Rehabilitacja oddechowa po przebytym COVID-19

Rehabilitacja jest bardzo ważnym, choć czasem niedocenianym aspektem leczenia wielu chorób. Wykorzystuje się ją z powodzeniem w terapii urazów i innych schorzeń narządu ruchu oraz zaburzeń neurologicznych. Korzyści z rehabilitacji odnoszą także pacjenci z kardiologicznymi i pulmonologicznymi chorobami przewlekłymi, u których pozwala ona na złagodzenie dolegliwości, a także uniknięcie wielu powikłań. Rehabilitacja oddechowa opiera się na ćwiczeniach poprawiających jakość oddychania, zwiększających objętość płuc i usprawniających pracę mięśni oddechowych. Wykorzystuje się ją zarówno w stanach ostrych, np. po operacjach w obrębie klatki piersiowej czy urazach płuc, jak i u chorych na przewlekłą obturacyjną chorobę płuc czy też astmę. Rehabilitacja oddechowa jest też istotnym elementem leczenia zapaleń płuc o różnej etiologii. Dlatego znalazła zastosowanie u pacjentów chorujących na COVID-19 z nasilonymi objawami z układu oddechowego. Zwłaszcza u osób wymagających hospitalizacji, rehabilitacja okazuje się niezbędnym działaniem umożliwiającym powrót do normalnej aktywności. Dowiedz się, dlaczego warto podjąć rehabilitację oddechową po przechorowaniu koronawirusa i jak ona wygląda w praktyce.

Rehabilitacja oddechowa po COVID-19 – dlaczego jest ważna?

Ćwiczenia oddechowe polegające głównie na treningu głębokiego oddychania mogą przynieść wiele korzyści dla osób, które przebyły COVID-19. Przede wszystkim zwiększają pojemność płuc i poprawiają funkcję przepony, a także podatność klatki piersiowej, ułatwiając oddychanie. Bardziej efektywne oddychanie poprawia jakość snu, co pozwala na lepszy odpoczynek, tak potrzebny po poważnej infekcji. Rehabilitacja pomaga przywrócić głęboki, spokojny oddech, co wpływa też kojąco na stan psychiczny chorego. U wielu pacjentów podczas COVID-19 pojawia się lęk spowodowany uczuciem duszności, zdarza się że utrzymuje się on pomimo ustąpienia zmian chorobowych w płucach. Czasami chorzy doświadczają nawet ataków tzw. paniki oddechowej, w trakcie których oddech staje się bardzo szybki i płytki, a pacjent ma wrażenie, że się dusi. Niepokój związany z dusznością może zostać zminimalizowany dzięki umiejętności spokojnego, głębokiego oddychania zdobytej w trakcie rehabilitacji. Dodatkowo ćwiczenia oddechowe poprawiają wentylację płuc i wspomagają odkrztuszanie zalegającej w drogach oddechowych wydzieliny, co zmniejsza szansę na rozwój kolejnych infekcji.

Rehabilitacja oddechowa po COVID-19 – dla kogo?

Istnieje niewiele przeciwwskazań do rehabilitacji oddechowej po przebyciu zakażenia koronawirusem. Wręcz przeciwnie, zdecydowana większość pacjentów odnosi z niej ogromne korzyści. Ważne jednak, aby ćwiczenia były prawidłowo dobrane, gdyż to co okaże się pomocne w czasie rekonwalescencji dotąd zdrowego 40-latka, może być szkodliwe dla osoby w wieku podeszłym z licznymi chorobami przewlekłymi. Jednak podstawowe ćwiczenia oddechowe, proste i możliwe do samodzielnego wykonania są przeznaczone dla wszystkich grup pacjentów. Warto też korzystać z pomocy fizjoterapeutów, wykwalifikowanych w prowadzeniu rehabilitacji w różnych stanach chorobowych.

Należy pamiętać o objawach, które wykluczają samodzielne rozpoczęcie rehabilitacji tj. gorączka, obrzęki nóg (lub u osób leżących obrzęk umiejscowiony na plecach), duszność występująca w spoczynku, nagły ból w klatce piersiowej oraz wrażenie nierównego bicia serca, czyli tzw. kołatania. W takich przypadkach przed przystąpieniem do jakichkolwiek ćwiczeń konieczna jest konsultacja lekarska. Jeżeli wymienione objawy lub inne niepokojące zdarzenia np. omdlenie, zawroty głowy czy krwawienie z dróg oddechowych pojawią się w trakcie ćwiczeń, również powinno się je przerwać i skonsultować z lekarzem.

Jak powinna przebiegać rehabilitacja oddechowa po COVID-19?

Program rehabilitacji jest uzależniony od ogólnego stanu zdrowia chorego jak i od ciężkości przebiegu COVID-19. Pacjenci ogólnie zdrowi, u których infekcja SARS-CoV-2 nie spowodowała znacznej dysfunkcji układu oddechowego najczęściej wracają do pełni sił wykonując codzienne czynności czy chodząc na coraz dalsze spacery i nie potrzebują dodatkowych ćwiczeń. Jednak i w tej grupie mogą one wpływać korzystnie i przyspieszać powrót do zdrowia. Chorzy po przebyciu zapalenia płuc o niewielkim nasileniu częściej wymagają ćwiczeń oddechowych, możliwych do wykonania w domu. Pacjenci po ciężkich zapaleniach płuc, zwłaszcza ci, u których w trakcie leczenia konieczne było zastosowanie respiratoroterapii są obecnie kierowani do specjalnych ośrodków zajmujących się rehabilitacją pocovidową. Jak najszybsze wprowadzenie ćwiczeń usprawniających oddech i poprawiających wydolność jest niezwykle ważne, ponieważ pozwala uniknąć wielu powikłań takich jak trwałe ograniczenie aktywności pacjenta, powstawanie przykurczów i zaników mięśniowych oraz rozwój kolejnych groźnych infekcji. Pacjent, który na stałe przebywa w łóżku lub porusza się wyłącznie w obrębie własnego mieszkania jest też narażony na wystąpienie depresji, zaburzeń lękowych, a także zespołów otępiennych.

Rehabilitacja oddechowa - przykładowe ćwiczenia

Zaawansowana rehabilitacja osób po hospitalizacji w oddziałach intensywnej terapii jest prowadzona w specjalnie do tego przygotowanych ośrodkach. Poniżej przedstawiamy kilka ćwiczeń oddechowych, które mogą być wykonywane przez chorych, u których przebieg COVID-19 nie był aż tak ciężki. Opisane ćwiczenia są proste i nie wymagają posiadania specjalnego sprzętu, mogą za to poprawić samopoczucie chorego i przyspieszyć pełny powrót do zdrowia.

Głębokie oddychanie na plecach

• pozycja na plecach z ugiętymi kolanami, dłonie położone na brzuchu;
• wykonujemy głęboki wdech przez nos, próbując wciągnąć powietrze do brzucha – obserwujemy uniesienie i rozsuwanie się rąk;
• następnie wykonujemy powolny, spokojny wydech przez nos;
• oddechy powtarzamy przez minutę;

Głębokie oddychanie na brzuchu

• pozycja na brzuchu z głową opartą na dłoniach;
• wykonujemy głęboki wdech przez nos, próbując wciągnąć powietrze do brzucha – prawidłowo wykonany oddech sprawia, że czujemy jak brzuch wciska się w podłoże
• następnie wykonujemy powolny, spokojny wydech przez nos;
• oddechy powtarzamy przez minut;

Głębokie oddychanie w pozycji siedzącej

• pozycja siedząca na stabilnym krześle lub na łóżku, ręce ułożone po bokach brzucha;
• wykonujemy głęboki wdech przez nos próbując wciągnąć powietrze do brzucha – obserwujemy rozsuwanie się rąk położonych na brzuchu
• następnie wykonujemy powolny, spokojny wydech przez nos;
• oddechy powtarzamy przez minutę;

Głęboki oddech z unoszeniem ramion

• pozycja siedząca lub stojąca z wyprostowanymi plecami, ręce opuszczone luźno wzdłuż ciała;
• unosimy ramiona do boku, aż nad głowę – wdech przez nos;
• powoli opuszczamy ramiona – spokojny, długi wydech przez usta (długi wydech powinien być około 2 – 3 razy dłuższy niż wdech);
• powtarzamy przez minutę, w kolejnych dniach ćwiczenia do rąk możemy wziąć ciężarki np. puszki konserw;

Głęboki oddech z otwarciem ramion

• pozycja siedząca na stabilnym krześle, plecy wyprostowane, ręce skrzyżowane na klatce piersiowej;
• otwieramy ramiona i rozciągamy je na boki ściągając łopatki – wdech przez nos;
• powoli zamykamy ramiona aż do ponownego ułożenia skrzyżowanych rąk na klatce piersiowej – powolny, spokojny wydech przez usta;
• powtarzamy przez minutę;

Głęboki oddech z uniesieniem barków

• pozycja siedząca lub stojąca, ręce swobodnie zwisają wzdłuż ciała;
• unosimy maksymalnie barki, bez uniesienia ramion i ściągamy łopatki – wdech przez nos;
• powoli opuszczamy i rozluźniamy barki – długi, spokojny wydech przez usta;
• powtarzamy przez minutę; 

Oddychanie z ruchem do „żabki”

• pozycja siedząca lub stojąca, ręce wyciągnięte przed siebie na wysokości ramion, dłonie złączone (ruch rąk w ćwiczeniu jest identyczny jak ten, stosowany podczas pływania „żabką”);
• rozłączenie rąk, przesunięcie ramion do tyłu z otwarciem klatki piersiowej – wdech;
• złączenie rąk tuż nad mostkiem i wyciągnięcie ich do przodu – wydech;
• powtarzamy przez minutę;

Oddychanie z brzęczeniem

• pozycja dowolna, wdech przez nos;
• wydychamy powietrze powoli, również przez nos, jednocześnie wydając dźwięk brzęczenia owada;

Ćwiczenia z wykorzystaniem ruchu ramion wspomagają ogólną sprawność a także zwiększają ruchomość klatki piersiowej, co znacznie poprawia efektywność oddychania. Takie ćwiczenia pomagają też usunąć nadmiar wydzieliny z dróg oddechowych pacjenta. Każde z opisanych ćwiczeń można wykonywać kilka razy dziennie, pamiętając jednak, że czas rekonwalescencji wymaga także odpoczynku i jeżeli nie mamy siły np. na ćwiczenia w pozycji siedzącej, lepiej z nich zrezygnować i poczekać na poprawę samopoczucia. Do ćwiczeń oddechowych możemy też dołączyć ćwiczenia ruchowe takie jak unoszenie i opuszczanie ramion i nóg, przysiady, „rowerek” czy marsz w miejscu, a później spacery czy jazdę na rowerze. W trakcie ich wykonywania, również warto pamiętać o prawidłowym oddechu – bierzemy wdech przed najcięższą częścią ćwiczenia, a w jej trakcie wydychamy powietrze.

Źródła:

1.Siddiq, M. A. B., Rathore, F. A., Clegg, D. & Rasker, J. J. Pulmonary Rehabilitation in COVID-19 patients: A scoping review of current practice and its application during the pandemic. Turk J Phys Med Rehabil 66, 480–494 (2020).

2. Curci, C. et al. Functional outcome after inpatient rehabilitation in post-intensive care unit COVID-19 patients: findings and clinical implications from a real-practice retrospective study. Eur. J. Phys. Rehabil. Med. (2021) doi:10.23736/S1973-9087.20.06660-5.

3. Arzani, P., Khalkhali Zavieh, M., Khademi-Kalantari, K. & Akbarzadeh Baghban, A. Pulmonary rehabilitation and exercise therapy in a patient with COVID-19: A Case report. Med. J. Islam. Repub. Iran 34, 106 (2020).

4. De França, E. E. T., Junior, U. E., Schwingel, P. A., Carvalho, C. R. F. & Brasileiro-Santos, M. do S. Distinct phenotypes in COVID-19 may require distinct pulmonary rehabilitation strategies. Monaldi Arch. Chest Dis. 90, (2020).

5. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 13 lipca 2020 r. w sprawie programu pilotażowego w zakresie rehabilitacji leczniczej dla świadczeniobiorców po przebytej chorobie COVID-19/p>