karmienia piersią. Substancja ta dostaje się do mleka kobiet karmiących, ale są to niewielkie ilości, niemające znaczenie klinicznego.

Objawy przedawkowania paracetamolu

Objawy przedawkowania paracetamolu mogą się pojawić w ciągu kilku lub kilkunastu godzin od przyjęcia zbyt dużej dawki produktu. Należą do nich – nudności, wymioty, nadmierna potliwość, senność, osłabienie. Nawet jeżeli objawy te ustąpią, przedawkowanie leku może doprowadzić do uszkodzenia wątroby. Świadczą o nim takie symptomy jak rozpieranie w nadbrzuszu, ponownie pojawiające się nudności i żółtaczka.

Gdy dojdzie do przedawkowania paracetamolu czyli gdy jednorazowo przyjmiemy dawkę 5 g lub więcej, a od jej spożycia nie upłynęła więcej niż godzina, należy sprowokować wymioty, można także przyjąć doustnie węgiel aktywny. Jak najszybciej wtedy należy skonsultować się z lekarzem.

W przypadku, gdy od przyjęcia zbyt dużej dawki produktu upłynęła więcej niż godzina, należy przeprowadzić leczenie odtruwające. Leczenie zatrucia paracetamolem musi się odbywać w szpitalu. W celu zastosowanie odpowiedniej metody odtrucia sprawdza się poziom paracetamolu we krwi. Stosuje się wówczas takie substancje jak ascetylocysteina lub rzadziej- z racji mniejszej skuteczności – metionina. 

Gdy przedawkujemy paracetamol dawka śmiertelna jest określana na ponad 200 mg na kilogram masy ciała, niektórzy autorzy wskazują na dawkę wielkości 20-25 g na dobę. Należy jednak pamiętać, że u osób z już uszkodzoną wątrobą dawki wywołujące śmiertelne zatrucie mogą być znacznie mniejsze.

Skutki uboczne i działania niepożądane

Producenci leków, których substancją czynną jest paracetamol, ostrzegają przed wieloma skutkami ubocznymi i działaniami niepożądanymi, które może spowodować przyjęcie tego produktu, jednak występuje one rzadko.

Objawy ostrego zatrucia paracetamolem zależą przede wszystkim od spożytej dawki leku. Należy pamiętać, że objawy te nie pojawiają się od razu po zażyciu leku, ale stopniowo, najwcześniej kilka godzin po spożyciu toksycznej dawki.

W stadium pierwszym, które może trwać nawet do 24 godzin od spożycia obserwujemy głównie nieswoiste objawy, takie jak nudności, wymioty, biegunka, ogólne osłabienie, bladość, nadmierne pocenie się. 

W stadium drugim (po 24 h do 72 godzin) pojawiają się pierwsze oznaki uszkodzenia wątroby. Do utrzymujących się najczęściej nadal nudności i wymiotów, dołączają się tkliwości lub ból w podżebrzu prawym oraz żółtaczka. 

W trzecim stadium (po 72 do 96 godzinach) dochodzi do rozwoju pełnoobjawowej niewydolności wątroby. Oznacza to wystąpienie żółtaczki, zaburzeń świadomości mogących prowadzić do śpiączki wątrobowej, zaburzeń krzepnięcia krwi (uszkodzona wątroba przestaje produkować czynniki krzepnięcia krwi). Skutkiem tego może być wystąpienie krwotoków samoistnych. Jest to faza krytyczna dla przeżycia pacjenta.

W czwartym stadium - w wyniku piorunującej niewydolności wątroby może dojść do zgonu pacjenta (najczęściej między 3. a 5. dobą zatrucia). U pozostałych chorych w ciągu 7–14 dni dochodzi do normalizacji parametrów laboratoryjnych i regeneracji narządów

U około 25 procent pacjentów dochodzi, prócz uszkodzenia wątroby, dochodzi także do uszkodzenia nerek. Jako skutki uboczne wymieniane są także zmiany dotyczące krwi: trombocytopenia (małopłytkowość), methemoglobinemia (występowanie zamiast hemoglobiny mehemoglobiny, czyli utlenionej hemoglobiny) oraz agranulocytoza (stan polegający na spadku liczny neutrofilii we krwi, ich brak może prowadzić do rozwoju infekcji i sepsy).

Bardzo rzadko mogą się pojawić poważne reakcje skórne, takie jak zespół Stevensa-Johnsona, TEN-toksyczne martwicze oddzielanie się naskórka czy ostra uogólniona osutka krostkowa.

Z czym nie można łączyć paracetamolu?

Podczas stosowania paracetamolu nie można przyjmować innych produktów leczniczych zawierających tę substancję, ze względu na możliwe ryzyko jej przedawkowania.

Paracetamol przyjmowany jednocześnie z niektórymi produktami leczniczymi może nasilać ich działanie. Niektóre substancje mogą także wzmocnić działanie paracetamolu lub wpływać na pojawienie się skutków ubocznych.

Paracetamol może się szybciej wchłaniać, gdy stosujemy leki zawierające metoklopramid lub domperidon, (stosowane w celu zapobiegania nudnościom i wymiotom) a wolniej – gdy przyjmujemy cholestyraminę, obniżającą poziom cholesterolu we krwi.

Przyjmowanie paracetamolu, zwłaszcza regularnie, nasila działanie przeciwzakrzepowe warfaryny lub innych leków z grupy kumaryny. Ich łączenie może spowodować krwawienia.

Ryzyko uszkodzenia wątroby może być skutkiem łączenia paracetamolu i leków zwiększających metabolizm wątroby, czyli niektórych leków nasennych lub przeciwpadaczkowych (na przykład fenobarbitalu, fenytoiny, karbamazepiny) a także rifampicyny. Takie niebezpieczeństwo występuje nawet wtedy, gdy stosowane dawki paracetamolu są zgodne z zalecanymi.

Wydłużanie czasu wydalania paracetamolu to efekt działania salicylamidu, stosowanego w przypadku przeziębienia, grypy czy bólu głowy.

Łączne paracetamolu i niesteroidowych leków przeciwzapalnych zwiększa ryzyko wystąpienia zaburzeń czynności nerek, a stosowanie paracetamolu jednocześnie z inhibitorami MAO może wywołać pobudzenie i wysoką temperaturę. 

Kofeina wzmacnia przeciwbólowe działanie paracetamolu, dlatego lepiej nie popijać tego leku kawą i ograniczyć jej spożywanie podczas kuracji tym produktem. 

Warto także pamiętać, że paracetamol może powodować fałszywe wyniki niektórych badań laboratoryjnych, na przykład dotyczących stężenia glukozy we krwi.

Paracetamol a alkohol

Podczas stosowania paracetamolu nie należy spożywać alkoholu,  ponieważ występuje wówczas podwyższone ryzyko toksycznego uszkodzenia wątroby. Jest ono szczególnie wysokie w przypadku osób, które regularnie spożywają alkohol.

Warto podkreślić, że przed każdym zastosowaniem leku należy zapoznać się z treścią ulotki dołączonej do opakowania. Gdy masz wątpliwości zapytaj farmaceutę bądź skonsultuj się z lekarzem, Dotyczy to stosowania paracetamolu u dorosłych i dzieci. 

Ze względu na ryzyko przedawkowania trzeba zachować szczególną ostrożność, gdy przyjmujemy już inne produkty, szczególnie lek o działaniu przeciwbólowym. W przypadku przedawkowania zawsze należy skontaktować się z lekarzem.

Źródła: 
Sybilski A.J., Postępowanie w gorączce u dzieci – przedstawienie aktualnych rekomendacji, :Lekarz POZ, 2022, 4 (8), 315-319
Przeklasa-Muszyńska A., Paracetamol – działanie, skuteczność, objawy niepożądane, Medycyna Praktyczna
Hinz-Brylew N., Rajewski P., Rajewski P., Ostre zatrudnię paracetamolem – opis trzech przypadków, Forum Medycyny Rodzinnej 2011, 5(5), 429-433
Paracetamol Doz, 500 mg, Charakterystyka produktu leczniczego, 
Apap dla dzieci Forte, smak pomarańczowy, Charakterystyka produktu leczniczego