Jak zadbać o zdrowie psychiczne pracowników?

Stres to nieodłączny element życia, jego źródłem może być także praca. Sytuacja, z którą mamy do czynienia w ciągu ostatniego półtora roku, czyli stan epidemii i wymuszone nim zmiany w trybie życia, między innymi izolacja społeczna, mogą się przyczyniać do jego pogłębienia. Dbanie o zdrowie psychiczne staje się więc niezbędnym elementem wsparcia udzielanego pracownikom przez pracodawców.

Pandemia wpłynęła w istotny sposób na samopoczucie całego społeczeństwa. Wskazują na to przeprowadzone na ten temat badania, ktorych wyniki mówią o nasilonych objawach depresji czy lęku, które szczególnie były odczuwalne podczas kolejnych "fali" zachorowań.  Dotyczyło to zwłaszcza osób, które przebywały w izolacji (na przykład z powodu kwarantanny czy stwierdzonego zakażenia).

Z danych wielu firm oferujących opiekę zdrowotną dla pracowników wynika także, że w okresie pandemii znacznie wzrosło zapotrzebowanie na konsultacje psychologiczne i psychiatryczne, a także liczba zwolnień lekarskich wystawianych przez psychiatrów.

Na przykład z badania firmy Hays Poland pt. „Nowe oblicze normalności”, przeprowadzonego w 2020 roku, wynika, że co trzeci pracownik w wyniku pandemii doświadczył pogorszenia samopoczucia psychicznego.

Nowe czynniki stresogenne

Wśród nowych czynników stresogennych można wymienić pracę zdalną, która, mimo że wydawałoby się jest bardziej dogodna dla pracownika, ponieważ nie wymaga chociażby poświęcenia czasu na dotarcie do firmy, to rodzi inne problemy i frustracje. Pracując z domu, trudniej oddzielić strefę prywatną od zawodowej, praca często trwa dłużej, zajmuje wieczory i wolne dni.

Przebywanie w domu, gdy inni domownicy także pracują zdalnie, a dzieci uczą się zdalnie (co miało miejsce przez wiele miesięcy), również nie sprzyja skupieniu i może rodzic frustracje. 

Dla osób samotnych natomiast zamknięcie w domu to odcięcie od kontaktów międzyludzkich, które dotychczas zapewniało przebywane w siedzibie firmy. Brak codziennych spotkań w biurze, pogawędek podczas przerw czy wspólnych wyjść po pracy odbija się negatywnie na samopoczuciu.

Poza tym niektóre branże w związku z pandemią przeżywały kryzys, zwalniano pracowników, którzy musieli szukać innego zatrudnienia, często zmieniając profesję, co wiązało się z nowymi wyzwaniami i potrzebą dokształcania się. 

Wydawałoby się, że tak banalna na pozór kwestia, jak miejsce, w którym pracujemy, czyli biurko czy stół i komputer nie mają znaczenia dla samopoczucia i zdrowia psychicznego, ale okazuje się, że to istotne czynniki. 

Ergonomia miejsca praca to takie jego urządzenie i dopasowanie do naszych warunków fizycznych, aby zapewniało jak największy komfort i nie wpływało negatywnie na zdrowie. Dotyczy to na przykład dobrania odpowiedniej wysokości biurka i krzesła, umieszczenia monitora komputerowego w odpowiedniej odległości od oczu czy zapewnienia właściwego oświetlenia miejsca pracy. 

Jeżeli spędzamy przy biurku osiem lub więcej godzin dziennie, wszystkie te czynniki mają istotne znaczenie, a źle dobrane elementy (za niskie krzesło, za wysokie biurko itd.) mogą powodować dolegliwości ze strony kręgosłupa i mogą być źródłem napięć mięśniowych, które w efekcie przekładają się negatywnie na stan psychiczny. 

Na zdrowie psychiczne pracownika może też wpływać jego sytuacja życiowa, związana na przykład z zachorowaniem na Covid-19 i długofalowymi skutkami choroby, także dotyczącymi psychiki, czy też z chorobą (a może nawet śmiercią z powodu pandemii) osób bliskich.

Te wszystkie elementy i dodatkowo, podczas pracy zdalnej, brak kontaktu z innymi pracownikami i więzi społecznych, stanowiących istotny element dobrego samopoczucia, powodują, że pracownicy potrzebują dodatkowego wsparcia.

Potrzeby psychiczne pracowników

O tym, jak ważne są potrzeby psychiczne pracowników i jakiego wsparcia oczekują oni od pracodawcy, świadczą między innymi wyniki badania przeprowadzonego w ramach ogólnopolskiej kampanii “Zrozum. Poczuj. Działaj!” Pracodawców RP i Grupy ArteMis. 

Biorący udział w badaniu wskazali, że główną przyczyną zaburzeń psychicznych, jakie zauważali u siebie w okresie pandemii, był przewlekły stres, a inne czynniki, jakie wymieniali, to zamartwianie się, brak energii, brak chęci do działania czy bezsenność. 

Pracownicy zauważali także u siebie słabszą motywację, problemy z koncentracją, trudności w podejmowaniu decyzji czy izolowanie się od innych. 

71 procent uczestników badań odpowiedziało, że pracodawca powinien zainteresować się ich samopoczuciem. Takiego zdania było także 96 procent pracodawców.

Prawie 90 procent wypowiadających się w ankiecie w ramach badania stwierdziło, że pracodawcy powinni pomagać pracownikom z zaburzeniami psychicznymi i realizować programy, których celem jest dbanie o zdrowie psychiczne całego zespołu. 

Zapytani o to, jakich konkretnie rozwiązań oczekiwaliby od pracodawców, pracownicy wymieniali konsultacje z psychologami i psychoterapeutami, prowadzenie badań dotyczących określania poziomu stresu, tworzenie przestrzeni umożliwiających wyciszenie (w przypadku pracy w siedzibie firmy), wprowadzenie ćwiczeń relaksacyjnych, organizację szkoleń, webinariów, warsztatów w temacie zdrowia psychicznego, szkoleń dla liderów w zakresie zdrowia psychicznego a także dostarczanie materiałów edukacyjno-informacyjnych na temat zdrowia psychicznego. Na ten ostatni element najczęściej wskazywali pracownicy fizyczni.

Jak mogą pomóc pracodawcy?

Pracodawcy mają wiele możliwości, aby zadbać o sferę psychiczną pracowników. Mogą między innymi przeanalizować sposób organizacji pracy i przydzielanie zadań poszczególnym osobom, tak, aby nikt nie był przeciążony pracą.  

Dotyczy to także pracowników zatrudnionych w formie zdalnej, którzy często wykazują tendencję do poświęcania zbyt dużej ilości czasu na pracę i zatracania równowagi między życiem prywatnym i zawodowym.

Aby podtrzymać więzi pracowników z firmą i między pracownikami, pracodawcy mogą organizować regularne spotkania w siedzibie firmy lub spotkania online w wyznaczonych godzinach, zarówno w czasie pracy jak i po jej zakończeniu. Mogą też umożliwić bezpośrednie kontakty między pracownikami za pośrednictwem firmowego intranetu. 

Może to być szczególnie przydatne osobom, które preferują pracę w zespole. Natomiast dla tych, którzy mają tendencje do odosabniania się, będzie to możliwość nawiązania kontaktów ze współpracownikami w “bezpieczniejszej” (z powodu mniejszego ryzyka zakażenia) formie niż podczas spotkań realnych. 

Istotne są także bezpośrednie kontakty przełożonego z pracownikami, na przykład mail czy telefon z pytaniem, czy wszystko jest w porządku i czy nie trzeba w czymś pomóc.  Pracownik, którym pracodawca się interesuje, czuje się doceniony i zauważony, co jest także bardzo ważne dla jego samopoczucia i zdrowia psychicznego. Jest to istotne szczególnie podczas pracy zdalnej, kiedy to pracownik, nie widując kolegów i szefa i spędzając czas tylko "w towarzystwie" monitora komputerowego, może poczuć się “anonimowym trybikiem w większej maszynie”.

Działania, które mają na celu poprawę samopoczucia pracowników, mogą obejmować na przykład organizowane w siedzibie firmy lub online warsztaty na temat technik rozładowywania napięcia i zmniejszania stresu, przeznaczone zarówno dla pracowników pracujących na miejscu jak i pracujących zdalnie. Warsztaty takie mogą także dotyczyć takich zagadnień jak zdrowe odżywianie, ergonomia miejsca pracy czy profilaktyka bólu kręgosłupa.

Ponieważ pracodawcy zdają sobie sprawę z tego, jak ważne jest samopoczucie i zdrowie psychiczne pracowników, także w kontekście ich efektywności w pracy i kosztów (na przykład ponoszonych z powodu zwolnień lekarskich), to częścią pakietów zdrowotnych dla pracowników coraz częściej stają się konsultacje psychologiczne. 

Dają one pracownikom odczuwającym nadmierny stres i jego skutki lub inne niedogodności w zakresie życia psychicznego, wsparcie emocjonalne i niezbędną pomoc.

Dobrym rozwiązaniem może być także uruchomienie infolinii, zapewniającej wsparcie psychologiczne i konsultacje zdalne z psychologiem.

Wydarzenia, które dotknęły nas w ostatnim czasie, uświadomiły wszystkim, w tym pracownikom i pracodawcom, jak ważne jest zdrowie, także zdrowie psychiczne, i jak bardzo wpływa ono na wszystkie strefy życia, zarówno prywatnego jak i zawodowego.

Wiele zmian organizacyjnych w miejscach pracy i standardów sanitarnych wprowadzanych w okresie pandemii zostanie z nami na zawsze. Trwałą częścią tych zmian staje się także dbanie o zdrowie psychiczne pracowników, które pracodawcy będą musieli uwzględniać jako ważny element troski o firmę i zatrudnionych w niej osób.

Źródła:
Pracodawcy RP: Raport z Kampaniii - Zrozum. Poczuj. Działaj!
Gambin M., Sękowski M., Woźniak-Prus M., at all, Objawy depresji i lęku wśród Polaków w trakcie epidemii COVID-19. Raport z badań podłużnych, Wydzial Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego, 2021