10 przykazań zawałowca: sprawdź, jak zadbać o zdrowie po zawale!

Choroby układu krążenia stanowią główną przyczynę zgonów w Polsce i w wielu innych krajach świata. Jedną z takich chorób jest zawał mięśnia sercowego potocznie nazywany zawałem serca. Najczęściej jest on konsekwencją postępującej choroby niedokrwiennej serca. Powoduje go nagłe ograniczenie przepływu krwi przez tętnice wieńcowe, które są naczyniami odpowiedzialnymi za przepływ krwi do mięśnia sercowego. Prościej mówiąc – zawał następuje w następstwie zatkania jednego z naczyń zaopatrujących sam mięsień sercowy . Wielu osobom udaje się przeżyć zawał, ale narażone są na wysokie ryzyko wystąpienia powikłań oraz kolejnych incydentów niedokrwiennych. Wprowadzenie odpowiednich zmian w codziennym życiu i właściwa profilaktyka zdrowotna mają ogromną siłę sprawczą, która może pomóc uniknąć niebezpiecznych dla organizmu i życia człowieka konsekwencji po zawale serca. Jakie to zmiany, czy po zawale można wrócić do pełnej sprawności, jaki tryb życia powinien prowadzić ktoś, kto doświadczył zawału serca, jakiej diety powinni przestrzegać zawałowcy – o tym w poniższym artykule.

Poradnik zawałowca – czy po zawale można wrócić do pełnej sprawności?

Kardiolodzy podkreślają, że leczenie zawału serca nie kończy się na wizycie w szpitalu, wiąże się z nim także zmiana stylu życia. Zasady postępowania po zawale serca zostały nawet sformułowane przez ekspertów Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego. Życie po zawale serca wymaga zweryfikowania czynników, które mogły go spowodować. Zawał mięśnia sercowego powinien być swego rodzaju ostrzeżeniem i sygnałem wskazującym, w którym kierunku powinniśmy o siebie zadbać. Do przyczyn zawału najczęściej zalicza się miażdżycę tętnic wieńcowych, ale sprzymierzeńcem może być również obecność cukrzycy, hipercholesterolemii czy nadciśnienia tętniczego. Do czynników ryzyka sprzyjających występowaniu zawałów serca należą także:

• otyłość;
• brak aktywności fizycznej lub zbyt intensywny wysiłek;
• życie w ciągłym stresie;
• niewłaściwa, uboga w warzywa i owoce dieta, bogata w produkty wysokoprzetworzone, tłuste mięso i cukry;
• palenie papierosów;
• wiek (częściej dotyka osoby starsze);
• płeć (bardziej narażeni są mężczyźni).

Koniecznością po zawale jest więc zmiana sposobu życia na zdrowy oraz regularne badania  krwi, również pod kątem poziomu złego cholesterolu (LDL), glukozy i innych zalecanych przez lekarza wskaźników oraz wykonywanie badań kontrolnych, w tym EKG. Poniżej kilka istotnych wątków dotyczących trybu życia po zawale, które możemy nazwać 'poradnik zawałowca' lub '10 przykazań zawałowca'.
1. Chcąc uchronić się przed następnym zawałem należy pamiętać, że po przebytym zawale mięśnia sercowego niezmiernie ważny jest odpoczynek i odpowiednia ilość snu, ale równie istotne jest zachowanie aktywności fizycznej. W wielu przypadkach specjaliści zalecają pacjentom, by byli nawet bardziej aktywni fizycznie niż przed zawałem. Trening o umiarkowanym, a także często dużym obciążeniu stosuje się nie tylko w prewencji choroby wieńcowej, ale również jako element leczenia po zawale serca. Ćwiczenia fizyczne wzmacniają organizm (w tym serce). Ważne jest przy tym, by pamiętać, że osoby, które przebyły zawal serca nie mogą się przemęczać.
Przykładowymi ćwiczeniami dla osób po zawale serca mogą być:

• trening na rowerku stacjonarnym;
• bieżnia (komfortowy tryb, jeśli chodzi o tempo);
• nordic walking;
• rozciąganie;
• treningi w wodzie;
• umiarkowane treningi siłowe, np. lekkie wiosłowanie;
• spacery.

2. Jeśli chodzi o powrót do pracy, wszystko zależy od stopnia jej ciężkości. Jeśli wykonywana praca jest lekka, można po konsultacji ze specjalistą wrócić do niej w ciągu od dwóch tygodni do trzech miesięcy po zawale, w zależności od sugestii lekarza.
3. Osoby które przebyły zawał serca  powinny unikać życia w stresie, ponieważ ten, w silnym wydaniu nasila agregację płytek, co z kolei może powodować powstawanie skrzepów, których konsekwencją jest zablokowanie naczyń krwionośnych i zatrzymanie przepływu krwi – a taka sytuacja może  wywołać zawał serca.
4. Cukrzyca i hipercholesterolemia to czynniki ryzyka wystąpienia miażdżycy, dlatego osoby po zawale powinny wykonywać oznaczenie tych parametrów we krwi. Warto w tym miejscu dodać, że prawidłowe parametry poziomu glukozy we krwi nie powinny przekraczać normy 60-100mg%, optymalny poziom cholesterolu całowitego wynosi poniżej 200mg%, trójglicerydów poniżej 150mg%, frakcji LDL poniżej 100mg%, a frakcji HDL powyżej 45 mg%. Aby określić stężenie cholesterolu całkowitego oraz jego frakcji (LDL, HDL, trójglicerydy), należy wykonać lipidogram – badanie tych wskaźników. Każdorazowo wyniki badań powinny być konsultowane z lekarzem, który po ich analizie poinformuje pacjenta co do zmian w sposobie żywienia oraz odpowiednim leczeniu.
5. Dodatkowo po zawale pacjent powinien systematycznie zgłaszać się na wizyty kontrolne oraz przyjmować przepisane przez lekarza leki.
6. Szacuje się, że palenie papierosów czterokrotnie zwiększa ryzyko zawału serca. Im więcej i dłużej palimy, tym to ryzyko jest większe, a każdy wypalony papieros przybliża nas do zawału. Pacjenci po zawale mięśnia sercowego powinni więc kategorycznie rzucić palenie.
7. Nadciśnienie tętnicze sprzyja rozwojowi miażdżycy i choroby wieńcowej, dlatego też po przebytym zawale serca należy regularnie mierzyć ciśnienie tętnicze krwi i leczyć nadciśnienie tętnicze. Zalecane wartości ciśnienia tętniczego to mniej niż 140/90 mmHg.
8. Należy także słuchać swojego ciała - jeśli podczas wysiłku pojawią się ból i ucisk w klatce piersiowej, złe samopoczucie, niepokój – niezbędny będzie kontakt z lekarzem.
9. Krążą mity, ze po zawale serca powinno się zrezygnować z pożycia seksualnego, co jest nieprawdą - ważne jest tylko stosowanie się do pewnych zasad - od zawału mięśnia sercowego do pierwszej aktywności seksualnej powinno minąć 2-4 tygodni, a po operacji serca 6-8 tygodni. Warto ten aspekt potwierdzić również z lekarzem. Kiedy pacjent stopniowo będzie zwiększał poziom swojej aktywności fizycznej, będzie także znał swoją tolerancję wysiłku.
10. Po zawale należy kontrolować masę ciała, redukując nadwagę w oparciu o odpowiednią dietę, której zasady przedstawiamy w kolejnej części artykułu.

Dieta dla zawałowców

Nadwaga i otyłość sprzyjają stanowi zapalnemu, który przyczynia się do powiększania blaszek miażdżycowych w naczyniach krwionośnych i może skutkować między innymi zawałem serca. Każda osoba cierpiąca na chorobę układu sercowo-naczyniowego może odnieść korzyści ze zmiany sposobu odżywiania na zdrowszy. Pacjent po zawale serca  powinien w szczególności zmniejszyć ilość spożywanych tłuszczów nasyconych, ale także unikać produktów zawierających cholesterol. Powinien w maksymalnym stopniu ograniczyć spożywanie soli, zwłaszcza jeśli choruje na nadciśnienie tętnicze. Dieta dla zawałowca powinna być oparta o warzywa, szczególnie strączkowe oraz owoce, a także w pełnoziarniste produkty zbożowe bogate w błonnik (chleb pełnoziarnisty z dodatkiem całych ziaren, grube kasze, ryż brązowy, naturalne płatki zbożowe i otręby). Zawarte w nich flawonoidy chronią przed miażdżycą i jej powikłaniami, a tym samym zmniejszają ryzyko wystąpienia zawałów serca. Ważne są również kwasy tłuszczowe i ich zdrowe źródła: oliwa z oliwek, olej rzepakowy, tłuszcz palmowy, który warto stosować w profilaktyce miażdżycy i chorobie niedokrwiennej serca. Warto do diety włączyć nasiona i orzechy bogate w błonnik pokarmowy, magnez, potas i antyoksydanty. Podstawowym źródłem białka powinno być chude mięso – indyk, cielęcina, kurczak. Ważne są również kwasy tłuszczowe omega-3, które zawarte są w rybach morskich: śledziu, makreli, łososiu i dorszu, mają one zbawienny wpływ na układ sercowo-naczyniowy.
Osobom, które przeszły zawał na skutek miażdżycy zaleca się wprowadzenie produktów wzbogaconych w sterole i stanole roślinne, które znajdziemy w margarynie czy jogurtach oraz w mniejszych ilościach w nasionach, orzechach i mało przetworzonych produktach zbożowych.

Przepisy dla zawałowców

Jeśli chodzi o przepisy dla zawałowców, to jest całe morze możliwości. Warto wybierać do ich przyrządzenia świeże, sezonowe warzywa i owoce, a masło i tłuste sery zastąpić tłuszczami roślinnymi i chudymi twarożkami. Poniżej przykładowy dzienny jadłospis dla osoby po zawale mięśnia sercowego.

Śniadanie: sałatka ze świeżych warzyw
Mix ulubionych sałat, wymieszać z pomidorkami koktajlowymi, plasterkami świeżego zielonego ogórka i czerwonej cebuli, dorzucić kawałki świeżej kolorowej papryki, chudy ser feta, kilka oliwek. Całość skropić oliwą, zjeść z kromką pełnoziarnistego pieczywa.  

II śniadanie: kanapka z twarożkiem
Chudy twarożek wymieszać z niskoprocentowym jogurtem naturalnym, dodać cebulę, rzodkiewkę i pokrojony szczypiorek, doprawić świeżo zmielonym pieprzem i suszoną bazylią. Zjeść z kromką pełnoziarnistego pieczywa i plastrem pomidora.

Obiad: leczo warzywne
Do garnka wrzucić pokrojone warzywa cukinię, pieczarki, bakłażana, cebulę, czosnek, zieloną i czerwoną paprykę. Dodać świeżo zmielony pieprz, dusić pod przykryciem, na koniec dodać koncentrat pomidorowy. Podawać z ulubioną kaszą.  

Podwieczorek: koktajl z owoców sezonowych z dodatkiem kefiru

Kolacja: sałatka z awokado
Mix sałat, plasterki awokado, pomidor, ogórek, kulki chudej mozzarelli, suszone pomidory. Całość posypać uprażonymi na suchej patelni ziarnami słonecznika, skropić olejem rzepakowym.

Źródła:
Erdmann E., Kardiologia kliniczna, pod red. Drożdż J., Wydawnictwo Czelej; Lublin; 2010;
Galler C., Choroby serca i układu krążenia, Wydawnictwo Medpharm; Wrocław; 2011; 76-80;
Kaproń A., Miażdżyca. Jak zmodyfikować dietę i styl życia, by się przed nią uchronić, Dietetyka kliniczna; 4; 2021;
Lange E.: Dietoprofilaktyka i dietoterapia powikłań miażdżycy [w:] Dietoterapia, Włodarek D. (red). Wydawnictwo Lekarskie PZWL; Warszawa; 2014; 295-303;
Piotrowicz R., Wolszakiewicz J., Rehabilitacja kardiologiczna pacjentów po zawale serca, Klinika Rehabilitacji Kardiologicznej i Elektrokardiologii Nieinwazyjnej Instytutu Kardiologii w Warszawie; [w:] Cardiology Journal; 15; 2008; 481–487;
Strona Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego ESC, https://www.escardio.org/
Szpitale polskie, https://www.szpitale-polskie.pl/zawaly-serca-w-polsce-raport/