Nietrzymanie moczu – przyczyny, objawy i skuteczne metody leczenia

Nietrzymanie moczu to uciążliwa i dość powszechna przypadłość, która w większości przypadków dotyczy kobiet, ale nie tylko. Nie powinno się jej bagatelizować, ponieważ nieleczona prowadzi do wielu schorzeń. Współczesna medycyna dysponuje wieloma skutecznymi rozwiązaniami, które pozwalają uporać się z tym problemem. W artykule wyjaśniamy, jak zdiagnozować tę wstydliwą dla wielu pacjentów chorobę i jak ją leczyć.

Czym jest i u kogo występuje nietrzymanie moczu? 

Nietrzymanie moczu to każdy niekontrolowany wyciek moczu przez cewkę moczową, które jest wynikiem osłabienia mięśni dna miednicy, zaburzeń funkcji pęcherza moczowego lub problemów z układem nerwowym. Przypadłość ta dotyka przedstawicieli obu płci, ale dwukrotnie częściej cierpią na nią kobiety, szczególnie w okresie okołomenopauzalnym oraz w starości. Dotyka ona także młode kobiety – nietrzymanie moczu najczęściej pojawia się u nich po porodzie, szczególnie po kolejnym. 

Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) nietrzymanie moczu to jeden z najważniejszych problemów zdrowotnych XXI wieku. Szacunki wskazują, że cierpi z jego powodu około 200 milionów osób na całym świecie. Z badań wynika, że przypadłość dotyka około 10 do nawet 25 procent kobiet po 30. roku życia, natomiast po 50. dotyczy już co trzeciej kobiety. Nietrzymanie moczu można więc nazwać chorobą społeczną, która w związku ze starzeniem się społeczeństw będzie coraz powszechniejsza. Częstotliwość jej występowania wzrasta wraz z rozpowszechnianiem się innych chorób cywilizacyjnych takich jak cukrzyca, nadciśnienie, POChP, depresja czy zespół jelita drażliwego. 

Czynniki ryzyka nietrzymania moczu – przyczyny choroby

Wśród czynników wywołujących nietrzymanie moczu wymienia się przede wszystkim przebyte porody, operacje ginekologiczne oraz uszkodzenia mięśni lub nerwów. Wystąpieniu tej dolegliwości sprzyja także:

• starszy wiek, który wiąże się ze spadkiem elastyczności tkanek i osłabieniem mięśni dna miednicy,

• niski poziom aktywności fizycznej prowadzący do osłabienia mięśni podtrzymujących pęcherz,

• otyłość, która zwiększa nacisk na pęcherz i okolice dna miednicy, co może prowadzić do wysiłkowego nietrzymania moczu,

• niewłaściwa dieta uboga w błonnik mogąca powodować zaparcia, które dodatkowo obciążają mięśnie dna miednicy,

• choroby płuc, np. przewlekła obturacyjna choroba płuc, w której chroniczny kaszel zwiększa ciśnienie w jamie brzusznej,

• dysfunkcje układu moczowego spowodowane lekami stosowanymi w leczeniu nadciśnienia i depresji, które mogą wpływać na funkcjonowanie pęcherza,

• praca wymagająca dużego wysiłku fizycznego np. podnoszenie ciężarów czy inne czynności, które negatywnie wpływają na mięśnie dna miednicy.

Jakie są rodzaje nietrzymania moczu? Objawy przypadłości

Wysiłkowe nietrzymanie moczu (WNM)

Najczęściej jest spotykane u kobiet. Występuje, gdy podczas wzrostu ciśnienia wewnątrz jamy brzusznej pojawia się bezwolne wyciekanie moczu bez uczucia parcia. Do fizjologicznych wzrostów ciśnienia w jamie brzusznej może dochodzić w trakcie kichania, kaszlu czy pracy fizycznej.

Wyróżnia się trzy stopnie przypadłości w zależności od stanu jej zaawansowania:

• W I stopniu WNM mimowolne popuszczanie moczu zdarza się w przypadku znacznego i gwałtownego wzrostu ciśnienia w jamie brzusznej.

• W II stopniu do nietrzymania moczu dochodzi przy umiarkowanym wzroście ciśnienia, na przykład podczas podskakiwania, lekkiej pracy fizycznej czy chodzeniu po schodach.

• W III stopniu mimowolny wyciek moczu zdarza się to także podczas leżenia, chodzenia czy stania. 

Naglące nietrzymanie moczu (NNM)

To mimowolne popuszczanie moczu pod wpływem przymusowego parcia. W tym przypadku przyczyną może być niestabilność pęcherza moczowego lub jego nadmierna pobudliwość.

Nietrzymanie moczu z przepełnienia

Spowodowane jest upośledzoną kurczliwością wypieracza, której powodem może być polekowe upośledzenie funkcji ośrodkowego układu nerwowego lub przebyte choroby.

Inne rzadziej występujące rodzaje nietrzymania moczu to nietrzymanie spowodowane przyczynami pozazwieraczowymi (oddawanie moczu przez przetokę), a także nietrzymanie mieszane, odruchowe nietrzymanie moczu, moczenie nocne oraz ciągłe nietrzymanie moczu.

Nietrzymanie moczu u kobiet

Kobiety są bardziej narażone na tę dolegliwość niż mężczyźni ze względu na budowę układu moczowego (mają krótszą cewkę moczową) oraz wpływ ich hormonów płciowych na elastyczność tkanek. Nietrzymanie moczu nie zagraża wprawdzie życiu, jednak jest uciążliwe i obniża jakość codziennego funkcjonowania. Kobiety cierpiące na tę przypadłość często wycofują się z życia zawodowego, towarzyskiego i społecznego. Nietrzymanie moczu utrudnia im także nawiązywanie kontaktów intymnych.

Nietrzymanie moczu w ciąży i po porodzie

W czasie ciąży organizm przechodzi szereg zmian hormonalnych i anatomicznych, które oddziałują na układ moczowy. Powiększająca się macica wywiera nacisk na pęcherz, co może prowadzić do trudności w jego pełnym opróżnianiu, przez co zwiększa się ryzyko wycieku moczu zwłaszcza podczas kichania, kaszlu czy śmiechu. Ponadto hormonalne rozluźnienie tkanek, konieczne dla przygotowania ciała do porodu, może osłabiać mięśnie dna miednicy, które są kluczowe dla kontroli nad mikcją.

Po porodzie problem nietrzymania moczu może się nasilić, szczególnie jeśli kobieta urodziła dziecko w sposób naturalny. W wyniku tego może dojść do uszkodzeń mięśni, nerwów lub tkanek dna miednicy.

Nietrzymanie moczu u kobiet w tym okresie często może być przejściowe, ale niekiedy wymaga podjęcia odpowiedniego działania np. skorzystania z fizjoterapii uroginekologicznej. Jest to specjalistyczna forma rehabilitacji skoncentrowana na leczeniu i zapobieganiu dysfunkcji w obrębie mięśni dna miednicy oraz narządów miednicy mniejszej, takich jak pęcherz, cewka moczowa, pochwa czy odbytnica. Obejmuje różnorodne techniki manualne, ćwiczenia mięśni kegla oraz edukację pacjenta w zakresie zdrowych nawyków ruchowych i higienicznych. Terapia ta jest też przeznaczona dla kobiet, które zmagają z obniżeniem narządów rodnych czy bólem podczas współżycia.

Nietrzymanie moczu w okresie menopauzy

W okresie menopauzy nietrzymanie moczu u kobiet jest częstą dolegliwością wynikającą z naturalnych zmian hormonalnych i fizjologicznych w organizmie. Spadek poziomu estrogenów osłabia mięśnie dna miednicy oraz tkanki wspierające pęcherz i cewkę moczową, co prowadzi do problemów z kontrolą oddawania moczu. Podobnie jak u kobiet w ciąży problem zwykle pojawia się przy kichaniu, śmianiu lub kaszleniu. Objawia się także nagłą potrzebą opróżnienia pęcherza.

Nietrzymanie moczu u mężczyzn, leczenie

Nietrzymanie moczu u mężczyzn najczęściej związane jest z problemami urologicznymi, takimi jak przerost gruczołu krokowego, operacje prostaty czy uszkodzenia nerwów odpowiadających za kontrolę pęcherza. Dolegliwość ta może przyjmować formę nietrzymania wysiłkowego, naglącego lub związanego z przepełnieniem pęcherza. Często dotyka mężczyzn po zabiegach chirurgicznych, takich jak prostatektomia, oraz tych cierpiących na choroby neurologiczne. Leczenie obejmuje fizjoterapię dna miednicy, farmakoterapię lub – w ciężkich przypadkach – zaawansowane metody np. implantacja sztucznego zwieracza cewki moczowej.

Jak wygląda diagnostyka nietrzymania moczu?

Proces rozpoczyna się od szczegółowego wywiadu medycznego, podczas którego lekarz pyta pacjenta o objawy, czas ich występowania, częstotliwość oraz sytuacje, w których dochodzi do mimowolnego wycieku moczu. Następnie przeprowadza się badanie fizykalne, które może obejmować ocenę stanu mięśni dna miednicy – zajmuje się tym zarówno specjalista urolog, ginekolog, jak i fizjoterapeuta urologiczny lub uroginekologiczny. Specjalista może również poprosić pacjenta o prowadzenie dzienniczka mikcji.

Często stosowane są także badania dodatkowe, takie jak analiza moczu w celu wykluczenia infekcji, badania obrazowe (np. ultrasonografia) oraz badanie urodynamiczne, polegające na kompleksowej ocenie czynności pęcherza i cewki moczowej za pomocą specjalnych cewników wprowadzanych do pęcherza i do kiszki stolcowej. Dzięki tym procedurom możliwe jest precyzyjne zdiagnozowanie rodzaju nietrzymania moczu i wybór optymalnej terapii.

Jak leczyć problem nietrzymania moczu?

Nietrzymanie moczu to przypadłość, z którą można sobie poradzić. Stosuje się w tym celu różne metody leczenia dobierane w zależności od rodzaju dolegliwości. 

Nietrzymanie moczu – leczenie zachowawcze

W początkowej fazie nietrzymania moczu skuteczne mogą się okazać zachowawcze metody leczenia, takie jak trening pęcherza, który polega między innymi na oddawaniu moczu w określonych godzinach, a także ćwiczenia wzmacniające mięśnie kegla. Polegają one na systematycznym i świadomym napinaniu oraz rozluźnianiu mięśni dna miednicy. Ćwiczenia wykonuje się w trzech seriach po 8-12 napięć i rozluźnień trwających 6-8 sekund. Powinno się je robić kilka razy w tygodniu, poprawa zwykle następuje po 6-8 tygodniach. Ważne jest prawidłowe realizowanie tych ćwiczeń, czyli unikanie napinania mięśni pośladków i brzucha, które wpływają na wzrost ciśnienia śródbrzusznego. Niektórzy zalecają stosowane specjalnych kulek dopochwowych, jednak przed ich zakupem należy się skonsultować z lekarzem. Metody te mają za zadanie wzmocnić mięśnie dna miednicy i przeponę moczowo-płciową, które odgrywają istotną rolę w powstawaniu nietrzymania moczu. 

Gdy diagnozowane jest wysiłkowe nietrzymanie moczu, leczenie obejmuje także terapię behawioralną, która polega na edukacji dotyczącej zmiany stylu życia oraz diety. Zalecenia dotyczą unikania palenia, nadużywania kofeiny czy napojów gazowanych. Zalecane jest obniżenie masy ciała, dbanie o regularne wypróżniania i unikanie zakażeń układu moczowego.

W leczeniu nietrzymania moczu stosowana jest także elektrostymulacja,  która polega na użyciu prądu impulsywnego powodującego skurcz mięśni dna miednic, stymulacja polem magnetycznym oraz biofeedback, czyli nauka świadomego kurczenia i rozkurczania mięśni dna miednicy. Aby zapobiegać popuszczaniu moczu przez kobiety, wykorzystuje się pessar, który  umieszcza się w pochwie.

Lczenie farmakologiczne może wspomagać metody fizjoterapeutyczne. Polega ono na podawania preparatów do stosowania miejscowego oraz ogólnego. U kobiet w okresie menopauzy zalecana jest estrogenoterapia miejscowa. W celu kontrolowania odruchu zamknięcia cewki moczowej stosuje się duloksetynę. Lekami drugiego rzutu w przypadku leczenia pęcherza nadreaktywnego powodującego nietrzymanie moczu jest także toksyna botulinowa i rezynyferatoksyna. Kolejną grupę leków używanych w leczeniu nietrzymania moczu stanowią trójpierścieniowe leki antydepresyjne, takie jak Imipramina.

Gdy fizjoterapia i metody farmakologiczne nie przynoszą spodziewanych efektów, wykorzystuje się leczenie operacyjne oraz zabiegi laserowe. 

Nietrzymanie moczu – leczenie operacyjne

W niektórych przypadkach niezbędne jest operacyjne leczenie nietrzymania moczu. Jedną ze stosowanych technik jest wszczepienie pod cewkę specjalnej dopochwowej taśmy polipropylenowej (TVT). Polega ono na przywróceniu prawidłowego anatomicznego położenia cewki moczowej, a tym samym prawidłowego działania zwieracza wewnętrznego cewki. Zapobiega to niekontrolowanemu wyciekowi moczu. Skuteczność tej metody ocenia się na około 90 procent.

Nowoczesne metody leczenia nietrzymania moczu u kobiet

Oprócz leczenia operacyjnego dostępne są także inne nowoczesne metody np. terapia z użyciem ginekologicznego lasera CO2. Jego działanie polega na stymulacji tkanek pochwy oraz wzmacnianiu jej przedniej ściany, co przywraca normalne funkcjonowanie struktur układu moczowo-płciowego. Laserowe leczenie nietrzymania moczu jest uznawane za małoinwazyjną metodę, zaletą jest też wykonywanie jej w warunkach ambulatoryjnych. 

Zabieg taki trwa około 20 minut i jest bezbolesny, pacjentka może jedynie odczuwać ciepło w okolicach krocza. Przed procedurą powinna się skonsultować z lekarzem, ponieważ warunkiem jej przeprowadzenia jest prawidłowy wynik cytologii szyjki macicy pobranej w ciągu ostatnich 6 miesięcy. Przeciwwskazaniem do wykonania zabiegu jest także infekcja okolic intymnych, menstruacja oraz ciąża. 

Warto jednak podkreślić, że wciąż mało jest badań klinicznych dotyczących skuteczności tej metody. Poza tym dla osiągnięcia trwałego efektu konieczne może być jej kilkakrotne powtórzenie. Nie ma także określonego okresu utrzymywania się efektu terapii z laserem.

Innym sposobem leczenia nietrzymania moczu jest ostrzykiwanie tkanek okołocewkowych kolagenem sprzężonym z glutaraldehyden i mikrokulek węglowych, co ułatwia adaptację cewki w sytuacjach zwiększonego ciśnienia śródbrzusznego.

Źródła:
 

• Purc D., Rasała A., Metody leczenia nietrzymania moczu, Technologie w optymalizacji opieki medycznej. European Journal of Medical Technologies, 2015,  3(8), 29-38,

• Adamczuk J., Kraczkowski J.J., Robak J.M., et. al., Czy nietrzymanie moczu to choroba cywilizacyjna?, Problemy Higieny i Epidemiologii, 2011, 92(3), 382-386,

• Klisowska I., Dąbek A., Zborowska I., et. al., Nietrzymanie moczu – zadanie dla fizjoterapeuty. Część II, Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne, 2012, 2 (2), 145–152.