Insulinooporność a ciąża. Jak IO wpływa na zajście w ciążę i jej przebieg?

Coraz więcej kobiet choruje na insulinooporność (IO) - schorzenie, o którym jeszcze do niedawna niewiele osób słyszało, a które objawia się obniżoną wrażliwością tkanek na działanie insuliny. Czy insulinooporność ma wpływ na naszą płodność, czy może utrudniać starania o potomstwo, jakie są największe zagrożenia po zajściu w ciążę przez kobiety z insulinoopornością i czy IO można leczyć farmakologicznie – o tym w poniższym artykule.

Insulinooporność (IO) a niepłodność

Przyczyn pojawienia się insulinooporności może być wiele: otyłość typu brzusznego i nadwaga, zespół policystycznych jajników (PCOS), choroby tarczycy czy inne zaburzenia hormonalne, w tym zaburzenia miesiączkowania. Można domniemywać, że wpływ ma kilka czynników i mechanizmów w jednym czasie. Liczne badania wskazują, że 62-80% otyłych kobiet cierpiących na zespół policystycznych jajników oraz 11-50% kobiet z prawidłową masą cierpi na insulinooporność.

Czy insulinooporność może utrudniać starania o dziecko?

Medycyna wskazuje na zależność polegającą na tym, że kobiety z zespołem policystycznych jajników, otyłością, nadwagą oraz insulinoopornością częściej mają problemy z zajściem w ciążę czy jej utrzymaniem. Hiperinsulinemia, czyli podwyższony poziom insuliny we krwi, powoduje wzrost aktywności osi przysadka–podwzgórze–nadnercza, co skutkuje wzrostem wytwarzania androgenów. Zaobserwowano również niekorzystny wpływ hiperinsulinemii na jajniki. Kobiety z wymienionymi przypadłościami częściej chorują także na cukrzycę ciążową. Pacjentki z insulinopornością i z zespołem policystycznych jajników mają obniżoną płodność i często są diagnozowane i leczone z powodu niepłodności, co jednak nie wyklucza możliwości nagłego zajścia w ciążę.

Punktem wyjścia jest prawidłowe postawienie diagnozy, do czego niezbędne jest wykonanie badań. Każda kobieta w ciąży musi wykonać badanie w kierunku diagnostyki cukrzycy. Lekarz ginekolog zleca test obciążenia glukozą (OGTT), który należy wykonać między 24 a 28 tygodniem ciąży. Jeśli są ku temu powody, lekarz może zlecić wykonanie badania już w pierwszym trymestrze ciąży.

Jeśli jest stwierdzona insulinooporność, wprowadzane jest leczenie – w pierwszej kolejności – niefarmakologiczne. Należy je rozpocząć od zmiany stylu życia, a w przypadku kobiet z otyłością i nadwagą - od redukcji masy ciała oraz zdrowej diety i wysiłku fizycznego odpowiedniego dla kobiet ciężarnych. Badania udowadniają, że utrata minimum 5% masy ciała przekłada się na zmniejszenie liczby pęcherzyków w jajnikach oraz zmniejszenie objętości jajników u kobiet z PCOS, poprawia wrażliwość na insulinę, a tym samym zwiększają się szanse na zajście w ciążę.

Warto w tym miejscu podkreślić, iż u otyłych mężczyzn z zespołem metabolicznym i insulinopornością obserwuje się niższy poziom testosteronu i gorszą jakość plemników. Wyższy poziom tkanki tłuszczowej sprzyja bowiem nadmiernym przemianom testosteronu do estradiolu.

Jak poprawić płodność? Obniżenie insulinemii i obniżenie masy ciała powoduje jednoczesny spadek produkcji androgenów, co może przywrócić owulację.

Co ważne – bardzo istotnym aspektem ryzyka rozwoju zespołu policystycznych jajników jest otyłość występująca już w wieku dziecięcym oraz w okresie dorastania. Insulinooporność to konsekwencja nadmiernego poziomu tkanki tłuszczowej, a zbyt podwyższony poziom insuliny i glukozy w tym okresie może prowadzić do rozwoju przedwczesnego dojrzewania i PCOS u predysponowanych genetycznie osób. Dlatego tak ważne są zdrowe nawyki żywieniowe (spożywanie produktów o niskim indeksie glikemicznym i niskiej kaloryczności) oraz aktywność fizyczna, które zapobiegają nadmiernemu przyrostowi masy ciała, przez co jednocześnie znacznie zmniejszają ryzyko wystąpienia insulinooporności młodych kobiet w przyszłości.

Największe zagrożenia związane z insulinoopornością w ciąży

Insulinooporność w okresie ciąży to stan, który jest groźny zarówno dla matki, jak i dla rozwijającego się w łonie dziecka. W pewnym sensie poprzedza rozwój cukrzycy typu 2, a brak wrażliwości na insulinę u kobiety ciężarnej może mieć niebezpieczne konsekwencje dla zdrowia kobiety oraz na utrzymanie ciąży. Czy można spowodować, aby doprowadzić do zmniejszenia zagrożenia związanego z insulinoopornością w ciąży?

Trzeba podkreślić, że kobiety z nadwagą mają większą tendencję do rozwoju cukrzycy w ciąży, nadciśnienia indukowanego ciążą czy niebezpiecznego stanu przedrzucawkowego. Zbyt wysoki poziom cukru we krwi kobiety ciężarnej sprawia, że dziecko wytwarza nadmiar insuliny, która w okresie płodowym działa jak hormon wzrostu. Z tego powodu dzieci kobiet z cukrzycą ciążową rodzą się duże i ciężkie. W związku z występowaniem insulinooporności u dziecka może dochodzić do makrosomii płodu oznaczającej nadmierną masę płodu w stosunku do wieku ciąży. W przypadku porodu naturalnego makrosomia może wydłużyć czas trwania porodu, uszkodzić kanał rodny czy mogą pojawić się zakażenia połogowe oraz obfite krwawienia porodowe i poporodowe.

Jeżeli zaś problem insulinooporności pojawi się u matki we wczesnej ciąży, jego skutkiem mogą być wady rozwojowe (np. wady serca). Insulinooporność w ciąży zwiększa też ryzyko zgonu wewnątrzmacicznego dziecka oraz porodu przedwczesnego.

Niemniej jednak warto podkreślić, że u kobiet po 35. roku życia, zaburzenia gospodarki węglowodanowej, hiperlipidemię czy nadciśnienie tętnicze można rozpoznać jeszcze przed ciążą, wtedy skuteczne leczenie tych schorzeń zmniejsza ryzyko jej utraty.

Co zrobić w celu uniknięcia dodatkowych zagrożeń związanych z insulinooprnością w ciąży? Dla bezpieczeństwa w przypadku ciąży kobiet otyłych z insulinopornością należy kontrolować przyrost masy ciała i nie dopuszczać do nadmiernego tycia. Zalecany jest również umiarkowany wysiłek fizyczny, oczywiście pod warunkiem braku przeciwwskazań lekarskich.

Cukrzyca ciążowa

Cukrzyca ciążowa definiowana jest jako nietolerancja węglowodanów o różnym nasileniu, której początek lub pierwsze rozpoznanie przypada na okres ciąży. Cukrzyca ciążowa jest jednym z najczęstszych i najcięższych powikłań w okresie ciąży. Szacuje się, że dotyczy 10% ciężarnych kobiet. Nadmiar tkanki tłuszczowej zwiększa ryzyko pojawienia się insulinooporności, a ta zwiększa ryzyko występowania cukrzycy ciążowej. Do pozostałych czynników sprzyjających rozwojowi cukrzycy ciążowej zalicza się m.in.:

• wiek ciężarnej powyżej 35 roku życia;
• otyłość lub nadwagę przed zajściem w ciążę;
• zaburzenia metaboliczne;
• genetyczne obciążenie cukrzycą;
• cukrzycę ciążową przebytą w poprzednich ciążach;
• poronienia;
• zespół policystycznych jajników PCOS;
• nadciśnienie tętnicze;
• inne.

Leczenie insulinooporności u kobiet ciężarnych

Insulinooporność u kobiet ciężarnych należy leczyć. U podłoża doboru metody leczenia musi leżeć przyczyna, która spowodowała wystąpienie tej nieprawidłowości. Wspomniana zmiana stylu życia na zdrowy to nie wszystko. Mowa tu zarówno o aktywności fizycznej, jak i diecie bogatej w produkty węglowodanowe o niskim indeksie glikemicznym, systematycznie spożywanych posiłkach oraz odpowiednim nawadnianiu organizmu, czyli piciu ok. 2 litrów wody dziennie.

Szanse na zajście w ciążę zwiększy także eliminacja stresu oraz odpowiednią ilość snu (ok. 7-8 godzin). Stres ma negatywny wpływ na ludzkie zdrowie i może nie tylko nasilać insulinooporność, ale również uniemożliwiać zajście w ciążę.

Insulinooporność to nie wyrok. Kobiety cierpiące na nią mają szansę na zajście w ciąże nawet jeśli cierpią z powodu innych towarzyszących jej chorób np. PCOS, otyłość, nadwaga czy choroby tarczycy. Może się to zdarzyć przy odpowiednio uregulowanej gospodarce hormonalnej. Długość leczenia jest kwestią indywidualną i zależy od stanu zdrowia kobiety przed rozpoczęciem leczenia.

autoryzacja: mgr Oliwia Poniatowska - dietetyk/psychodietetyk enel-med oddział Warsaw Spire