Co zrobić po ukąszeniu przez kleszcza?

Latem często przebywamy na łonie natury, gdzie czekają na nas kleszcze. Ukąszenie przez tego pajęczaka może powodować groźne choroby. Jak postępować po ugryzieniu przez kleszcza?

Wakacje to okres, w którym jesteśmy szczególnie narażeni na ugryzienia kleszczy, czyli pajęczaków żyjących na krzewach i trawach do wysokości 1,5 m

Jeżeli już dojdzie do ugryzienia kleszcza, należy go jak najszybciej usunąć. Ryzyko zarażenia się jedną z chorób odkleszczowych (borelioza, odkleszczowe zapalenie mózgu) rośnie z czasem wczepienia pasożyta w naszą skórę.

Jak usunąć kleszcza?

Jak wyciągnąć kleszcza z ciała? Pajęczaka usuwamy, nie stosując żadnych środków (smarowanie masłem, olejem czy lakierem do paznokci jest niedopuszczalne), gdyż może to spowodować wymioty kleszcza, wraz z którymi do krwi może się dostać więcej patogenów. W aptece można się zaopatrzyć w specjalny sprzęt lub uchwycić kleszcza blisko skóry za pomocą pęsety i wyciągnąć go, lekko obracając. Jeżeli mimo to w ciele pozostanie fragment pajęczaka, należy koniecznie udać się do lekarza.

Ugryzienie kleszcza – co dalej?

Kleszcz w skórze to bardzo poważna sprawa – po jego wyciągnięciu miejsce ukąszenia trzeba odkazić i obserwować w celu stwierdzenia, czy nie pojawiają się rumień wędrujący, a także inne objawy, takie jak gorączka i bóle głowy. Rumień po kleszczu może wystąpić nawet w ciągu miesiąca. W takim wypadku należy od razu zwrócić się do lekarza.

Ukąszenie kleszcza – zalecenia Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych

Zgodnie z aktualnie obowiązującymi przepisami i zaleceniami Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych właściwym postępowaniem po ekspozycji na ukąszenie przez kleszcza jest:

• usunięcie kleszcza w całości przy zachowaniu zasad antyseptyki,
• obserwacja miejsca ukąszenia w kierunku pojawienia się rumienia wędrującego (erythema migrans – EM),
• obserwacja pacjenta w kierunku pojawiania się innych objawów zakażenia Borrelia spp.),
• obserwacja pacjenta w kierunku pojawiania się objawów zakażenia wirusowego (w kierunku odkleszczowego zapalenia mózgu).

Rozpoznanie boreliozy opiera się wyłącznie na obrazie klinicznym. W postaciach typowych badania immunoserologiczne w kierunku przeciwciał anty-Borrelia burgdorferi są zbędne. W postaciach nietypowych natomiast potwierdzenie laboratoryjne może być pomocne, ale dopiero po upływie co najmniej 2 tygodni od pojawienia się zmiany.

Rumień ujawnia się w miejscu ukłucia przez kleszcza zwykle po 1-3 tygodniach (a nawet do 3 miesięcy). Typowa zmiana początkowo ma formę plamy wyniesionej ponad poziom skóry i szybko się powiększa, wykazując centralne przejaśnienie. O pewnym rozpoznaniu można mówić, gdy zmiana w ciągu kilku dni przekroczy średnicę 5 cm (warto zaznaczyć granice długopisem i skontrolować po 1-2 dniach bez stosowania antybiotyku).

Ujawnienie się rumienia w czasie krótszym niż 2 dni po ukłuciu przez kleszcza oraz średnicy mniejszej od 5 cm przemawia przeciw rozpoznaniu i może być związane z wystąpieniem odczynu alergicznego lub toksyczno-zapalnego jako reakcji na ukąszenie.

Ugryzienie kleszcza – diagnostyka laboratoryjna

Rozpoznanie każdej postaci klinicznej boreliozy wymaga dwuetapowego protokołu diagnostycznego.  W pierwszym etapie należy wykazać obecność swoistych przeciwciał IgM lub IgG (w zależności od postaci klinicznej) metodą immunoenzymatyczną. W drugim etapie u chorych z wynikami dodatnimi lub wątpliwymi należy wykonać oznaczenia techniką Western-blot (tzw. test potwierdzenia – najlepiej z rozbiciem krążących kompleksów immunologicznych (kki/CIC). Przeciwciała klasy IgM mogą być wykrywane już w 2. tygodniu choroby, ale u większości chorych ich obecność ujawnia się kilka tygodni później.

U chorych w stadium wczesnym w przypadku dodatniego wyniku testu immunoenzymatycznego i ujemnego Western-blot należy rozważyć powtórzenie tego ostatniego badania po upływie 2-4 tygodni.

Ukąszenie kleszcza – leczenie

Decyzja o rozpoznaniu i leczeniu boreliozy powinna być podejmowana wyłącznie przez lekarza na podstawie obrazu klinicznego z uwzględnieniem wyników badań dodatkowych. Leczenie trwa przynajmniej 21 dni i opiera się na antybiotykoterapii.

Profilaktyka – ochrona ciała, szczepionka na kleszcze

Postawą zapobiegania boreliozie jest ochrona ciała przed kleszczami podczas przebywania w rejonach ich występowania, stosowanie repelentów oraz odpowiednio wczesne ich usuwanie mechaniczne.

Profilaktyka poekspozycyjna w formie jednorazowej dawki doksycykliny jest uzasadniona tylko w przypadku mnogiego pokłucia przez kleszcze podczas pobytu w rejonie endemicznym osoby dorosłej pochodzącej spoza tego terenu. Skuteczność tego typu profilaktyki u dzieci nie została dotychczas potwierdzona.

W Polsce odsetek kleszczy zarażonych Borrelia spp. jest niewielki (ok. 3-25%). Ryzyko zakażenia jest większe na terenach endemicznych (województwa warmińsko-mazurskie i podlaskie). Wyciągniętego ze skóry kleszcza nie bada się standardowo w kierunku nosicielstwa Borrelia spp., jednak takie badanie można przeprowadzić, jeżeli zachowamy pajęczaka i dostarczymy go do laboratorium w zamkniętym naczyniu.

Jak dotąd nie została opracowana szczepionka przeciw kleszczom – istnieje natomiast możliwość zaszczepienia się przeciw innym chorobom odkleszczowym, głównie zapaleniu mózgu.