Otępienie - demencja starcza

Demencja, inaczej nazywana otępieniem, jest istotnym problemem społecznym. Dotyka dużej liczby osób starszych, pogarszając ich jakość życia. Szybko postawiona diagnoza stanowi duże ułatwienie w leczeniu oraz opiece nad chorym.

Demencja – co to jest

Demencja (otępienie), zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), jest zespołem objawów, które spowodowane są przewlekłą lub postępującą chorobą mózgu. Przebiega ona z zaburzeniem funkcji poznawczych: pamięci, myślenia, orientacji, rozumienia, liczenia, porozumiewania się, funkcji językowych, uczenia się, planowania czy umiejętności oceny. Zaburzenia te negatywnie oddziałują na funkcje intelektualne oraz kontrolę emocji, zachowania społeczne i czynności zawodowe. W przebiegu otępienia zaburzenie funkcji poznawczych jest większe niż wynika to z naturalnego procesu starzenia się. Aby zdiagnozować demencję, objawy muszą występować przez kilka miesięcy – czasami szybkość ich narastania jest tak duża, że już po 3 miesiącach można stwierdzić, że chory jest otępiały. Otępienie może współwystępować również w innych schorzeniach i całkowicie mijać wraz z wyleczeniem głównej choroby.

Demencja – objawy

W demencji następuje upośledzenie pamięci zarówno krótkoterminowej, jak i długoterminowej. Pamięć krótkoterminowa odpowiada za zapamiętywanie nowych informacji, długoterminowa – za odtwarzanie posiadanej już wcześniej wiedzy. Do objawów demencji należą:      
zaburzenia mowy, 

• niezdolność do rozpoznawania przedmiotów, 
• zaburzenia zdolności wykonywania precyzyjnych czynności ruchowych oraz zaburzenia funkcji wykonawczych, czyli niezdolność do planowania, organizowania, porządkowania czynności,
• zaburzenia myślenia abstrakcyjnego. 

Występują też zmiany emocjonalno-osobowościowe i zaburzenia psychopatologiczne, takie jak zaburzenia nastroju, np. depresja, apatia i zaburzenia lękowe.     
Objawy, które mogą sugerować wczesne stadia demencji to:

• zmiana miejsc odkładania rzeczy, trudności w znalezieniu przedmiotów;
• wielokrotne sprawdzanie wykonanych czynności;
• częste korzystanie z pomocy innych przy czynnościach dotychczas wykonywanych samodzielnie;
• trudności w rozumieniu pytań i poleceń;
• wielokrotne powtarzanie pytań;
• zapominanie o umówionych spotkaniach, godzinach ulubionych programów;
• utrata dotychczasowych zainteresowań;
• zaburzenia orientacji przestrzennej;
• wielokrotne powtarzanie czynności;
• problemy z dokończeniem rozpoczętych czynności;
• trudności w opisaniu przedmiotów bez ich oglądania;
• zmiany osobowości oraz zachowania;
• zaburzenia depresyjne;
• omamy;
• urojenia;
• nierozpoznawanie siebie w lustrze.

Demencja – przyczyny

Jako najczęstszą przyczynę demencji wymienia się choroby zwyrodnieniowe mózgu. Do tej grupy zalicza się chorobę Alzheimera, która odpowiada za 50-70% przypadków, otępienie czołowo-skroniowe i otępienie z ciałami Lewy'ego. Drugą co do częstości przyczynę demencji stanowią choroby naczyń mózgowych. Odpowiedzialne są za 10-15% wszystkich zachorowań. Niezależnie od przyczyny, podłożem demencji jest postępujący ubytek komórek nerwowych. Ich funkcja związana jest z tworzeniem, przechowywaniem i odtwarzaniem zasobów pamięci.

Demencja – etapy choroby Alzheimera

W chorobie Alzheimera wyróżnić można trzy etapy choroby.

• Pierwsze stadium to otępienie łagodne. Charakteryzuje się częstym powtarzaniem pytań, zapominaniem niedawnych wydarzeń oraz słabym lub zniesionym dowolnym przypominaniem. Ponadto pojawiają się trudności w odnajdywaniu słów, ale bez zaburzeń w rozumieniu mowy. Występują niewielkie problemy w zarządzaniu pieniędzmi, zakupach, ocenie sytuacji oraz w liczeniu. Towarzyszyć może temu apatia, depresja, drażliwość i obojętność. 
• Faza druga nazywana jest otępieniem średniozaawansowanym. Występuje tutaj niemożność przypominania i rozpoznawania, trudności w odnajdywaniu słów i rozumieniu mowy, zaburzenia w rysowaniu konstrukcyjnym. Konieczne jest poruszanie się osoby chorej poza domem z osobą towarzyszącą. Chorzy mają problem z samoobsługą, np. z ubieraniem się. 
• Trzecie stadium to otępienie bardzo zaawansowane. Charakteryzuje się niemożnością przypominania oraz rozpoznawania, bardzo ubogim zasobem słów i niezrozumieniem mowy, a także niemożnością rysowania i kopiowania, trafienia do własnego domu, samodzielnego ubierania się, wykonywania codziennych czynności toaletowych oraz dbania o higienę osobistą. Niektórzy chorzy mogą być agresywni, pobudzeni i drażliwi.

W chorobie z ciałami Lewy’ego pierwszymi zwiastunami choroby są drażliwość oraz chwiejność emocjonalna. Ujawnić się mogą deficyty poznawcze na przemian z okresami niezaburzonego funkcjonowania poznawczego. Zmiany te mogą następować gwałtownie lub powoli. Bardzo często występują halucynacje wzrokowe, co odróżnia demencję od innych form otępienia.

Demencja – diagnostyka

W celu potwierdzenia oraz ustalenia przyczyny demencji i sposobu leczenia konieczna jest ocena specjalistyczna dokonana przez lekarza i psychologa oraz wykonanie badań dodatkowych: neuropsychologicznych, laboratoryjnych i obrazowych.

Demencja – leczenie

Farmakoterapia w leczeniu demencji służy łagodzeniu objawów oraz opóźnianiu rozwoju choroby. Stosuje się także metody niefarmakologiczne. Ich celem jest zachowanie aktywności ruchowej chorego oraz jego samodzielności w zakresie samoobsługi, a także zmniejszenie napięcia emocjonalnego i niepokoju. Wyróżnić można kilka grup metod usprawniania chorych na demencję: kinezyterapię, terapię zajęciową, zajęcia relaksacyjne, muzykoterapię oraz metody poprawiające pamięć. W celu zmniejszenia prawdopodobieństwa demencji lub tempa jej rozwoju warto stymulować funkcje poznawcze. Aktywność umysłowa zwiększa tzw. rezerwę kognitywną. Zaleca się ją od jak najwcześniejszych lat.
Zobacz, jak możesz pomóc osobom starszym.
 

Źródła:

1. Pietraszek – Kusik H. Demencja. Metody odziaływań pozafarmakologicznych. Polski Przegląd Nauk o Zdrowiu 2015; 42 (1): 28 – 35.
2. Jóźwiak A. Otepienie u osób w wieku starszym. Geriatria 2008; (2): 237 – 246.
3. Biechowska D., Orłowska E. Neuropsychologiczna charakterystyka wybranych zespołów otępiennych Polski Przegląd Neurologiczny 2012; 8 (2): 66–75.