Aspergiloza - objawy, leczenie

Aspergiloza jest chorobą wywoływaną przez grzyby pleśniowe z rodzaju Aspergillus inaczej zwane kropidlakami. Grzyby te są szeroko rozpowszechnione w środowisku naturalnym, bytują w wodzie, ziemi, pośród rozkładających się liści czy w przechowywanym zbożu. Mogą także kolonizować bliższe człowiekowi siedliska np. ściany mieszkań czy nawiewy powietrzne. U większości osób zetknięcie z nimi nie powoduje żadnych objawów chorobowych. Mogą natomiast okazać się niezwykle niebezpieczne dla pacjentów z przewlekłymi schorzeniami układu oddechowego oraz osób z defektami immunologicznymi. Aspergiloza może przebiegać jako reakcja alergiczna na antygeny grzyba bytującego w środowisku – ta postać jest częsta u osób chorych na astmę. Dwie pozostałe postacie choroby związane są ze wzrostem grzyba w organizmie. Niekiedy rośnie on w sposób ograniczony tworząc tzw. grzybniak kropidlakowy będący guzkiem zbudowanym ze strzępek grzyba, śluzu, leukocytów i komórek nabłonkowych. Grzybniaki umiejscowione są najczęściej w zatokach przynosowych, uchu lub w miąższu płuc np. w jamach po gruźliczych Najpoważniejszą postacią aspergilozy jest postać inwazyjna. Wówczas grzyb przenika do krwioobiegu i rozprzestrzenia się w całym organizmie wywołując ciężką infekcję systemową będącą stanem bezpośredniego zagrożenia życia.

Aspergiloza - objawy

W aspergilozie alergicznej objawy przypominają zaostrzenie astmy - duszność, kaszel i świsty spowodowane zwężeniem dróg oddechowych. Poza tym może wystąpić gorączka, ogólne pogorszenie samopoczucia czy utrata masy ciała. Spektrum objawów związanych z obecnością grzybniaka kropidlakowego w układzie oddechowym rozciąga się od postaci bezobjawowych, poprzez łagodne krwioplucie, aż do groźnych krwawień spowodowanych uszkodzeniem przez niego naczyń krwionośnych. Najczęstszym umiejscowieniem guzka są płuca, rzadziej można go znaleźć w zatokach przynosowych lub uchu. Wówczas objawy mogą być związane ze wzrostem grzybniaka i obejmować ból, zaburzenia słuchu, uczucie zatkania uszu i nosa czy nawracające infekcje.

Aspergiloza inwazyjna wiąże się z ciężkim stanem ogólnym pacjenta. Występuje wówczas gorączka, duszność, bóle głowy i bóle w klatce piersiowej. Nierzadko towarzyszą zaburzenia świadomości, a w przypadku zajęcia oczu – zaburzenia widzenia aż do całkowitej ślepoty. Rozprzestrzenianie się grzyba do ośrodkowego układu nerwowego prowadzi do rozwoju zapalenia opon mózgowo – rdzeniowych a także ropni mózgu.

Aspergiloza - diagnostyka

W diagnostyce wykorzystuje się testy wykrywające antygeny Aspergillus w surowicy pacjenta a także skierowanie przeciwko nim przeciwciała. Podwyższenie stężenia immunoglobulin IgE wskazuje dodatkowo na istnienie reakcji alergicznej. Ponadto niezwykle istotna jest izolacja i hodowla grzyba ze śliny, wymazów z nosa, ucha, krwi czy popłuczyn oskrzelowo – pęcherzykowych (BAL) a także bioptatów tkanek. W diagnostyce grzybniaka kropidlakowego i zapaleń płuc przydatne są badania obrazowe – RTG czy tomografia komputerowa. Stosuje się je również przy podejrzeniu zajęcia ośrodkowego układu nerwowego.

Aspergiloza – grupy ryzyka zakażenia

Aspergiloza rzadko występuje u osób bez chorób towarzyszących. Do jej rozwoju predysponują schorzenia układu oddechowego – astma, przewlekła obturacyjna choroba płuc, rozstrzenie oskrzeli, mukowiscydoza itd. U niektórych pacjentów występuje przewlekła kolonizacja dróg oddechowych kropidlakiem związana z ich trwałym uszkodzeniem oraz stosowanym leczeniem. Astma predysponuje szczególnie do wystąpienia alergicznej postaci aspergilozy. Do grup ryzyka rozwoju postaci inwazyjnej należą przede wszystkim pacjenci z wrodzonymi lub nabytymi defektami układu immunologicznego. Szczególnie narażeni są chorzy z AIDS, pacjenci po przeszczepieniach narządów, leczeni immunosupresyjnie, a także pacjenci z chorobą nowotworową i chorobami hematologicznymi, w szczególności w trakcie chemioterapii. Do cięższego przebiegu zakażeń wywołanych przez Aspergillus predysponują także choroby autoimmunizacyjne takie jak toczeń układowy czy reumatoidalne zapalenie stawów. Mechanizm tych schorzeń jest związany z nieprawidłową regulacją funkcji układu odpornościowego, ponadto w ich terapii stosowane są leki obniżające odporność. Czynnikiem ryzyka rozwoju wszystkich zakażeń grzybiczych, w tym aspergilozy jest długotrwała antybiotykoterapia w szczególności o szerokim spektrum antybakteryjnym.

Aspergiloza – leczenie

Dobór leczenia jest uzależniony od postaci i ciężkości przebiegu choroby. W przypadku reakcji alergicznej stosuje się leczenie objawowe zmniejszające nasilenie reakcji nadwrażliwości na antygeny grzybicze. Niezwykle ważne jest w tym przypadku unikanie kontaktu z alergenem. Jeżeli Aspergillus skolonizował mieszkanie pacjenta, lub inne miejsca gdzie często on przebywa, należy zatroszczyć się o jego usunięcie. Grzyby te mogą przebywać w wentylatorach oraz porastać ściany mieszkań.

Obecność grzybniaka kropidlakowego jest wskazaniem do interwencji chirurgicznej mającej na celu usunięcie guzka. Zapobiega to ewentualnemu rozsiewowi infekcji, a także naciekaniu naczyń krwionośnych, prowadzącemu do groźnych krwawień. Inwazyjna aspergiloza jest zakażeniem zagrażającym życiu pacjenta, a jej rozpoznanie wymaga leczenia w trybie hospitalizacji. Pacjenci otrzymują wówczas ogólnoustrojowe leki przeciwgrzybicze. Może być konieczna modyfikacja leczenia podstawowego chorób przewlekłych, jest to jednak obszar wiedzy specjalistycznej znacznie przekraczający powyższe opracowanie. W niektórych przypadkach pacjenci ze znaczną dysfunkcją układu immunologicznego wymagają czasowo profilaktycznego zastosowania leków przeciwgrzybiczych.

Źródła:

1. Waleria Hryniewicz, Piotr Albrecht, Andrzej Radzikowski. Rekomendacje postępowania w pozaszpitalnych zakażeniach układu oddechowego. Narodowy Instytut Leków, Warszawa 2016. ISBN 978-83-938000-5-6&
2. Interna Szczeklika. Medycyna Praktyczna, Kraków 2019. ISBN: 9788374305686
3. Thomas F. Patterson, George R. Thompson, III, David W. Denning et al. Practice Guidelines for the Diagnosis and Management of Aspergillosis: 2016 Update by the Infectious Diseases Society of America. Clin Infect Dis. 2016 Aug 15;63(4):e1-e60. doi: 10.1093/cid/ciw326.
4. Sang Hoon Lee, Byoung Jun Lee, Do Young Jung, et al. Clinical manifestations and treatment outcomes of pulmonary aspergilloma. Korean J Intern Med. 2004 Mar; 19(1): 38-42.
5. Young Tae Kim, Moon Chul Kang, Sook Whan Sung, Joo Hyun Kim. Good long-term outcomes after surgical treatment of simple and complex pulmonary aspergilloma. Ann Thorac Surg. 2005 Jan;79(1):294-8.
6. David N. Gilbert, Henry F. Chambers, George M. Eliopoulos et al. The Sanford guide to antimicrobial therapy 2019. Antimicrobial therapy, Inc. ISBN 978-1-944272-09-8