Yerba mate - co to jest i jakie ma właściwości?

Yerba mate to napar z liści i łodyg ostrokrzewu paragwajskiego. Ze względu na wysoką zawartość kofeiny może być spożywany zamiennie z kawą – wykazuje takie same właściwości stymulujące układ nerwowy. Badania wykazują pozytywny wpływ yerba mate na zdrowie i funkcjonowanie organizmu. Dowiedz się, jakie właściwości ma yerba mate i dlaczego codziennie zachwycają się nią miliony ludzi na całym świecie!

Yerba mate - co to jest?

Yerba mate to napar przygotowywany z wysuszonych i wyprażonych w wysokiej temperaturze, a następnie pokruszonych liści oraz łodyżek ostrokrzewu paragwajskiego. Yerba mate nazywana jest również herbatą misyjną, herbatą jezuitów, zielem św. Bartłomieja czy też herbatą paragwajską.

Yerba mate - historia

Roślina znana nam dziś jako ostrokrzew paragwajski była wykorzystywana przez indiańskie plemię Guarani na długo przed przybyciem europejskich zdobywców. Plemię, które zamieszkiwało głównie tereny dzisiejszego Paragwaju i Argentyny używało liści ostrokrzewu do żucia i parzenia naparów, także w ramach kulturowych rytuałów. Zgodnie z legendą roślina znalazł się na ziemi dzięki starcowi, który uratował dwie boginie przed jaguarem, a wdzięczne bóstwa złożyły mu w podziękowaniu dar właśnie z tego cudownego drzewka. Picie yerba mate było rytuałem przyjaźni i powitania.

Do Europy yerba mate dotarła za sprawę hiszpańskich konkwistadorów i towarzyszących im Jezuitów. To właśnie zakonnicy w XVI. wieku zainteresowali się ulubioną rośliną Guarani, choć z początku, obce rytuały i moc tej rośliny prowadziły nawet do oskarżeń o czary i diabelskie moce przypisywane wywarowi. Jezuici znaleźli sposób na kiełkowanie ziaren ostrokrzewu i udało im się stworzyć pierwsze plantacje. Wcześniej ostrokrzew paragwajski rósł tylko i wyłącznie w naturze, wraz z uprawą pojawiły się możliwości masowej produkcji suszu i jego eksportu na stary kontynent. Dalekosiężne plany pokrzyżował jednak upadek państwa jezuickiego, wraz z którym przepadł sposób na skuteczne tworzenie sadzonek. Ponownie wykiełkować ziarenka udało się botanikom dopiero w XIX. wieku. W Paragwaju, Argentynie czy Brazylii powstawały plantacje, których yerba mate znajdowało coraz więcej chętnych. Wśród plantatorów byli także emigranci z Polski, którzy już w 1882 r. sprowadzili susz do rozdartej zaborami ojczyzny, na tereny ówczesnego zaboru rosyjskiego. Ich produkt był jednak konkurencyjny wobec sprowadzanej przez Rosjan z Chin herbaty i został obłożony przez carat cłem na tyle wysokim, by import był nieopłacalny. Yerba Mate na szerszą skalę trafiła więc do Polski dopiero po 1989 r. Dziś parzenie napoju z liści i łodyg ostrokrzewu paragwajskiego zdobywa globalną popularność. Kilkaset tysięcy ton suszu produkowane każdego roku zapełnia sklepowe półki na wszystkich kontynentach, a w wielu krajach Ameryki Południowej wywar z ostrokrzewu paragwajskiego jest, pod różnymi nazwami, uważany za napój narodowy.

Yerba mate – właściwości

Dzięki zawartości kofeiny (nazywanej mateiną), teofiliny oraz teobrominy nie ustępuje swoimi właściwościami stymulującymi i pobudzającymi kawie czy czarnej herbacie. Ponadto yerba mate jest też źródłem witamin: A, C, E, B1, B2, B3, B5 i składników mineralnych: wapnia, żelaza, manganu, selenu, potasu, magnezu i fosforu. Bogata jest w polifenole i bioflawonoidy należące do jednych z najsilniejszych antyoksydantów. Na podstawie badań University of Illinois uznano, że yerba mate charakteryzuje się silniejszymi właściwościami przeciwutleniającymi niż zielona herbata. Yerba mate zmniejsza ryzyko chorób takich jak: rak piersi, przełyku, przewodu pokarmowego, rak płuc oraz skóry oraz chorób układu krążenia. Kwasy fenolowe nadają yerba mate właściwości przeciwzapalne i przeciwbakteryjne. Saponinom yerba mate zawdzięcza nie tylko charakterystyczny gorzki posmak, ale również aktywność przeciwwirusową, przeciwgrzybiczą oraz przeciwbakteryjną. Wpływają one także na gospodarkę lipidową – obniżają stężenie cholesterolu całkowitego i regulują poziom frakcji LDL oraz HDL. Ponadto, związki zawarte w yerba mate: działają przeciwnowotworowo, moczopędnie, pobudzają produkcję żółci i odpowiadają za stymulację centralnego układu nerwowego. Niektóre badania wskazują, że yerba mate może wspomagać proces odchudzania. Wykazano, że yerba mate hamuje powstawanie końcowych produktów glikacji. Glikacja determinuje starzenie się białek oraz przyspiesza wystąpienie powikłań cukrzycy: mikroangiopatii oraz makroangiopatii. Dodatkowo yerba mate ułatwia trawienie i łagodzi problemy gastryczne. Nie jest wskazana dla kobiet w ciąży oraz osób z chorobą wrzodową.

Yerba mate - jak pić, aby korzystać z jej dobroczynnego działania?

Zwyczajowo napar przyrządza się oraz pije w tykwie przy pomocy specjalnej bambusowej/plastikowej lub wykonanej z metalu nierdzewnego rurki (bombilli) zakończonej filtrem. Ilość yerba mate, którą wsypuje się do naczynia zależy od indywidualnych preferencji, zwyczajowo jest to 1/3 – 3/4 objętości. Po wsypaniu suszu, tykwę przykrywa się dłonią i odwraca do góry nogami, potrząsa kilkukrotnie, następnie odwraca naczynie do kąta 45 stopni, tak aby susz ułożył się po jednej stronie. Liście oraz łodyżki ostrokrzewu należy zalewać gorącą, lecz nie wrzącą wodą, ponieważ zalane wrzątkiem tracą smak oraz swoje właściwości. Wodę wlewa się w wolną przestrzeń między suszem a ścianką naczynia.

Istotne znaczenie dla intensywności smaku naparu ma przykrycie wodą górnego poziomu liści. Bombillę wkłada się w miejsce, w które wcześniej wlewana była woda, zamykając ustnik kciukiem. Bombillą nie miesza się już naparu, gdyż może spowodować to jej zapchanie. Warto pamiętać, że wraz z kolejnym zaparzaniem yerba mate istotnie zmniejszają się właściwości przeciwutleniające. Wraz z czasem parzenia zwiększa się zawartość kofeiny w naparze, w badaniach zauważono również, że na zawartość kofeiny wpływ ma temperatura parzenia. Napar zaparzony w temperaturze 70 stopni Celsjusza charakteryzował się dwukrotnie większa ilością kofeiny niż ten zaparzony wrzątkiem.

Spis treści:

1. Zawadzka – Ben Dor R. Yerba mate – herbata jezuitów. Przegląd Piekarski i Cukierniczy 2006; 10: 78 – 79.
2. Moura de Oliveira Beltrame D. et al. Yerba mate: Pharmacological Properties, Research and Biotechnology. Medicinal and Aromatic Plant Science and Biotechnology 2007; 1(1): 37 - 46.
3. Florczak J. et al. Skład chemiczny suszu różnych gatunków Yerba mate. Bromat. Chem. Toksykol. 2011; 4: 1105 – 1110.
4. Dmowski P., Post L. Wpływ krotności parzenia na właściwości przeciwutleniające naparów Yerba mate. Zeszyty Naukowe Akademii Morskiej w Gdyni 2018; 104: 9 – 18.
5. Kruszewski B. et al. Wpływ parametrów parzenia na zawartość kofeiny w naparze yerba mate. Bromat. Chem. Toksykol. 2012; 3: 1001 – 1005.