ADHD u dorosłych: skąd się bierze i jak się je leczy?

AHDH to zespól zaburzeń zdrowia psychicznego, dotyczący sfery behawioralnej. Występuje zarówno u dzieci jak i dorosłych. Czym jest ADHD, jakie są jego przyczyny i objawy, a także jak wygląda diagnostyka i leczenie tej przypadłości o tym można przeczytać w poniższym artykule.

Zaburzenie określane jako ADHD znane jest od ponad 140 lat i nazywane było także nadpobudliwością psychoruchową, zespołem minimalnego uszkodzenia mózgu, lekką encefalopatią, zespołem hiperkinetycznym czy zespołem deficytu uwagi z nadruchliwością.

Ujednolicenie terminologii nastąpiło w Klasyfikacji Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (DSM-IV, obecnie DSM-V) oraz w Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych, rewizji 10 (ICD-10), które wprowadziły termin ADHD, a także sprecyzowały kryteria diagnostyczne.

ADHD czyli Atention Deficit Hyperactivitiy Disorder oznacza dosłownie zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi. Zaburzenie to jest przedmiotem badań psychologicznych i pedagogicznych od kilkudziesięciu lat. 

Przez długi czas panowało przekonanie, że AHDH występuje tylko u dzieci. Jednak takie twierdzenie nie ma podstaw, ponieważ zespól ADHD z wiekiem nie przemija, a jedynie zmienia się zespół objawów i nasilenie oraz mogą pojawiać się dodatkowe zaburzenia. 

Badania dzieci, u których stwierdzono ADHD wykazały, że zaburzenie to utrzymywało się w okresie dojrzewania i dorosłości u około 2 na 3 osób.  

ADHD – przyczyny i objawy

Badania neuropsychologiczne wskazują, że przyczyną ADHD są nieprawidłowości w czynności mózgu, co wskazuje na neurobiologiczne podłoże tego zespołu. W większości przypadków są one spowodowane przyczynami genetycznymi, z jednoczesnymi oddziaływaniami środowiskowymi, takimi jak na przykład spożywanie alkoholu, palenie papierosów czy zażywanie substancji psychoaktywnych przez matkę podczas ciąży, doświadczanie wysokiego ciśnienia tętniczego i stresu w ciąży oraz przedwczesny poród i niska masa urodzeniowa.

Według klasyfikacji DSM-IV oraz ICD-10 objawy AHDH zostały podzielone na trzy grupy, są to zaburzenia w zakresie koncentracji uwagi, nadruchliwości oraz impulsywności w zakresie myślenia i emocji. Warto jednak pokreślić, że nie u każdego notowane są wszystkie objawy, nie wszystkie także występują z jednakowym nasileniem. 

ADHD u dorosłych – co to jest?

W przypadku ADHD u dorosłych przyczyny są takie same jak wówczas, gdy ADHD diagnozuje się u dzieci. ADHD u dorosłych jest więc zaburzeniem behawioralnym objawiającym się takimi samymi symptomami, ale zmodyfikowanymi przez czynniki środowiskowe, doświadczenie i wychowanie.

Na przykład nadruchliwość obserwowana u dzieci u osób dorosłych może być doświadczana jako niepokój ruchowy, impulsywność może mieć postać drażliwości i podejmowania pochopnych decyzji życiowych, a zaburzenia uwagi mogą się objawiać nieumiejętnością organizacji swojej pracy, bałaganiarstwem na stanowisku, niezorganizowaną aktywnością nieprowadzącą do konstruktywnych rezultatów.

Nadmierna aktywność u dorosłych z ADHD może oznaczać niezdolność do spokojnego siedzenia przez dłuższy czas (na przykład na spotkaniu, w kinie czy przy stole), natomiast impulsywność może mieć postać niecierpliwości, pochopnego działania, impulsywnego wydawania pieniędzy i rozpoczynania nowych aktywności oraz prowokowania sytuacji zapewniających intensywne doznania.

Deficyt uwagi u dorosłych powoduje trudności z właściwą organizacją aktywności, tendencje do spóźniania się. Inne cechy dorosłych z ADHD  to skłonność do nudzenia się, potrzeba ciągłych zmian, trudności w podejmowaniu decyzji, a także chwiejność nastroju i nagłe wybuchy złości.

Poza tym w przypadku ADHD, objawy u dorosłych mogą mieć postać zaburzeń zachowania i zaburzeń emocjonalnych, które nie mają swojego usprawiedliwienia w tym okresie życia. Niezrozumienie przyczyn swojego „innego” funkcjonowania bardzo często prowadzi do łatwości w podejmowaniu zachowań ryzykownych, uzależnienia od alkoholu lub narkotyków, zaburzeń osobowości i niekończące się trudności w codziennym funkcjonowaniu zawodowym i rodzinnym.

Na obecność ADHD może wpływać rodzinne występowanie tego zaburzenia, i/lub skłonności do psychopatologicznych zachowań. 

Gdy podejrzewa się ADHD symptomy u dorosłych mogą dotyczyć widocznego niedostosowania społecznego, które objawia się gwałtownością zachowań, skłonnością do wybuchów agresji, w bójkach, przemocy czy aktach wandalizmu, także o charakterze przestępczym. 

Zdarza się, że osoby z ADHD nie potrafią przestrzegać norm czy przewidywać konsekwencji własnych czynów. W rezultacie mają problemy w pracy, w rodzinie, wykazują skłonności do ryzykownego prowadzenia samochodu. Charakteryzuje je wyższy wskaźnik zachowania przestępczego i ryzyko nadużywania substancji psychoaktywnych.

Badania wykazały, że wśród osób z AHDH jest 10-krotnie większe ryzyko zachowań antyspołecznych. 5-krotnie większe ryzyko uzależnienie się od leków i 25-krotnie większe ryzyko popadnięcia w konflikt niż w ogólnej populacji.

Osoby z ADHD mogą mieć trudności w nauce, które wpływają w dorosłości na przedwczesne zakończenie edukacji, niekończenie nauki, wówczas mają niski status ekonomiczny, często zmieniają pracę. Mają także problemy z budowaniem związków partnerskich.

Stwierdzone w dzieciństwie ADHD może skutkować występowaniem zaburzeń osobowości, zwłaszcza osobowości antyspołecznej, polegającej na braku umiejętności dostosowania się do norm, lekkomyślności, nieodpowiedzialności, brakach wyrzutów sumienia i skłonności do oszustwa

Warto podkreślić, że niektóre osoby z objawami ADHD potrafią sobie zrekompensować wynikające z nich trudności. ADHD u dorosłych to także zalety polegające na umiejętności osiągnięcia sukcesu w zawodach wymagających niekonwencjonalnego funkcjonowania.

ADHD u dorosłych – test, diagnostyka i leczenie

Gdy podejrzewane jest ADHD u dorosłych – gdzie szukać pomocy? 

Diagnozę zawsze rozpoczynamy od konsultacji, którą przeprowadza psycholog lub psychiatra, posługujący się narzędziami diagnozy (testy, kwestionariusze). Rzetelnie zebrany wywiad rozwojowy, obserwacja zachowania, aktualne doświadczenia i trudności w funkcjonowaniu będą dopełnieniem tego procesu. Na rynku i w internecie są dostępne kwestionariusze samoopisowe, które można znaleźć pod hasłem - ADHD u dorosłych test, jednak nie mogą służyć do postawienia diagnozy.

Są osoby, dla których uzyskanie diagnozy o istnieniu zaburzenia, jakim jest ADHD, może stanowić usprawiedliwienie życiowych niepowodzeń i dawać przyzwolenie na leczenie środkami poprawiającymi nastrój. 

Istnieją zalecenia dotyczące tego, jak wygląda diagnoza AHDH u dorosłych. Według sformułowanych przez Pawła Wendera tzw. kryteriów UTAH. pierwszym krokiem diagnozy jest określenie, czy objawy pojawiły się już w dzieciństwie. Oprócz podstawowych symptomów – czyli nadmiernej ruchliwości i trudności w koncentracji uwagi podano jeszcze dodatkowych pięć, obecność dwóch z nich oznacza rozpoznanie ADHD, objawy u dorosłych dotyczą takich cech jak chwiejność emocjonalna i gwałtowne biegunowe zmiany nastroju, gwałtowny temperament, czyli wybuchy złości i nadmierne reakcje na neutralne bodźce, dezorganizacja zachowania, prokrastrynacja, brak tolerancji stresu oraz impulsywność.

Lista ta została uzupełniona o kategorie zachowań, wśród których można wymienić: poczucie braku osiągnięć, niespełnianie własnych celów, trudności z organizacją, częste szukanie silnych wrażeń, brak cierpliwości, czy paniczny strach przed nudą. Według tych kryteriów ADHD u dorosłych może dawać także takie objawy jak kompulsywne wydawanie pieniędzy, nagłe zmiany planów, snucie pomysłów na karierę itd.

Podsumowując. Rzetelne rozpoznanie ADHD opiera się na pełnej diagnozie klinicznej, ponieważ objawy związane z tą chorobą mogą się nakładać na inne zaburzenia, w tym te wynikające z doświadczeń życiowych, objawy psychiatryczne i somatyczne oraz predyspozycje rodzinne występujących problemów psychicznych i neurologicznych. Wśród zaburzeń, ktore należałoby wyeliminować przy diagnozie ADHD, jest choroba afektywna dwubiegunowa, osobowość borderline, cyklotymia, depresja, uzależnienia, lęk uogólniony, schizofrenia lub choroba Alzheimera. Zachowania charakterystyczne dla ADHD mogą być także skutkiem przebytych urazów głowy. 

Leczenie ADHD u dorosłych polega na połączonych działaniach terapii farmakologicznej oraz psychoterapii (coaching, terapia poznawczo-behawioralna). 

Psychoedukacja na temat choroby, jej objawów i możliwości leczenia powinna obejmować zarówno dorosłego pacjenta jak i jego bliskich. 

Leczenie jest procesem wymagającym czasu, ale warto je podjąć, gdyż nieleczone ADHD u dorosłych obniża szansę na poprawę codziennego funkcjonowania.

Źródła: 
Wojnarska A., Nieprzystosowanie społeczne osób dorosłych z ADHD – aspekty diagnostyczne, Lubelski Rocznik Pedagogiczny, T. XXXVIII, z. 2, 2019, 89-109
Moncrieff J. Timimi S., Krytyczna analiza koncepcji nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami uwagi u dorosłych, The Psychiatrist, 2011, 35, 334-338
Gorzkowska I., Samochowiec J., Historia zaburzenia hiperkinetycznego (ADHD) na świecie i w Polsce, Psychiatria, 2012, tom 9, nr 3,  91-99
Brudkiewicz P., Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD) u dorosłych, Medycyna Praktyczna.