Afty i pleśniawki - poznaj przyczyny ich powstawania

Choroby jamy ustnej u dorosłych mogą dawać różne objawy, np.: owrzodzeń, zapaleń dziąseł czy zmian grzybiczych. Owrzodzenia mogą wystąpić między innymi jako afty. Zmiany grzybicze często występują w postaci pleśniawek, które - jeśli nie będą odpowiednio leczone – mogą powodować niebezpieczne powikłania. Czym są afty i pleśniawki u dorosłych, jakie są źródła ich powstawania i w jaki sposób skutecznie je leczyć – o tym w poniższym artykule.

Czym są afty i pleśniawki u dorosłych

Afty i pleśniawki występują we wszystkich grupach wiekowych. To, jak wyglądają afty i pleśniawki zależy od stadium ich rozwoju. Pleśniawki i afty u dorosłych to wątek dość powszechny, afty i pleśniawki w jamie ustnej pojawiają się bowiem dość często. Czym są i jak je rozróżnić? Czy afty i pleśniawki na języku są niebezpieczne? O tym poniżej.
Afty u dorosłych przybierają postać płytkich nadżerek lub owrzodzeń błony śluzowej jamy ustnej. Są to nieregularne w kształtach ubytki śluzówki wielkości zazwyczaj od 1 mm do 2 cm, które występują na języku, podniebieniu miękkim, bądź błonie śluzowej wewnętrznej strony policzków. Wszystkie zamiany, które występują w postaci okrągłych, szarawych i bolesnych wykwitów w jamie ustnej kwalifikowane są do grupy tzw. aftoz- ich etiologia wciąż nie jest do końca znana.
Jeśli afty mają charakter nawracający, to mogą występować w trzech różnych wariantach klinicznych i mogą mieć różny przebieg. Małe, drobne afty o średnicy mniejszej niż 1 cm z reguły zanikają samoczynnie w ciągu kilku do kilkunastu dni. Duże 1-3 cm owrzodzenia mogą utrzymywać się nawet do 6 tygodni i są szczególnie niebezpieczne, ponieważ pozostawiają blizny. Ostatni typ czyli bardzo małe, zgrupowane i niezwykle bolesne owrzodzenia mogą utrzymywać się przez 7-10 dni. Te trzy warianty mogą się czasami pojawiać jednocześnie.
Objawem mogącym towarzyszyć aftom są powiększone okoliczne węzły chłonne lub opuchlizna jamy ustnej. W momencie, gdy pojawiają się afty najlepiej zwrócić się do lekarza specjalisty, ponieważ ich obecność może oznaczać poważniejsze dolegliwości.
Innym rodzajem wykwitów, z rodzaju grzybiczych są pleśniawki. Są to białe naloty tworzące swego rodzaju kożuch na błonie śluzowej jamy ustnej. Wyglądem mogą przypominać drobinki zsiadłego mleka, łatwo je usunąć przecierając gazą, odsłonią wtedy towarzyszące im zapalne zmiany śluzówki. Pleśniawki mogą występować na wewnętrznej stronie policzków i warg, na dziąsłach, języku, podniebieniu miękkim i twardym. Są to zmiany bolesne, którym często (na przykład jeśli znajdują się na języku) towarzyszą trudności w jedzeniu i połykaniu.

Afty i pleśniawki – przyczyny

Poruszając wątek afty i pleśniawki przyczyny, warto podkreślić, że przyczyn występowania aft i pleśniawek u dorosłych nadal jednoznacznie nie ustalono, jednak istnieje wiele czynników etiologicznych sprzyjających ich pojawianiu się. Jeśli chodzi o afty - są to przyczyny związane zarówno z predyspozycjami genetycznymi, jak i z przewlekle występującym stresem, niedoborami witaminowo-mineralnymi, czy różnymi chorobami i alergiami, ale także z przyjmowaniem niektórych antybiotyków. Do ich powstawania mogą przyczyniać się również mikrourazy w jamie ustnej (źle dopasowany aparat ortodontyczny, nieprawidłowe szczotkowanie zębów czy spożywanie twardych posiłków). Afty zalicza się do schorzeń wieloczynnikowych.
Problem medyczny stanową nawracające afty, w przypadku których można przypuszczać, że jest związek pomiędzy nawrotem aft, a istnieniem chorób o charakterze zapalnym, takich jak celiakia, choroba Leśniowskiego-Crohna czy wrzodziejące zapalenie jelita grubego.
Wnioskuje się, że w niektórych przypadkach u kobiet, nawracające afty mogą być skutkiem ubocznym stosowania leków hormonalnych zawierających progesteron lub świadczyć o jego podwyższonym poziomie. Ich pojawianie się może mieć też związek z fazami cyklu menstruacyjnego lub zaburzeniami hormonalnymi.
Afty mogą powstawać także w sytuacjach stresowych, w wyniku wzrostu stężenia kortyzolu w ślinie, co z kolei przyczynia się do osłabienia odporności. Przyczyn powstawania aft szuka się także w nieodpowiedniej diecie, w  tym u osób z obniżonym poziomem witaminy B, której deficyt jest ściśle związany z anemią złośliwą.
Jeśli chodzi o pleśniawki, to jest to rodzaj infekcji grzybiczej wywołanej przez drożdżaki Candida albicans, które w wilgotnym środowisku jamy ustnej namnażają się dość szybko. Ich powstawaniu sprzyja m.in. obniżona odporność – w tym na skutek podeszłego wieku, ciągłego stresu, zaburzeń immunologicznych. Pleśniawki u dorosłych mogą być także konsekwencją poważnych chorób niezwiązanych z jamą ustną, w tym wirusa HIV, nowotworów, chorób krwi (białaczka), schorzeń nerek, przewodu pokarmowego. Są powodowane także niedoborem witamin i składników mineralnych, a szczególnie witaminy B3, D oraz żelaza. Sprzyja im dieta bogata w cukier i węglowodany, które stanowią idealne środowisko dla rozwoju grzybów. Nieprawidłowa higiena stomatologiczna oraz niewłaściwa higiena protez zębowych nieodpowiednio czyszczonych to również podłoże do rozwoju pleśniawek. Mogą być konsekwencją przyjmowania leków, które zaburzają równowagę flory bakteryjnej (np. antybiotyki i kortykosteroidy.

Co na afty i pleśniawki?    

Nie istnieje jeden uniwersalny lek na afty i pleśniawki u dorosłych. Jeśli jednak szukamy odpowiedzi co na afty i pleśniawki, to warto wiedzieć, że małe wykwity aft zwykle znikają samoistnie po kilku dniach i nie wymagają specjalistycznego leczenia. Są także dostępne sposoby na afty i pleśniawki sprzyjające przyspieszeniu odnowienia błony śluzowej i ograniczenia bólu – ulgę przyniosą preparaty na afty i pleśniawki, w tym środki znieczulające w żelu i kremie oraz maść na afty i pleśniawki.
W przypadku aftozy nawracającej należy skonsultować się ze stomatologiem lub specjalistą z obszaru, jakim jest periodontologia. Periodontolog może zlecić badanie krwi, by wykluczyć choroby drobnoustrojowe, określi także przyczynę towarzyszących objawów i zaleci odpowiednie traktowanie. Może zlecić leczenie antybiotykowe lub sterydowe. Lekarz zdiagnozuje przyczyny powstawania, a leczenie będzie zależało od rodzaju i rozległości powstałych owrzodzeń. Może zostać zastosowane zarówno leczenie miejscowe, jak i diagnostyka w celu wykluczenia schorzeń ogólnoustrojowych. Leczenie miejscowe wraz z wyeliminowaniem czynników zwiększających ryzyko, w tym stresu czy nieodpowiedniej higieny jamy ustnej oraz elementów podrażniających, czy zmiana diety jest zalecane przy małych aftach. W tym przypadku leki powinny łagodzić stan zapalny, uśmierzać ból, znieczulać, ale jednocześnie przyspieszać proces gojenia. Sugeruje się również płukanie jamy ustnej płynami z zawartością lidokainy i chlorku cetylopirydynowego, które zmniejszą częstość występowania aft, przyspieszą ich gojenie i złagodzą ból.
Jeśli leczenie ma dotyczyć nawracającej aftozy o ciężkim przebiegu, zalecane jest wykonanie morfologii krwi oraz sprawdzenie poziomu żelaza i witaminy B12, wykluczenie chorób pasożytniczych i tych o podłożu zapalnym. Niezbędne jest także wykluczenie alergii na gluten. W trudniejszych przypadkach zaleca się leczenie ogólnoustrojowe w oparciu o zastosowanie sterydów, leków o działaniu immunosupresyjnym i immunostymulującym. Bardzo ważna jest suplementacja witamin: A, B, C, D i PP.
Leczenie pleśniawek polega na stosowaniu preparatu przeciwgrzybiczego, najczęściej w postaci płynnej. Oprócz leków przeciwgrzybiczych, można stosować płyny do płukania jamy ustnej o działaniu przeciwzapalnym i przeciwbólowym. W przypadku rozprzestrzenienia się drożdżycy na dalsze odcinki przewodu pokarmowego należy zastosować doustne leki przeciwgrzybicze przepisane przez lekarza.
Leczenie jest zwykle długotrwale, ponieważ pleśniawki mają tendencję do nawrotów. Medycyna wskazuje na pozytywny wpływ podawania probiotyków na skuteczność leczenia i na ograniczenie częstości występowania infekcji grzybiczych.
Afty i pleśniawki u dorosłych, można łagodzić przestrzegając kilku zasad - zaleca się unikanie gorących napojów i potraw, pikantnych i bardzo słonych produktów, które podrażniają jamę ustną i potęgują ból. Istnieją również domowe sposoby na afty i pleśniawki to płukanie jamy ustnej roztworem soli kuchennej wspiera osuszanie aft. Wystarczy jedną łyżeczkę soli rozpuścić w ciepłej wodzie i płukać jamę ustną przez 15–30 sekund. W razie potrzeby procedurę można powtarzać co kilka godzin.

Źródła:
Antoniv R., Lipska W., Kęsek B., et al., Afty nawracające – przegląd piśmiennictwa, Nowa Stomatologia; 3; 2014;
Radwan-Oczko M., Duś-Ilnicka I., Owczarek-Drabińska J., Kliniczne aspekty leczenia farmakologicznego zmian błony śluzowej jamy ustnej, Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich; Wrocław; 2021;
Szeląg N., Afty – występowanie i leczenie, Asysta Dentystyczna; 1/2017.