Co zrobić po ukąszeniu przez kleszcza?

Latem często przebywamy na łonie przyrody, gdzie czekają na nas kleszcze. Ukąszenie przez tego pajęczaka może powodować groźne choroby. Jak postępować po ugryzieniu przez kleszcza?

Czas wakacji to okres, w którym szczególnie jesteśmy narażeni na ugryzienia kleszczy. To pajęczaki żyjące w krzewach i trawach do wysokości 1,5 metra. Z czasem, dzięki wyssanej krwi kleszcz powiększa swoje rozmiary. Gdy już dojdzie do wbicia się kleszcza w nasze ciało, podstawową zasadą jest jego jak najszybsze usunięcie. Ryzyko zarażenia się jedną z chorób odkleszczowych (borelioza, odkleszczowe zapalenie mózgu) rośnie z czasem przebywania pasożyta w naszym organizmie. Pajęczaka usuwamy nie stosując żadnych środków (popularne smarowanie masłem, olejem czy lakierem do paznokci jest niedopuszczalne), gdyż może to spowodować wymioty kleszcza uwalniające do krwi człowieka więcej patogenów. Można zaopatrzyć się w aptece w specjalny sprzęt lub za pomocą pęsety uchwycić kleszcza blisko skóry, wyciągając go lekko obracając przy wyciąganiu. W przypadku pozostawienia części warto udać się do lekarza. Kleszcza można oddać do laboratorium i zbadać na obecność choroby.

Po wyciągnięciu kleszcza miejsce ukąszenia trzeba odkazić i obserwować, w celu stwierdzenia czy nie pojawia się rumień wędrujący a także inne objawy jak gorączka i bóle głowy. Gdy w ciągu około miesiąca się one pojawią, można nie wykonywać testów laboratoryjnych, ale jeśli je zaobserwujemy, od razu należy zwrócić się do lekarza. 

Zgodnie z aktualnie obowiązującymi przepisami, wiedzą medyczną i  Zaleceniami Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych postępowaniem właściwym po ekspozycji na ukąszenie przez kleszcza jest:

Co zrobić po ukąszeniu przez kleszcza? Krok po kroku

1. usunięcie kleszcza w całości przy zachowaniu zasad antyseptyki

2. obserwacja miejsca ukąszenia w kierunku pojawiania się rumienia wędrującego (erythema migrans – EM)

3. obserwacja pacjenta w kierunku pojawiania się innych objawów zakażenia Borrelia spp.

4. obserwacja pacjenta w kierunku pojawiania się objawów zakażenia wirusowego (w kierunku odkleszczowego zapalenia mózgu)

Rozpoznanie boreliozy opiera się wyłącznie na obrazie klinicznym. W postaciach typowych badania immunoserologiczne w kierunku przeciwciał anty-Borrelia burgdorferi są zbędne. W postaciach nietypowych potwierdzenie laboratoryjne może być pomocne, ale dopiero po upływie co najmniej 2 tygodni od wystąpienia zmiany.

EM ujawnia się w miejscu ukłucia przez kleszcza zwykle po 1– 3 tygodniach (a nawet do 3 miesięcy). Typowa zmiana początkowo ma formę plamy i szybko powiększa się wykazując centralne przejaśnienie i jest wyniesiona ponad poziom skóry. O pewnym rozpoznaniu można mówić gdy zmiana ulega powiększeniu w ciągu kilku dni i przekroczy średnicę 5 cm (celowe jest zaznaczenie granic długopisem i kontrola po 1-2 dniach bez stosowania antybiotyku).

Ujawnienie się rumienia w czasie krótszym od 2 dni po ukłuciu przez kleszcza oraz średnicy mniejszej od 5 cm przemawia przeciw rozpoznaniu i może być związane z wystąpieniem odczynu alergicznego lub toksyczno-zapalnego, jako reakcja na ukąszenie.

Diagnostyka laboratoryjna po ukąszeniu przez kleszcza

Rozpoznanie każdej postaci klinicznej boreliozy z Lyme (z wyjątkiem EM) wymaga dwuetapowego protokołu diagnostycznego:

W pierwszym etapie należy wykazać obecność swoistych przeciwciał IgM lub IgG (w zależności od postaci klinicznej) metodą immunoenzymatyczną.

W drugim etapie u chorych z wynikami dodatnimi lub wątpliwymi należy wykonać oznaczenia techniką Western-blot (test tzw. potwierdzenia - najlepiej z rozbiciem krążących kompleksów immunologicznych (kki/CIC). Przeciwciała klasy IgM mogą być wykrywane już w 2 tygodniu choroby, ale u większości chorych ich obecność ujawnia się kilka tygodni później.

U chorych w stadium wczesnym w przypadku dodatniego wyniku testu immunoenzymatycznego i ujemnego Western-blot należy rozważyć powtórzenie tego ostatniego po upływie 2-4 tygodni.

Leczenie po ukązeniu przez kleszcza

Decyzja o rozpoznaniu i leczeniu boreliozy z Lyme powinna być podejmowana wyłącznie przez lekarza w oparciu o obraz kliniczny z uwzględnieniem wyników badań dodatkowych. Wyniki badań laboratoryjnych nie powinny zawierać żadnych sugestii terapeutycznych. Terapia trwająca przynajmniej 21dni opiera się na antybiotykoterapii.

Profilaktyka a kleszcze 

Postawą zapobiegania boreliozie z Lyme jest ochrona ciała przed kleszczami podczas przebywania w rejonach ich występowania, stosowanie repelentów, oraz odpowiednio wczesne ich mechaniczne usuwanie.

Profilaktyka poekspozycyjna w formie jednorazowej dawki doksycykliny, jest uzasadnione tylko w przypadku mnogiego pokłucia przez kleszcze podczas pobytu w rejonie endemicznym osoby dorosłej pochodzącej spoza tego terenu. Skuteczność tego typu profilaktyki u dzieci nie została dotychczas potwierdzona, nie stosuje się doksycykliny u dzieci poniżej 12 rż.

W Polsce odsetek kleszczy zarażonych Borrelia spp. jest niewielki (ok. 3-25%), ryzyko jest większe na terenach endemicznych (województwo warmińsko-mazurskie i podlaskie) – rutynowo nie bada się kleszcza w kierunku nosicielstwa Borrelia spp. jednak badanie to możliwe jest do przeprowadzenia jeżeli zachowamy pajęczaka i w zamkniętym, naczynku dostarczymy do laboratorium.