Błonica - choroba zakaźna, przed którą uchroni Cię szczepienie

Błonica to ciężka, ostra choroba zakaźna, o której Hipokrates pisał już w I wieku p.n.e. Wywołuje ją, działająca ogólnoustrojowo, egzotoksyna produkowana przez maczugowca błonicy. Do zakażenia dochodzi zwykle drogą kropelkową. Szczególnie narażone są dzieci. W Polsce, dzięki powszechnie stosowanym szczepieniom, obecnie nie rejestruje się przypadków choroby. Jakie są objawy błonicy i jak leczyć jej najcięższą postać? Jakie rodzaje szczepionek przeciw błonicy są dostępne? Kto i kiedy powinien zostać zaszczepiony? Dlaczego należy kontynuować powszechne szczepienia, mimo braku zachorowań w Polsce?

Błonica - objawy

Bakteria namnaża się we wrotach zakażenia, czyli głównie na błonach śluzowych układu oddechowego lub na skórze. Okres wylęgania wynosi zwykle od 2 do 6 dni, po tym czasie pojawiają się pierwsze objawy. Błonica występuje pod kilkoma postaciami klinicznymi:

• Błonica gardła
• Błonica krtani
• Błonica nosa
• Błonica skóry, oka, ucha i sromu (występują rzadko)

Najczęstszą postacią choroby jest błonica gardła. Charakterystycznym objawem są pojawiające się na migdałkach płaskie naloty o porcelanowobiałej, żótawej lub szarej barwie (błony rzekome). Z czasem obejmują łuki podniebienne, języczek i tylną ścianę gardła. Naloty są trudne do usunięcia, a przy próbie ich zdjęcia szpatułką dochodzi do krwawień. Towarzyszą temu problemy z połykaniem oraz wyczuwalny z ust gnilny fetor. Węzły chłonne są powiększone, w cięższych przypadkach tworzą zwarte pakiety, doprowadzając do poszerzenia obwodu i wyrównania obrysu szyi- tzw. szyja prokonsula, szyja Nerona. Może to powodować trudności w oddychaniu i zmianę głosu. Mimo tak nasilonych objawów, chory nie odczuwa znacznej bolesności gardła. Gorączka narasta stopniowo, ale zwykle nie przekracza 39 °C. Występuje zmęczenie, bladość powłok oraz wyraźnie podkrążone oczy. 

W postaci hipertoksycznej błonicy gardła dochodzi do nasilenia objawów intoksykacji. Może dość do uszkodzenia naczyń włosowatych i szpiku. Działanie toksyny we wczesnym okresie obejmuje mięsień sercowy- zwłaszcza układ bodźcotwórczy i przewodzący- doprowadzając do zaburzeń rytmu, a nawet zatrzymania krążenia. W 2.-3. tygodniu choroby dochodzi do zajęcia nerwów obwodowych powodując, np. niedowład lub porażenie podniebienia miękkiego, upośledzenie ruchów gałek ocznych, brak możliwości zginania grzbietowego stopy.

Błonica krtani, ze względu na umiejscowienie, jest jedną z cięższych postaci choroby, zwłaszcza u dzieci. Może rozwinąć się jako postać izolowana lub wtórnie do błonicy gardła. Początkowo występuje chrypka, do której z czasem dołącza ,,szczekający” kaszel z zupełnym bezgłosem. Narastające błony rzekome zwężają górne drogi oddechowe. Towarzyszy temu obrzęk błony śluzowej krtani i tchawicy, co skutkuje stopniowo pojawiająca się dusznością. Z czasem objawy nasilają się, pojawia się sinica. W końcowej fazie dochodzi do spowolnienia oddechu i akcji serca. Jeśli drogi oddechowe nie zostaną udrożnione dziecko umiera z powodu uduszenia. W tej postaci klinicznej, powikłania toksyczne powstają rzadko. 

Charakterystyczna dla wieku niemowlęcego jest błonica nosa. Pojawią się zmiany zapalne na śluzówce nosa z towarzyszącymi nadżerkami i wyciekiem surowiczo-ropnej wydzieliny. W pobliżu skrzydełek nosa widoczne są miodowo-krwiste strupy. Dziecko jest osłabione i ma bladą skórę. 

Błonica krtani – leczenie

Błonice należy leczyć w wyspecjalizowanych ośrodkach, w warunkach ścisłej izolacji. Najważniejsze znaczenie ma jak najszybsze podanie antytoksyny końskiej, która neutralizuje tylko toksynę krążącą we krwi, niezwiązaną jeszcze z komórkami docelowymi. Należy zastosować również antybiotykoterapię celem zahamowania dalszego rozwoju choroby oraz złagodzenia objawów miejscowych. W okresie rekonwalescencji zaleca się szczepienie.
Leczenie objawowe obejmuje mechaniczne usuwanie błon rzekomych zamykających drogi oddechowe. Stosuje się wczesną intubację, aby zapobiec niedrożności dróg oddechowych, zanim nastąpi obrzęk krtani i tchawicy ją uniemożliwiający. 

Błonica – szczepionka

Szczepionka przeciw błonicy zawiera inaktywowaną toksynę błoniczą. W Polsce dostępne są szczepionki monowalentne (uodparniające tylko przeciwko błonicy), dwuwalentne (uodporniające także przeciwko tężcowi) oraz skojarzone- najczęściej wykorzystywane u dzieci, uodporniające na błonice, tężec i krztusiec (DTP). Szczepionka dodatkowo może być skojarzona z komponentami Haemophilus influenzae typu b, polio, WZW B. Szczepionkę podaje się podskórnie lub domięśniowo. Szczepienie podstawowe obejmuje 4 dawki szczepionki DTP w 2, 3-4, 5-6 oraz 16-18 miesiącu życia. W 6 roku życia należy podać dawkę przypominającą. Zgodnie z kalendarzem szczepień, w wieku 14 lat podaje się szczepionkę dTap (zawiera pełny komponent tężcowy, a obniżony błoniczy i krztuścowy), a w 19 roku życia dT (obniżony komponent błoniczy i pełny tężcowy). Zmniejszenie dawki substancji czynnej (d) w szczepionkach przypominających obniża ryzyko wystąpienia odczynu poszczepiennego. 

Aby utrzymać odpowiednią ilość przeciwciał, osobom dorosłym zaleca się przyjmowanie dawek przypominających szczepionki dTap co 10 lat. Niezastosowanie dawki przypominającej przez osobę dorosłą prowadzi do zaniku odporności. Statystycznie co drugi dorosły nie posiada właściwego poziomu przeciwciał, który uodparnia przed zachorowaniem. 

Szczepionka przeciwko błonicy należy do bardzo bezpiecznych szczepionek. Tylko u niewielkiego odsetka występują łagodne odczyny poszczepienne w postaci zaczerwienia skóry, bólów głowy, podwyższonej temperatury ciała, które ustępują w przeciągu 24h. Mimo, że od około 15 lat w Polsce nie zarejestrowano żadnego zachorowania na błonicę, należy kontynuować prowadzenie powszechnych szczepień. Osoby uodpornione, mogą być bezobjawowymi nosicielami maczugowca błonicy, stanowiąc zagrożenie dla nieszczepionych. Ponadto w wielu krajach na świecie, np. Indie, Azja Południowo- Wschodnia, Ameryka Łacińska, Karaiby i Afryka Subsaharyjska błonica nadal występuje. Dlatego spopularyzowanie podróży w różne zakątki świata zwiększa ryzyko zawleczenia i zachorowania na błonicę, jeśli osoba była nieszczepiona. 

Sprawdź też: tężec i zastrzyk przeciwtężcowy

Źródła:

• Anna Boroń-Kaczmarska, Alicja Wiercińska-Drapało. Choroby zakaźne i pasożytnicze. Warszawa 2017. Wydawnictwo Lekarskie PZWL. ISBN: 978-83-200-5422-4
• Informacje ze strony Szczepienia.info Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/blonica/
• Janusz Cianciara, Jacek Juszczyk. Choroby zakaźne i pasożytnicze. Tom II. Lublin 2012. Wydawnictwo Czelej. ISBN 978-83-7563-165-4
• Informacje ze strony CDC Centers for Disease Control and Prevention https://www.cdc.gov/diphtheria/index.html
• Andrzej Szczeklik, Piotr Gajewski. Interna Szczeklika. Kraków 2020, wyd. 11. ISBN: 978-83-7430-628-7