Co to jest dysleksja?

Dysleksja to specyficzne trudności w nauce czytania, pisania i liczenia, przy jednoczesnych co najmniej przeciętnych zdolnościach intelektualnych, które utrzymują się pomimo stosowania takich samych metod oddziaływań edukacyjnych, terapeutycznych i wzrastania w porównywalnych warunkach środowiskowych, jak inne dzieci. Zaburzenie diagnozuje się wówczas, gdy problemy ze swobodnym nabywaniem umiejętności szkolnych nie są wywołane niepełnosprawnością intelektualną, inteligencją niższą niż przeciętna, zaniedbaniami środowiskowymi lub wadami zmysłów, np. niedosłuchem. Pierwsze objawy mogą być widoczne już w wieku niemowlęcym, ale najczęściej obecne standardy diagnostyczne przewidują diagnozę dysleksji u trzecioklasistów i czwartoklasistów. Przyczyny dysleksji są złożone, ale wśród najczęściej przywoływanych są mikrouszkodzenia w mózgu i dziedziczenie tzw. predyspozycji. Warto podkreślić, że niepodejmowanie działań terapeutycznych od pierwszych lat szkolnych może prowadzić do utrzymywania się trudności szkolnych, a w konsekwencji nawet zaburzeń emocjonalnych. Jednak przy odpowiedniej terapii objawy dyslektyczne można łagodzić tak, że są prawie nieodczuwalne dla potencjalnego dyslektyka i środowiska szkolnego/zawodowego. Terapia jest procesem długotrwałym, żmudnym, ale możliwym do wykonania dla przeciętnego dziecka. Coraz częściej w procesie terapii wykorzystuje się gry i zabawy edukacyjne.

Dysleksja – przyczyny

Dysleksja jest najczęściej obserwowanym zaburzeniem rozwoju poznawczego u dzieci i dotyczy około 3-8, a ostatnio mówi się, że nawet 12 procent, spośród wszystkich uczniów w polskich szkołach, z czego 3-4 procent to przypadki trudne. Większość społeczeństwa postrzega dysleksję jako zwykłe przestawianie liter, mylenie końcówek wyrazów czy popełnianie błędów ortograficznych, jednak w rzeczywistości jest trochę inaczej. Uważa się, że nabywanie wskazanych umiejętności to typowy etap rozwoju dziecka i nie jest cechą charakterystyczną jedynie dla dysleksji. Liczba przyswajanych fonemów, czyli jednostek dźwięku, tworzących mowę, jest skorelowana z zapadalnością na dysleksję, co może potwierdzać stwierdzenie, że jest to zaburzenie związane z mową, ale nie do końca.

Do problemu dysleksji można podejść w dwojaki sposób. W wąskim znaczeniu, oznacza ona trudności w czytaniu, a w szerokim pojmowaniu to ogólna nazwa dla kilku specyficznych trudności, tj. w nauce pisania (dysortografia i dysgrafia) i nauce czytania (dysleksja).

Coraz częściej wskazuje się, że zakłócenia pracy ośrodkowego układu nerwowego mogą być spowodowane mikrouszkodzeniami mózgu w trakcie ciąży oraz samego porodu, np. zbyt długi lub zbyt szybki poród, niedotlenienie obszaru kory mózgowej, który jest odpowiedzialny za pisanie i czytanie, silna żółtaczka poporodowa czy spożywanie przez ciężarną szkodliwych dla płodu substancji. Istotny jest też czynnik genetyczny, szczególnie w linii męskiej. W rodzinach, w których występowały problemy dyslektyczne, prawdopodobieństwo rozwoju zaburzenia jest zdecydowanie większe.

Dysleksja – objawy

Dysleksja nie jest trudna do zdiagnozowania, ale wymaga udokumentowania przez rodziców systematycznej pracy terapeutycznej ich dziecka, co najmniej w okresie nauki wczesnoszkolnej, w klasach 1-3 szkoły podstawowej. Do symptomów dysleksji należą:

• bardzo wolne lub bardzo szybkie czytanie (sylabizowanie lub głoskowanie wyrazów lub pomijanie, tzw. zjadanie wyrazów i ich przekręcanie);
• brak zrozumienia tekstu czytanego po cichu;
• niestaranne pismo, powolne pisanie oraz obniżony w stosunku do wieku poziom graficzny pisma i rysunków;
• trudności w samodzielnym pisaniu i przepisywaniu tekstów;
• problemy z odróżnianiem podobnych liter (m- n, l-t-ł);
• często mylenie liter b-p, d-b, d-g, u-n, m-w, n-w (inwersja statyczna) s-z, dz-c, sz-s, o-a, ł-l, ę-e;
• powtarzające się błędy ortograficzne i interpunkcyjne;
• pomijanie znaków diaktrycznych (niestosowanie tzw. ogonków w „ą” i „ę”);
• problemy z orientacją kierunkową - osoby często mylenie kierunków prawo-lewo;
• mylenie końcówek ę en e, ą om;
• częste opuszczanie, dodawanie, przestawianie, podwajanie liter i sylab;
• trudności w dzieleniu wyrazów na sylaby i głoski;
• pisanie wyrazów bezsensownych;
• zaburzenia koncentracji, uwagi i pamięci - dziecko często ma problemy z zapamiętaniem dni tygodnia, pór roku, ma problemy z nauczeniem się czegoś „na pamięć” i często nie rozumie czytanego tekstu.

Dysleksja u dzieci

U dzieci wyróżnia się cztery główne rodzaje zaburzenia:

• dysleksja – wolne i nie płynne czytanie (dzieci mylą głoski podobne do siebie);
• dysortografia – brak umiejętności opanowania podstawowych zasad gramatycznych i interpunkcyjnych (dzieci mają ubogie słownictwo i popełniają wiele błędów podczas dyktand);
• dysgrafia – brak umiejętności czytelnego pisania (dzieci piszą dokładnie tak samo jak piszą, ponadto mają zaburzoną koncentrację i problemy z koordynacją);
• dyskalkulia – trudności w opanowaniu wiedzy umiejętności matematycznych (dzieci nie potrafią analizować grafów i wzorów matematycznych).

Trzeba pamiętać, że dzieci z dysleksją są narażone na niepowodzenia szkolne, które mogą skutkować frustracją spowodowaną niemożnością sprostania wymaganiom. Osoby ze zdiagnozowaną dysleksją mają prawo do dłuższego czasu pisania sprawdzianów, kartkówek i dłuższych egzaminów, pisania w oddzielnej sali, a w przypadku głębokiej dysleksji czytania na głos poleceń, pisania drukowanymi literami lub na komputerze z możliwością zmiany czcionki druku na większą, w arkuszach egzaminacyjnych. Takie szczególne formy wsparcia wymagają jednak uzyskania właściwej opinii psychologiczno-pedagogicznej, wydawanej przez uprawnione Poradnie Psychologiczno-Pedagogiczne.

Dysleksja u dorosłych

Dysleksja u osób dorosłych (+18 lat) stanowi już dużo poważniejszy problem. Ukończenie szkoły średniej znosi wspomniane wcześniej przywileje. Na etapie nauki w szkołach wyższych oraz u potencjalnego pracodawcy stawiane są wymagania poprawnego posługiwania się umiejętnością pisania i czytania. Trzeba zaznaczyć, że zmaganie się z trudnościami dyslektycznymi w życiu dorosłym może prowadzić do wielu komplikacji, od niskiej samooceny, niemożności zdobycia stałej pracy na stanowisku wymagającym sprawnego posługiwania się słowem pisanym, wycofania się z życia społecznego, a nawet zaburzeń nerwicowych. Wiele osób dorosłych stara się ukryć ten problem ze względu na wstyd.

Na etapie wieku dorosłego nie stosuje się takiej diagnozy z prostego powodu, brak odpowiednich norm dla tej grupy wiekowej. Diagnozę orientacyjną stawia się na podstawie wywiadu i dostrzeganych symptomów. Warto pamiętać, że z tym zaburzeniem można sobie poradzić, ale wymaga to żmudnej pracy terapeutycznej i szczegółowej diagnozy we właściwym okresie życia dziecka. Na szczęście wzrasta świadomość dotycząca tego zaburzenia

Dysleksja - leczenie

Nieocenioną rolę w tym procesie ma nauczyciel, który obserwuje nabywanie umiejętności szkolnych dziecka w trakcie nauki, w szczególności na etapie nauki w klasach 0-4. Rozpoznanie dysleksji polega na rzetelnie zebranym z rodzicami dziecka wywiadzie rozwojowym, wykonywaniu testów psychologiczno-pedagogicznych, obserwacji funkcjonowania podczas procesu diagnostycznego, oraz pisemnej informacji o dziecku sporządzonej przez wychowawcę.

Podstawą jest psychologiczna ocena sprawności intelektualnej dziecka oraz wykluczenie schorzeń organicznych, które mogą powodować problemy w nauce. W przypadku uczniów ze zdiagnozowaną dysleksją rozwojową szkoła ma obowiązek podjąć pewne działania, spośród których najważniejszym jest zorganizowanie dodatkowych zajęć terapeutycznych oraz dostosowanie form i metod pracy w bieżącej pracy lekcyjnej do dysfunkcji dziecka np. wydłużenie czasu pisania sprawdzianów, czytanie na głos poleceń i pomoc w ich zrozumieniu. Rodzice uczniów z dysleksją dostają też wytyczne, jak pracować z dzieckiem w domu i wspierać go w rozwoju.

Terapia dysleksji opiera się przede wszystkim na żmudnej pracy z wykorzystaniem pomocy edukacyjnych, także w postaci gier i zabaw, które w przyjemnej atmosferze pomagają dziecku korygować deficyty. Niedoceniana, ale najbardziej istotna w pokonywaniu trudności rozwojowych jest postawa i rola rodziców, którzy w środowisku domowym powinni dodatkowo wspierać oddziaływania terapeutyczne zapoczątkowane w szkole. Trzeba pamiętać, że choć nie da się całkowicie wyleczyć dysleksji, to można na tyle złagodzić jej przebieg, że objawy stają się prawie niezauważalne, bo dziecko nauczy się samokontroli w pracy szkolnej i bazowania na wypracowanych metodach.

Źródła:

1. Krasowicz-Kupis G; Diagnoza dysleksji. Najważniejsze problemy, Wydawnictwo Harmonia, 2009;
2. Bogdanowicz K. M., Krasowicz-Kupis G., Kwiatkowska D. [et al.]; Czy moje dziecko jest zagrożone dysleksją? Poradnik dla rodziców dzieci przedszkolnych i wczesnoszkolnych na temat rozpoznawania ryzyka dysleksji i wspomagania dzieci z tym problemem, Instytut Badań Edukacyjnych, 2014;
3. Stevens A.; 50 interesting facts about Dyslexia. Retrieved March 23, 2012;
4. Granet D. B.; Trudności w uczeniu się, dysleksja i widzenie: rola okulisty dziecięcego, Okulistyka po Dyplomie, 2011(02);8-11.