Helicobacter pylori - przyczyny, objawy, diagnostyka i leczenie zakażenia

W ciele człowieka żyje naturalnie wiele rodzajów bakterii, które tworzą florę fizjologiczną i swoją obecnością nie wywołują objawów chorobowych. Większość z nich to nieszkodliwe drobnoustroje niezbędne do prawidłowego funkcjonowania ludzkiego organizmu. Jednak są też takie, które zasiedlają nasze wnętrza i powodują niebezpieczne choroby. Jednym z przykładów jest bakteria Helicobacter pylori. Coraz częściej dostrzega się korelację między infekcją tą bakterią a dolegliwościami pozażołądkowymi, w tym chorobami układu krążenia, cukrzycą, zaburzeniami funkcjonowania wątroby i dróg żółciowych czy dolegliwościami ze strony układu nerwowego. Czym jest Helicobacter pylori, jak można się zarazić tą bakterią, jakie są objawy zakażenia Helicobacter pylori, w jaki sposób można zdiagnozować i wyleczyć to zakażenie – o tym w poniższym artykule.

Helicobacter pylori - co to jest?

Helicobacter pylori (H. pylori) to drobnoustrój należący do bakterii. Jest gram-ujemną bakterią o helikalnym (spiralnym) kształcie, wyposażoną w kilka (do sześciu) witek. Jest nazywana także bakterią wędrującą, ponieważ może bez trudu pokonać drogę: jama ustna, przełyk, żołądek, dwunastnica. Zasiedla błonę śluzową żołądka, a dokładnie bytuje w odźwierniku przechodzącym w kolejny odcinek przewodu pokarmowego, gdzie znajduje się dwunastnica. Bakteria posiadła zdolność przetrwania w kwaśnym środowisku żołądka dzięki produkcji swoistego enzymu - ureazy, która rozkłada mocznik do dwutlenku węgla i amoniaku  z powstaniem zasadowych jonów amonowych, neutralizujących silnie kwasowe pH soku żołądka. Bakteria Helicobacter pylori wykształciła mechanizmy, dzięki którym jest w stanie przetrwać w niekorzystnych warunkach bytowych w obecności kwasu solnego,  a dodatkowo posiada zdolność do migrowania w kierunku komórek nabłonka żołądka, pod warstwę śluzu, co chroni ją przed strawieniem. Ułatwia jej to właśnie helikalny kształt umożliwiający poruszanie się w warstwie śluzu. Bakterie z tego gatunku zmieniają pH żołądka na zasadowe, a przy tym wytwarzają toksyny, które mają bardzo negatywny wpływ na błonę śluzową tego narządu. Długość bakterii wynosi 3–6 μm, a szerokość 0,6 μm. Drobnoustrój nie wytwarza przetrwalników.
Zakażenie Helicobacter pylori może prowadzić do występowania wielu chorób górnego odcinka przewodu pokarmowego. Obecność tej bakterii w ludzkim organizmie zwiększa ryzyko wystąpienia zapalenia żołądka typu B (jego następstwem mogą być nowotwory) i wrzody trawienne. Udowodniono także, że odpowiada w przybliżeniu za 80% przypadków choroby wrzodowej żołądka oraz 90% przypadków choroby wrzodowej dwunastnicy.
Infekcje Helicobacter pylori cechuje przewlekły charakter.

Jak można zarazić się helicobacter pylori?

Mechanizmy wpływające na ujawnienie się jednostek chorobowych powodowanych przez Helicobacter pylori nie zostały w pełni poznane, jednak nie ma wątpliwości, że są zależne od wielu czynników. Wśród nich należy wyróżnić: dawkę zakażającą i wirulencję szczepu, sprawność układu odpornościowego gospodarza oraz jego predyspozycje genetyczne. Naukowycy wciąż nie są w stanie jednoznacznie stwierdzić, jaką drogą rozprzestrzenia się bakterie Helicobacter pylori. Być może źródłem zakażenia jest woda i żywność. Jeśli tak, oznacza to, że bakterią Helicobacter pylori można zarazić się drogą pokarmową, czyli do zakażenia może dojść przy używaniu z osobą zakażoną tych samych naczyń, podczas picia z tej samej butelki, co zarażony i korzystanie z tych samych szklanek, kubków lub sztućców. Szacuje się, że w Polsce zarażonych jest nawet 80% dorosłych, a 30% dzieci i młodzieży może być nosicielami tej bakterii. Do zakażenia dochodzi głównie w młodości. W ciągu ostatnich lat odnotowuje się spadek ilości zakażeń, rośnie bowiem świadomość jak ważną rolę odgrywają podstawowe zasady higieny. Warto w tym miejscu wspomnieć, że po wyleczeniu zakażenia istnieje ryzyko ponownego zarażenia się podczas kontaktu z chorym.

Objawy zakażenia helicobacter pylori

Badania nad patogennością Helicobacter pylori umożliwiły określenie korelacji między ekspresją czynników wirulencji a rozwojem chorób – nie tylko w obrębie układu pokarmowego, lecz także poza nim. Zakażenie Helicobacter pylori zwykle przebiega bezobjawowo. Patogeny mogą rozwijać się latami bez naszej wiedzy, powodując zmiany zapalne w błonie śluzowej żołądka, nawet głębokie, rozległe owrzodzenia. U niektórych pacjentów odpowiada za dolegliwości ze strony układu pokarmowego, ale zakażenie łączy się także z objawami pozajelitowymi, w tym ze zmianami skórnymi.
Afty są najczęstszą przyczyną nawracających owrzodzeń w obrębie błony śluzowej jamy ustnej, i choć etiologia schorzenia pozostaje niejasna, branych jest pod uwagę wiele czynników, w tym rolę zakażenia Helicobacter pylori, wirusem opryszczki zwykłej lub też różyczki. Niemniej jednak temat pozostaje nadal w fazie badań.
Jeśli chodzi o objawy jelitowe, zakażeniu mogą towarzyszyć:

• wzdęcia;
• niestrawność;
• nudności;
• bóle brzucha;
• biegunki;
• uczucie pełności po jedzeniu;
• kwaśne odbijanie;
• stan podgorączkowy;
• problemy z apetytem;
• pogorszenie samopoczucia.

W ostrym zakażeniu mogą pojawić się takie dolegliwości, jak. niestrawność, wzdęcia, ból w nadbrzuszu, nudności i wymioty. Objawy zakażenia przewlekłego zależą w dużej mierze od zmian w błonie śluzowej żołądka i dwunastnicy, które bakteria spowoduje.

Objawy skórne

Warto poruszyć w tym miejscu ważny wątek, jakim jest Helicobacter pylori objawy skórne. Zakażenie Helicobacter pylori może dawać objawy w obrębie skóry powodując wysypki o różnym charakterze. Wywołuje ono pokrzywkę, która stanowi reakcję alergiczną na zakażenie. Domniema się, że może również zwiększać ryzyko rozwoju trądziku różowatego ze zmianami grudkowo-krostkowymi z rumieniowatym podłożem w obrębie skóry twarzy i szyi. Innymi chorobami skórnymi towarzyszącymi zakażeniu jest atopowe zapalenie skóry (AZS), łysienie plackowate czy świerzbiączka guzkowa. Przypuszcza się, że Helicobacter pylori wpływa między innymi na przebieg choroby Raynauda, niektórych plamic hiperergicznych (zespół Schonleina-Henocha) i świerzbiączki guzkowej (prurigo nodularis).

Objawy ze strony neurologicznej

Jeśli chodzi o zależność Helicobacter pylori - objawy neurologiczne, warto podkreślić, że bakteria wpływa na rozwój chorób układu nerwowego poprzez promowanie produkcji reaktywnych form tlenu i azotu oraz uwalnianie różnych czynników prozapalnych i wazoaktywnych. Przewlekłe zakażenie może powodować kłopoty związane z zaburzeniami ze strony neurologicznej, w tym problemy z koncentracją i zapamiętywaniem. Ponadto może zwiększać ryzyko zachorowań na depresję oraz powodować zaburzenia nastroju i stany lękowe. Są to jedynie przypuszczenia, które wynikają z aktualnie dostępnych informacji.
Naukowcy wciąż badają rolę Helicobacter pylori w progresji schorzeń neurodegeneracyjnych, w tym: choroby Alzheimera, Parkinsona oraz syndromu Guillaina-Barrego. Zwraca się też szczególną uwagę na zdolność tej bakterii do wydzielania dużych ilości amoniaku oraz możliwość promowania jego wysokich stężeń we krwi (stan hiperamonemii) oraz na udział tej bakterii w indukowaniu przewlekłych stanów zapalnych (i zależnej od tego procesu neurotoksyczności) oraz zwiększaniu przepuszczalności bariery krew-mózg. Badany jest także udział bakterii przy występowaniu udarów – miałoby to polegać na wnikaniu bakterii do blaszek miażdżycowych w tętnicach mózgu i powodowaniu ich pękania. Naukowcy badają także zależność pomiędzy infekcją tej bakterii a przewlekłą obturacyjną chorobą płuc (POChP).

Diagnostyka - jak rozpoznać infekcję bakterią?

Wśród metod rozpoznania zakażenia bakterią Helicobacter pylori można wyróżnić metody inwazyjne wymagające wykonania badania, jakim jest gastroskopia i pobrania wycinków błony śluzowej żołądka oraz metody nieinwazyjne.
W pobranym materiale tkankowym należy wykonać test urazowy, wycinek tkanki z części odźwiernikowej poddawany jest badaniu histologicznemu.
Diagnostyka nieinwazyjna wyróżnia testy oddechowe, test wykrywający antygeny Helicbacter pylori w kale oraz testy serologiczne. Test na antygeny i test oddechowy to podstawowe testy służące rozpoznaniu zakażenia oraz kontroli skuteczności włączonego już leczenia – szczególnie u pacjentów, którzy nie mogą zostać poddani gastroskopii.
Serologiczne badanie krwi pomaga wykrywać ilościowo przeciwciała IgG specyficzne w stosunku do antygenów Helicobacter pylori, natomiast IgG – test ilościowy to badanie potwierdzające kontakt układu odpornościowego pacjenta z bakterią. Jako że przeciwciała IgG utrzymują się latami, nie daje on jednoznacznej odpowiedzi czy kontakt z przeciwciałami jest bieżący, czy wynik dotyczy przeszłości. Jest to badanie niezbędne przy badaniach przesiewowych w kierunku zakażenia bakterią u osób z czynnikami, które zmniejszają czułość pozostałych testów (np. z aktywnym krwawieniem z wrzodu żołądka) oraz w przypadkach, gdy nie można wykonać badań endoskopowych lub testu oddechowego.

Leczenie zakażenia bakterią helicobakter pylori

Helicobacter pylori - leczenie. Wszyscy chorzy z rozpoznaną infekcją Helicobacter pylori powinni być leczeni przeciwbakteryjnie, niemniej jednak odpowiedź na pytanie, u których chorych należy wykonać badania diagnostyczne, nie jest już taka prosta.
Zgodnie z wytycznymi Grupy Roboczej Polskiego Towarzystwa Gastroenterologicznego (PTG) wskazaniami do terapii eradykacyjnej (zakażenia) są:

• wrzody żołądka i/lub dwunastnicy (aktywna, nieaktywna, powikłana);
• chłoniak żołądka typu MALT;
• zanikowe zapalenie żołądka;
• stan po resekcji żołądka z powodu raka;
• krewni I stopnia chorych na raka żołądka;
• pierwotna małopłytkowość immunologiczna;
• niewyjaśniona niedokrwistość z niedoboru żelaza;
• niedobór witaminy B12;
• życzenie wyrażane przez pacjenta;
• inne.

Leczenie Helicobacter pylori prowadzi się w celu całkowitej eradykacji tej bakterii z organizmu. Stosowany jest schemat farmakoterapii, który składa się z antybiotyków takich jak amoksycylina, metronidazol, tetracyklina oraz inhibitora pompy protonowej (obniżającego wydzielanie kwasu żołądkowego), soli bizmutu (bakteriobójczych dla H. pylori) oraz dwóch antybiotyków. Leczenie trwa zwykle 2 tygodnie. Niezbędne jest również włączenie lekkostrawnej diety, która pomaga ograniczyć występowanie przykrych dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego.

Helicobacter pylori a dieta

Helicobacter pylori – dieta. Jeśli chodzi o dietę przy zakażeniu Helicobacter pylori, należy dostosować ją do rodzaju dolegliwości towarzyszących zakażeniu. W przypadku samego zakażenie bakterią, nie ma konieczności modyfikacji zdrowej diety, zmiany są konieczne jeśli jest ono powiązane z zapaleniem żołądka. Wtedy warto zastosować dietę lekkostrawną. Sugeruje się spożywanie 5–6 małych posiłków dziennie, o stałych porach. Warto postawić na lekkie produkty: chude mięso drobiowe, królika, ryby (dorsz, sola, pstrąg, okoń morski, szczupak) oraz chudy nabiał. Menu warzywne powinno opierać się na: marchwi, dyni, szpinaku, batatach, ziemniakach, burakach, warzywa dobrze jest podawać w lekkiej formie puree lub zup kremów. Owoce dojrzałe i soczyste, niekwaśne: jagody, banany, morele, jabłka w formie gotowanej lub pieczonej. Do picia woda niegazowana, kawa zbożowa, lekka herbata lub herbaty ziołowe i zielone (z zawartością katechin hamujących rozwój bakterii). Posiłki warto dusić, piec lub gotować na parze. Warto włączyć do terapii zioła: kardamon, imbir, cynamon, kolendrę, szałwię, miętę – hamują namnażanie się bakterii w żołądku.
Produktami wspierającymi walkę z infekcjami są fermentowane napoje mleczne typu kefir i jogurt. Działanie bakteriostatyczne w stosunku do bakterii wykazuje także miód naturalny. Warto włączyć go do diety zarówno w trakcie leczenia, jak i zapobiegania, jeśli nie mamy przeciwskazań.
Jeśli nie występują objawy towarzyszące zapaleniu żołądka, sugeruje się włączyć owoce jagodowe i sok z żurawiny zawierające duże ilości polifenoli oraz warzywa kapustne, dostarczające izotiocyjanianów.

Helicobacter pylori a wrzody żołądka i dwunastnicy

Wrzody żołądka i dwunastnicy to choroba wrzodowa, która jest jedną z najczęstszych chorób przewodu pokarmowego. Charakteryzują ją ubytki w błonie śluzowej tych organów, a wywołuje je zakażenie Helicobacter pylori oraz przyjmowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych.

Bartnik W., Helicobacter pylori – diagnostyka i leczenie, Medycyna Praktyczna;
Czarnik A., Eradykacja Helicobacter pylori – siedem grzechów głównych, Lekarz POZ; 7(6); 2021; 411-413;
Krzyżek P., Helicobacter pylori  choroby układu nerwowego. Indukcja chronicznego stanu zapalnego i hiperamonemii, Forum Zakażeń; 8(3); 2017; 227-228;
Quraan I., Beriwal N., Sangay P. et al., The Psychotic Impact of Helicobacter pylori Gastritis and Functional Dyspepsia on Depression: A Systematic Review; Cureus; 11(10); 2019;
Wytyczne Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii dotyczące diagnostyki i leczenia zakażenia Helicobacter pylori, https://ptg-e.org.pl/wytyczne/wytyczne-dotyczace-diagnostyki-i-leczenia-zakazenia-helicobacter-pylori-2014/