Co to jest malaria?

Malaria to groźna choroba tropikalna, którą można się zarazić przez ukąszenie samicy komara widliszka, który roznosi zarodźce. Szczególnie narażeni są na nią turyści wybierający się w strefę tropikalną i subtropikalną. Nieleczona malaria może prowadzić do śmierci, a do pierwszych symptomów świadczących o chorobie zalicza się dreszcze i gorączkę. Najskuteczniejszą metodą zapobiegania zarażeniu jest stosowanie repelentów oraz leków przeciwmalarycznych przed i w trakcie wyjazdu  a także po powrocie.

Czym jest malaria?

Malaria (zimnica) jest jedną z najszerzej rozpowszechnionych chorób pasożytniczych, występującą w krajach tropikalnych. Wywoływana jest przez pierwotniaki (zarodźce malarii) z rodzaju Plasmodium i przenoszona przez ukłucia komarów w strefach tropikalnych i subtropikalnych. Zarodźce malarii najlepiej rozwijają się w temperaturze pomiędzy 20. a 30. stopni Celsjusza oraz wilgotności ponad 60 procent. Tożsame warunki lubią, przenoszące zarodźce, komary widliszki.

Malaria zaliczana jest do chorób tropikalnych, ale narażeni są na nią również turyści. Wśród zagrożonych na zachorowanie wymienia się przede wszystkim mieszkańców Afryki, Azji oraz Ameryki Południowej. Obok AIDS i gruźlicy malaria jest najpoważniejszą chorobą zakaźną na świecie. Stanowi główną, zakaźną przyczynę śmierci osób podróżujących do tropików. Jednak ze względu na coraz większą świadomość turystów oraz biorąc pod uwagę globalną skalę rozprzestrzeniania się choroby, liczba przypadków wśród podróżujących jest niewielka. Aktualnie wyróżnia się wiele gatunków zarodźców malarii, jednak zagrożenie dla człowieka stanowi pięć z nich:

• zarodziec sierpowaty (Plasmodium falciparum) – najgroźniejszy dla człowieka i wywołujący malarię tropikalną, odpowiedzialny za największą liczbę przypadków śmierci, zarówno wśród ludności zamieszkującej rejony malaryczne, jaki i wśród podróżnych; najczęstszy w Afryce Subsaharyjskiej i Melanezji (Papua Nowa Gwinea i Wyspy Salomona);
• zarodziec ruchliwy (Plasmodium vivax) – będący najpowszechniejszym rodzajem pasożyta; występuje głównie w Ameryce Środkowej i Południowej, Afryce Północnej, na Środkowym Wschodzie i subkontynencie indyjskim;
• zarodziec owalny (Plasmodium ovale) – powoduje malarię trzeciaczkę; występuje praktycznie jedynie w Afryce Zachodniej;
• zarodziec pasmowy (Plasmodium malariae) – powoduje rozwój malarii czterodniowej; występuje głównie w Afryce;
• zarodziec małpi (Plasmodium knowlesi) – atakuje przeważnie małpy, szczególnie makaki, ale w niektórych przypadkach może wywołać malarię o ciężkim przebiegu u ludzi; występuje na Borneo i w innych częściach Azji Południowo-Wschodniej.

Malarią można zarazić się poprzez ukąszenie samicy komara widliszka. Do zakażenia dochodzi po wprowadzeniu przez komara zarodźców malarii, które wędrują do ludzkich narządów, głównie wątroby oraz trzustki. Tam pasożyty rozmnażają się i atakują erytrocyty. Proces ten prowadzi do niszczenia czerwonych krwinek, a w konsekwencji większości symptomów schorzenia. Aktywność komarów to okres od zmierzchu do świtu, jednak nie można wykluczyć zakażeń w ciągu dnia. Okres inkubacji choroby uzależniony jest od rodzaju zarodźca malarii, a pierwsze objawy widoczne są z reguły po 1-2 tygodniach od zarażenia. Na zachorowanie na malarię i groźne powikłania są najbardziej narażone dzieci do 5. roku życia, osoby o obniżonej odporności oraz kobiety w ciąży.

Malaria – objawy

Kliniczne objawy malarii wywołane są przez bezpłciowe formy zarodźców, które mają niszczące działanie na czerwone krwinki, powodują zaburzenia mikrokrążenia i uwalniają toksyny, prowadząc do klasycznych symptomów choroby w postaci napadu malarii z gorączką i dreszczami. Pierwsze symptomy malarii mogą pojawić się nawet kilka tygodni po zakażeniu, a jest to uzależnione od gatunku pierwotniaka. Może trwać jedynie 7 dni, a w wyjątkowych sytuacjach nawet do 20 lat. Zazwyczaj jednak okres wylęgania choroby wynosi 10-15 dni. Przez ten czas w organizmie pacjenta rozwija się choroba. Do charakterystycznych objawów zalicza się:

• wysoką gorączkę,
• dreszcze,
• naprzemienne odczuwanie zimna oraz gorąca,
• bóle głowy,
• bóle mięśni,
• osłabienie,
• obniżenie nastroju.

W miarę postępowania choroby mogą wystąpić poważniejsze symptomy: silny ból głowy, wymioty, nudności, ostra biegunka, przyspieszone bicie serca (tachykardia) oraz niedokrwistość. W niektórych przypadkach może dochodzić do zaburzeń świadomości, ostrych bóli kręgosłupa i mięśni.

Po zaobserwowaniu wymienionych objawów należy natychmiast zgłosić się do lekarza, gdyż malaria może prowadzić do poważnych powikłań zagrażających zdrowiu i życiu pacjenta, np. niewydolności nerek, skazy krwotocznej, wstrząsu, ostrej niewydolności oddechowej, pęknięcia śledziony czy hipoglikemii.

Malaria - leczenie

W leczeniu malarii najczęściej stosuje się środki farmakologiczne (przeciwmalaryczne), mające na celu zwalczenie zarodźców. Terapię przeprowadza się w specjalistycznych ośrodkach, a polega ona na podaniu zestawu leków zawierających syntetyczną artemizynę. Ponadto stosuje się chininę, prymachinę, chlorochinę i doksycyklinę oraz leki skojarzone. Z reguły po wdrożeniu leczenia rokowania są optymistyczne, jednak cięższy przebieg mają zakażenia zarodźcem sierpowatym. W najcięższych sytuacjach konieczna jest terapia wspomagająca, która polega na podaniu kroplówek nawadniających organizm oraz zażywaniu leków przeciwdrgawkowych i przeciwgorączkowych. Czasami konieczne okazuje się przetaczanie preparatów krwiopochodnych, stosowanie dializy i respiratora. Zawsze leczenie odbywa się w placówka specjalizujących się w medycynie tropikalnej.

Profilaktyka malarii

Najpopularniejszym środkiem prewencyjnym przy malarii jest stosowanie środków odstraszających komary, tzw. repelentów. Mają one postać sprayów oraz kremów, dodatkowo korzysta się z odzieży ochronnej, aby osłonić się od potencjalnych ataków komarów. Dobrze sprawdzają się moskitiery, chroniące pomieszczenia przed owadami. Przed wyjazdem zagranicznym do krajów znajdujących się w zagrożonej strefie warto zastosować profilaktykę farmakologiczną. Na rynku dostępne są leki przeciwmalaryczne, które zaczyna się przyjmować kilka dni przed wyjazdem i stosuje się jeszcze parę dni po powrocie. Oczywiście doboru środków dokonuje się w konsultacji z lekarzem, specjalistą chorób zakaźnych lub lekarz medycyny tropikalnej.

Źródła:

1. Akinosoglou K-A.; Zasady postępowania w przypadku malarii u osób dorosłych, Medycyna Po Dyplomie, 2012(06);
2. Freedman D.; Prewencja malarii u osób planujących krótkie podróże, Medycyna Po Dyplomie, 2009(02); 
3. Magill A.J.; Rozpoznawanie i leczenie malarii w trakcie i po podróży, Medycyna Po Dyplomie, 2007(06);
4. Knap J. P., Myjak P.; Malaria w Polsce i na świecie – wczoraj i dziś.