Zmęczenie pandemią

Pandemia Covid-19 wywróciła do góry nogami życie wszystkich, nie sposób pomyśleć o zawodzie czy profesji której nie dotknęłyby konsekwencje wirusa. Lekarzom przysporzyła mnóstwo dodatkowych stresów i obowiązków, pilotom ograniczyła loty do niezbędnego minimum a pracowników biurowych zamknęła w domach przed komputerem. Takie przykłady można mnożyć w nieskończoność, ale prawdą jest, że ludzie na wszystkich kontynentach, we wszystkich krajach świata od marca 2020 cierpią z powodu pandemii. Za nami ponad rok dodatkowych stresów o zdrowie i życie bliskich, o pracę, o przyszłość, oraz lęku przed izolacją czy zamknięciem. Większość z nas ma pandemii najzwyczajniej w świecie, po ludzku dość.

Pandemia Covid-19- statystyki 

Za Polską już trzy fale pandemii (marzec 2020, listopad 2020 i marzec 2021) i trzy tak zwane „lock-downy” ograniczające poruszanie się, funkcjonowanie społeczne, zamykające restauracje, kina, teatry i wszystkie sfery życia towarzyskiego. Jakie konsekwencje spowodowały wprowadzone obostrzenia na zdrowiu psychicznym? Według badania prowadzonego przez Wydział Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego  w 2020 roku Polki i Polacy przejawiali najwyższe nasilenie objawów depresji i lęku uogólnionego na szczycie obu fal pandemii – w maju i grudniu. Statystycznie co trzecia kobieta i co czwarty mężczyzna znajdowali się w grupie ryzyka klinicznego objawów depresji, a w szczególności osoby przed 45 rokiem życia. Według raportu, objawy depresji najbardziej korelowały z trudnościami w domu oraz niepokojem i niepewnością związaną z rozprzestrzenianiem się epidemii. Osoby poddane kwarantannie lub izolacji były bardziej podatne na niepokój, a najwyższy poziom lęku zgłaszały osoby które podejrzewały zakażenie Covid-19, ale nie wykonały testu. Co ciekawe, rodzice dzieci do 18 roku życia mieli większe nasilenie objawów depresji.
Jak pandemia odbiła się na zdrowiu psychicznym widać też po danych z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. W 2020 roku z powodu epizodu depresyjnego Polacy nie byli obecni w pracy sumarycznie przez aż 5,2 miliona dni (w 2019 wskaźnik wynosił 3,9 miliona dni chorobowych), a najczęstszą przyczyną zwolnień lekarskich wydanych z powodu zaburzeń psychicznych były reakcja na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne. Zdecydowany wzrost zwolnień lekarskich z powodu zaburzeń psychicznych zanotowano w ciągu dwóch pierwszych miesięcy pandemii – marcu i kwietniu 2020.  Nie są dostępne dane z 2021 roku, jednak można przypuszczać, że liczby będą jeszcze większe. 

Konsekwencje zmęczenia pandemią

Zmęczenie pandemią może przyczyniać się do rozwoju szeregu zaburzeń psychicznych. Nie tylko przez strach o zdrowie i życie rodziny. Wydaje się, że w trakcie trwania pandemii lęk przed zakażeniem koronawirusem zelżał, teraz na pierwszy plan wysuwa się obawa o utrzymanie swojego źródła zarobków oraz tęsknota za „normalnym”, przedpandemicznym życiem. Ograniczenie sfery socjalnej przez zdalną pracę czy naukę, utrudniony kontakt z bliskimi i zbliżające się widmo kolejnej fali zakażeń są czynnikami spustowymi, które mogą spowodować ujawnienie się choroby psychicznej u osób predysponowanych.
Depresja jest jedną z najczęściej występujących chorób, można rzec że jest „nowotworem” XXI wieku. Według szacunków światowej organizacji zdrowia do 2030 roku zajmie niechlubne pierwsze miejsce. Na depresję w Polsce choruje około 1,5 miliona osób, a epizod depresyjny może dotyczyć nawet do 20% populacji (szczególnie kobiety, które chorują częściej niż mężczyźni). Ciągnie to za sobą duże konsekwencje ekonomiczne – rocznie Polacy wydają ok 400 milionów złotych na leki przeciwdepresyjne. Depresja jest poważną chorobą, nieleczona może prowadzić nawet do samobójstwa. 
Pandemia przyczynia się również do nasilenia zaburzeń lękowych. Objawiają się one niepokojem, nieukierunkowanych, wszechogarniającym lękiem. Mogą występować same lub współwystępować z innymi zaburzeniami psychicznymi, na przykład wspomnianą depresją. Podczas pandemii rozpoznawalność zaburzeń lękowych wzrosła o około 50%, a badania pokazują, że w tych trudnych czasach najbardziej na nie narażone są kobiety, młodzi dorośli, osoby z niskim poziomem wykształcenia czy mieszkające z dziećmi.
Co więcej, znużenie pandemią i związana z nią narastająca frustracja może przyczyniać się do działań agresywnych (wandalizm, nieprzestrzeganie reguł w przestrzeni publicznej – nie noszenie maseczek) czy autodestrukcyjnych (samobójstwa, alkoholizm). Statystyki pokazują, że liczba samobójstw podczas pandemii wzrosła o 20% podobnie z resztą jak wzrost konsumpcji alkoholu.

Profilaktyka problemów zdrowia psychicznego

Co zrobić żeby ustrzec się przed skutkami pandemii? Nie jest to łatwe, gdyż w Polsce problemy i choroby psychiczne w Polsce są stygmatyzowane. Większość Polaków uważa, że depresja jest chorobą wstydliwą i nie należy o niej rozmawiać. Dlatego też oswajanie problemów zdrowia psychicznego i edukacja społeczeństwa jest tak ważna. 
To co możemy zrobić we własnym zakresie to stosować się do kilku prostych porad, które są podstawową profilaktyką. Oczywiście jest to zadbanie o własne samopoczucie – wyłączenie na chwilę telefonu, komputera i wiadomości. Natłok złych informacji i kompulsywne ich śledzenie może mieć negatywny wpływ na nasze samopoczucie. Dobrze może działać zresetowanie myśli, na przykład na świeżym powietrzu. Dodatkowo można stosować różnorodne techniki relaksacyjne – masaże, muzykoterapię, jogę czy mindfulness. 
Pomóc mogą też spotkania z przyjaciółmi czy rodziną – online lub na żywo. Kontakt z innymi jest szczególnie ważny dla zachowania harmonii – tworzenie jest jednym z najważniejszych czynników chroniących przed problemami ze zdrowiem psychicznym. 
Prowadzenie zdrowego trybu życia – wysiłek fizyczny powoduje uwolnienie się endorfin – hormonów szczęścia. Regularny wysiłek fizyczny zmniejsza też ilość czynników prozapalnych, zwiększa pulę leukocytów w krążącej krwi i wzmacnia odporność. Stymuluje też wytwarzanie czynników stymulujących tworzenie nowych połączeń neuronowych w mózgu  przez co pośrednio zapobiega demencji. Dodatkowo, regularny wysiłek fizyczny obniża poziom interleukiny-6, kluczowej w ciężkim przebiegu Covid-19. 
Ważne wydaje się też unikanie poczucia nudy, która może powodować wzrost uczucia frustracji i zmęczenia pandemią. Kreatywne sposoby spędzania czasu wolnego takie jak kolorowanki, krzyżówki, sudoku, gry planszowe znacząco redukują poziom hormonów stresu oraz stymulują neuroplastyczność mózgu. Ciekawym sposobem na nudę może być nauka języków. Oprócz satysfakcji z władania nowym językiem możemy uchronić się też przed demencją - według badań jest czynnikiem najbardziej chroniącym przed zachorowaniem na chorobę Alzheimera. 
Jednak najważniejszą i kluczową sprawą jest umiejętność wyciągnięcia ręki po pomoc i zgłoszenie się do specjalisty w celu otrzymania fachowej pomocy. Wizyta u psychiatry jest taką samą jak u każdego innego lekarza i nie należy się jej wstydzić!

Widoki na przyszłość 

Na szczęście, od stycznia pojawiła się nadzieja na szybkie zakończenie pandemii i powrót do „normalności”. Tą nadzieją są oczywiście szczepienia, które skutecznie chronią przed ciężkim przebiegiem choroby. Niestety, wydaje się że w związku z wolnym tempem wykonywanych szczepień, małą liczbą chętnych oraz znacznym wpływem ruchów antyszczepionkowych nie unikniemy czwartej fali pandemii. Nie jesteśmy w stanie przewidzieć dokładnie konsekwencji wirusa – przebiegu choroby, powikłań, ani tego jak wpłynie na zdrowie naszej populacji. Nie jest pewne jak zdalna edukacja zmieni rozwój dzieci, a w szczególności ich zdolności do funkcjonowania społecznego. Możemy tylko przypuszczać, że pandemia będzie zbierała swoje żniwa przez wiele lat i im dłużej będzie trwała tym poważniejsze będą jej skutki – w każdej sferze życia. Dlatego jako lekarz apeluję – szczepmy się. Dla nas samych, dla najbliższych, abyśmy mogli zakończyć pandemię jak najszybciej. W końcu wszyscy tęsknimy za czasami sprzed pandemii.

Źródła:
1. Objawy depresji i lęku wśród Polaków w trakcie epidemii COVID-19. Raport z badań podłużnych. M.Gambin i wsp. 
2. Lęk, depresja i reakcja na ciężki stres. Pandemię widać w zwolnieniach ZUS. W. Szkwarek dla portalu www.bankier.pl
3. Ewolucja objawów lękowych i depresyjnych u osób poddanych izolacji w związku z epidemią COVID-19 – wyniki badania obserwacyjnego. D. Fancourt, A. Steptoe, F. Bu, Lancet Psychiatry
4. Narodowy Program Zdrowia Psychicznego. K. Ostaszewski