Genetyczny brak „dwójek” – jakie rozwiązania niesie nowoczesna stomatologia?

Brak zawiązków zębów to częsta nieprawidłowość, która może dotyczyć zarówno zębów mlecznych jak i stałych. Przyczyną takich zaburzeń może być między innymi czynnik genetyczny, uraz mechaniczny czy zaburzenia rozwojowe na etapie życia płodowego dziecka. Na szczęście nowoczesna stomatologia dysponuje skutecznymi metodami, które pozwalają uzupełnić nieestetyczne braki w uzębieniu. Stosowane bywają w tym celu metody ortodontyczne i protetyczne.

Zaburzenia rozwoju zębów to często występująca nieprawidłowość. Mogą one dotyczyć zarówno zmian ilościowych zębów jak i jakościowych. Mówimy więc o nadliczbowości zębów, zębach nietypowych, wadach w budowie zębów, o nieprawidłowym ułożeniu zawiązków zębów czy o ich braku.

Całkowity brak zawiązków zębów spotykany jest dość rzadko, częściej zdarza się częściowy. Zwykle jest to na przykład brak stałych dwójek u dziecka.

Czym są zawiązki zębów? 

Zawiązki zębów to niewyrżnięte zęby, będące jeszcze w okresie rozwojowym. Zawiązki zębów, zarówno mlecznych, jak i stałych powstają w okresie życia płodowego.

Rozwój zawiązków zębów mlecznych rozpoczyna się już w 4 miesiącu życia płodowego. Powstają z pierwotnej listewki zębowej około 7 tygodnia ciąży, a następnie rozpoczyna się ich mineralizacja. Zawiązki zębów mlecznych aż do czasu wyrzynania znajdują się w pozycji wargowej. Łącznie jest ich 20. Zęby mleczne zaczynają się wyrzynać zwykle około 6. miesiąca życia dziecka.

Zawiązki zębów stałych tworzą się między 24. a 30. tygodniem (czyli między 6. a 8. miesiącem) życia płodowego. Powstają z wtórnej listewki zębowej położonej dojęzykowo. Natomiast w 6. miesiącu życia dziecka powstają drugie zęby trzonowe, a ząb mądrości - dopiero w 5. roku życia.

Zawiązki zębów stałych powstają w drugim rzędzie za zębami mlecznymi, od strony języka. Już w okresie okołoporodowym rozpoczyna się mineralizacja zębów stałych.

Wyrzynanie zębów stałych następuje od 6. do 14. roku życia. Jedynie tzw. ząb mądrości, czyli ósemka wyrzyna się między 17. a 25. rokiem życia. 

Pełne łuki zębowe w przypadku zębów mlecznych powinny się wykształcić około 3. roku życia, natomiast w przypadku uzębienia stałego - około 13.-14 roku życia. Jeżeli w tym czasie dziecko nie posiada pełnego uzębienia, można podejrzewać hipodoncję. Diagnozę potwierdza się, wykonując badanie radiologiczne.

Brak zębów - czyli hipodoncja

Wrodzony brak zawiązków jednego lub kilku zębów to hipodoncja, albo agenezja zębów. Hipodoncja dotyczy częściej zębów stałych niż mlecznych, jednak zauważono, że istnieje związek między brakiem jednych i drugich zębów.  

W przypadku uzębienia mlecznego częstość występowania hipodoncji jest określana na 0,1-0,7% populacji, natomiast stałego - na 2-9% populacji. Wada ta częściej dotyczy kobiet niż mężczyzn.

Wyróżnia się trzy grupy braku zawiązków zębów:

• hipodoncja – oznacza brak od 1 do 6 zębów (nie wlicza się do tego ósemek)
• oligodoncja – to brak więcej niż 6 zębów;
• anodoncja – to całkowity brak zawiązków zębowych.

Inny spotykany w opracowaniach podział wygląda następująco: 

• hipodoncja łagodna – to brak od 2 do 5 zębów,
• hipodoncja średnia – to brak od 6 do 9 zębów, 
• hipodoncja ciężka – oznacza brak co najmniej 10 zębów.

Najczęściej spotykany jest brak siekaczy bocznych (dwójek) i przyśrodkowych (jedynek) w żuchwie (czyli w dolnej szczęce), siekaczy bocznych w szczęce, drugich przedtrzonowców, a także trzecich zębów trzonowych w szczęce i żuchwie.

Nieprawidłowości, jaką jest brak zawiązków zębów, mogą towarzyszyć inne zaburzenia rozwojowe i czynnościowe dotyczące narządu żucia, na przykład skrócenie łuków zębowych, niewykształcenie wyrostków zębodołowych czy zmniejszenie wysokości dolnego odcinka twarzy.

Spotyka się także hipodoncję rzekomą lub pozorną, która polega na tym, że istnieją zawiązki zębów, ale zęby się z nich nie wyrzynają.

Brak zawiązków dwójek - przyczyny

Nie do końca wiadomo, czym spowodowana jest hipodoncja. Wymienia się różne przyczyny tego zjawiska, takie jak zaburzenia rozwojowe tkanki ektodermalnej, zaburzenia hormonalne czy zaburzenia przemiany materii.

Wśród czynników środowiskowych można wymienić infekcje przebyte przez matkę w ciąży (takie jak na przykład różyczka, grypa, świnka, ospa wietrzna, kiła, malaria czy gruźlica), leki stosowane podczas ciąży, takie jak talidomid czy leki przeciwpadaczkowe.

Wpływ na wystąpienie braku zawiązków zębów może mieć konflikt serologiczny podczas ciąży, złe odżywianie matki (szczególnie brak witamin, na przykład z grupy A i D), spożywanie przez matkę alkoholu w ciąży, narażenie podczas ciąży na promieniowanie jonizujące czy na działanie pola elektromagnetycznego.

Brak zawiązków zębów mogą powodować czynniki genetyczne, czyli dziedziczenie wady (często spotyka się ją u wielu osób z jednej rodziny) lub mutacje genów MSX1 i MSX2. Przyczyną mogą być także zaburzenia unerwienia podczas rozwoju zawiązków zębowych.

Hipodoncja może towarzyszyć zespołom wad wrodzonych, takim jak między innymi zespół Downa. dyspazja ektodermalna, rozszczep wargi i podniebienia, zespól Aperta, zespół Pierr’a Robina, zespół Wolf−Hirshorna czy zespół Turnera.

Przyczyną braków zawiązków zębowych mogą być także nieprawidłowości endokrynologiczne, ujawniające się w życiu płodowym, takie jak niedoczynność tarczycy oraz zaburzenia osi podwzgórze-przysadka, dotyczące hormonów wzrostu i tyreotropowego. 

Wpływ na brak zawiązków zębów może mieć także stosowana w młodym wieku chemio- lub radioterapia, a także urazy zębów czy ingerencje chirurgiczne w obrębie szczęki.

Brak zawiązków zębów stałych - leczenie

Leczenie nieprawidłowości, jaką jest brak zawiązków zębów stałych, jest zwykle wielospecjalistyczne, czyli pedodontyczne, ortodontyczne i protetyczne i składa się z kilku etapów. Wybór metody zależy od takich czynników jak wiek pacjenta, ilość i rodzaj brakujących zębów, oraz inne współistniejące nieprawidłowości dotyczące zgryzu. 

O wyborze sposobu leczenia zawsze decyduje specjalista stomatolog po analizie wyników badań radiologicznych i zbadaniu pacjenta. Celem postępowania jest uzupełnienie brakującego uzębienia, co przekłada się na lepszą estetykę twarzy, ale także na prawidłowe funkcjonowanie narządu żucia.

Gdy występuje genetyczny brak dwójek możliwe jest leczenie za pomocą aparatu ortodontycznego, które polega na przesunięciu zębów sąsiednich - kłów (trójek), co zamyka luki po brakujących zębach. 

Poza leczeniem ortodontycznym możliwe jest również skorygowanie kształtu trójek, tak żeby przypominały dwójki i nie rzucały się w oczy swoim trójkątnym kształtem.Wykonuje się wtedy licówki porcelanowe lub korony protetyczne. Czasem trzeba chirurgicznie zwęzić szyjkę zęba. W rezultacie kły, czyli trójki, potrafią idealnie maskować brak dwójek.

Dzięki takiej metodzie unika się konieczności wykonywania implantów. Jest to szczególnie istotne u osób poniżej 18-go roku życia, dopiero bowiem od tego roku życia można wykonać wszczep.

Druga metoda polega na odtworzeniu odpowiedniej przestrzeni dla brakujących dwójek, czyli odsunięcie kłów za pomocą aparatu ortodontycznego, a następnie na ich protetycznym uzupełnieniu. Można wykonać implanty brakujących zębów lub mosty protetyczne.

Zwykle najpierw wszczepia się implant, a następnie wykonuje się przymocowaną na stałe koronę protetyczną. Metoda ta pozwala oszczędzić sąsiednie zęby, gdyż unika się ich szlifowania. 

Nowa metoda, która mogłaby być dobrym rozwiązaniem dla pacjentów, u których występuje brak zawiązków zębów, to tzw. wszczepy autologiczne, czyli wszczepy zębów powstających in vitro z embrionalnych komórek macierzystych. Metoda ta jest na razie w fazie badań. Prowadzone są one między innymi przez badaczy z University of Science w Tokio. 

Źródła: 
Dyras M., Jankowska K., Czupryna S., Ocena częstotliwości występowania zaburzeń rozwojowych zębów u pacjentów leczonych w Katedrze Ortodoncji Instytutu Stomatologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, Dental and Medical Problems, 2003, 40, 2, 349–354
Gregorczyk-Maga I., Merta U., Kołodziej I., at. al., Protetyczne metody leczenia hipodoncji w wieku rozwojowym na podstawie przeglądu piśmiennictwa, Nowa Stomatologia 4/2013, 171-174
Adamowicz-Klepalska B., Rozwój zębów stałych – wyrzynanie i dojrzewanie, czyli mineralizacja, Medycyna Praktyczna
Adamowicz-Klepalska B., Ząbkowanie – rozwój i wyrzynanie zębów mlecznych, Medycyna Praktyczna