CFS: skąd się bierze syndrom przewlekłego zmęczenia?

CFS (ang. chronic fatigue syndrome), czyli syndrom lub zespół przewlekłego zmęczenia to nie tylko przejściowe znużenie i brak sił, ale choroba, która wymaga diagnostyki i leczenia. CFS jest coraz częściej badanym i analizowanym syndromem i ma nawet swój dzień, który został ustanowiony przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) na 12 maja. CFS został wpisany do rejestru chorób w roku 1983.

Nie jest to rzadka choroba, ale przypadłość, z którą boryka się coraz więcej osób. Biorąc pod uwagę rosnące tempo życia, można przypuszczać, że liczba osób cierpiących na CFS będzie rosnąć. Wpływ na to ma konieczność poświęcania coraz więcej czasu na pracę, presja dotycząca rozwoju osobistego, dążenie do coraz wyższego komfortu życia, a także niezdrowe jedzenie czy używki. 

Czym jest zespół zmęczenia?

Zespół przewlekłego zmęczenia charakteryzuje się długotrwałym zmęczeniem i innymi, występującymi jednocześnie, objawami, które mogą ograniczać możliwość wykonywania codziennych czynności. 

CFS nie jest łatwy do diagnozowania, chociaż początek choroby jest dość wyraźny. Problemy dotyczące tej choroby, która należy do dziedziny chorób psychosomatycznych, dotyczą nie tylko jej definicji, ale także profilaktyki i leczenia. 

Pewne kontrowersje budzi także jej nazwa, gdyż według niektórych trywializuje nieco stan zdrowia pacjentów cierpiących na CFS.  Stąd też oprócz zespołu przewlekłego zmęczenia proponowane są także inne określenia, takie jak „zespół dysfunkcji immunologicznej” lub „choroba royal free”. 

Zespół przewlekłego zmęczenia to choroba, której przyczyny nie są do końca wyjaśnione. Według niektórych badaczy przewlekłe zmęczenie to sygnał “wczesnego ostrzegania” o procesach chorobowych toczących się w organizmie, inni mówią o “pozakaźnym zespole zmęczenia”, będącym efektem przebytej infekcji.

Zespół zmęczenia może powodować różne objawy, ale zwykle dla wszystkich pacjentów cierpiących na CFS wspólne jest to, że mają oni osłabiony system odpornościowy. Może to być spowodowane przebytymi infekcjami wirusowymi, zaburzeniami hormonalnymi, brakiem pierwiastków śladowych czy przepracowaniem.

Uczucie zmęczenia po przebyciu infekcji lub spowodowane intensywną pracą może być zjawiskiem naturalnym, jednak po pewnym czasie powinno ono mijać.  Jeżeli tak się nie dzieje i bez wyraźnej przyczyny zmęczenie trwa przez dłuższy czas, wówczas można podejrzewać, że mamy do czynienia z zespołem przewlekłego zmęczenia.

Symptomem wskazującym, że możemy mieć do czynienia z CFS jest także fakt, że uczucie zmęczenia jest większe po przebudzeniu niż przed pójściem spać, a także towarzyszący temu zmęczeniu szereg innych objawów ze strony różnych narządów i układów. 

Zespół chronicznego zmęczenia - objawy

Kryteria diagnostyczne dotyczące choroby, jaką jest zespół chronicznego zmęczenia, oraz jego objawy, określone zostały między innymi przez Center for Disease Control of Prevention (CDC).

Oto kilka z nich: 
-zmęczenie utrzymujące się przez co najmniej sześć kolejnych miesięcy, nie związane z wysiłkiem i nie ustępujące po odpoczynku, a także nie będące wynikiem innych chorób, 
-znaczne zmniejszenie poziomu dotychczasowej aktywności spowodowane zmęczeniem. 

Brane są także pod uwagę cztery lub więcej z poniższych objawów, które utrzymują się przez co najmniej sześć miesięcy:
-zaburzenia pamięci i koncentracji,
-złe samopoczucie po wysiłku, 
-zaburzenia snu,
-bóle mięśni,
-bóle stawów,
-zaburzenie widzenia,
-problemy z utrzymaniem równowagi lub omdlenia.

Inne często występujące objawy, charakterystyczne dla CFS, to bóle i powiększenie węzłów chłonnych, bóle głowy, gardła, ucha czy szczęki, biegunka, suchość gałek ocznych, stany podgorączkowe, utrata wagi, nieregularna praca serca. Zdarzają się nudności, brak apetytu, płytki oddech czy mrowienie lub drętwienie twarzy, rąk czy stóp.

Charakterystyczne jest też negatywne nastawienie do życia i świata oraz nerwowość.

Chorobie, jaką jest zespół zmęczenia, może także towarzyszyć depresja, jednak nie dotyczy ona każdego pacjenta i nie występuję częściej niż w przypadku innych chorób przewlekłych.

Zespół przewlekłego zmęczenia - diagnostyka

Symptomy pojawiając się przy CFS często mogą być objawami wielu innych chorób, dlatego zawsze trzeba wykonać diagnostykę w celu ich wykluczenia.

Krótkotrwałym czy przewlekłym zmęczeniem może się objawiać między innymi niedoczynność tarczycy, choroby autoimmunologiczne, mononukleoza, choroby nowotworowe czy zaburzenia psychiczne. Zmęczenie może być także skutkiem przyjmowania pewnych leków. W każdym przypadku trzeba ustalić powód zmęczenia. 

Gdy podejrzewany jest zespół przewlekłego zmęczenia, najczęściej zleca się wykonanie badań krwi, które pomogą ustalić, czy nie występują niedobory kwasu foliowego, witaminy B12, minerałów albo czy nie występują zaburzenia hormonalne, świadczące o nieprawidłowościach dotyczących pracy tarczycy lub nadnerczy.

Badany jest także poziom glukozy, poziom elektrolitów, poziom żelaza, wykonywane są badania dotyczące czynności wątroby. Zalecane jest wykonanie tzw. badania ANA, pomocnego przy podejrzeniu wystąpienia choroby autoimmunologicznej.

Sprawdza się czynnik OB oraz poziom białka reaktywnego CRP, wykonuje się badanie moczu.

Aby określić, czy choroba, z którą mamy do czynienia, to zespół zmęczenia, wykonywana jest także szczegółowa diagnostyka sprawdzająca działanie układu odpornościowego i występujących infekcji wirusowych. 

W zależności od wyników badań i indywidualnych objawów, wdraża się odpowiednią terapię. Jeżeli u podłoża CFS leżą zaburzenia hormonalne lub infekcje, najpierw trzeba się uporać z podstawowym problemem.

Nie istnieje lek na syndrom przewlekłego zmęczenia. Jeżeli wyeliminowane zostaną choroby somatyczne, leczenie sprowadza do sfery psychicznej. Skuteczna bywa terapia behawioralno-poznawcza, która ma za zadanie nauczyć pacjenta dbania o siebie. Pomocne bywa nauczenie się sztuki relaksacji, odpoczywania i redukowania stresu. W tym celu przydatna jest na przykład hydroterapia, aromaterapia czy masaże. 

W celu zniwelowania objawów choroby, jaką jest zespół zmęczenia, i zapobieganiu jej nawracania zalecane jest prowadzenie zrównoważonego tryb życia, obejmującego stosowanie odpowiedniej diety, dostarczającej potrzebnych składników odżywczych oraz mikroelementów, odstawienie używek, podejmowane umiarkowanego wysiłku fizycznego, stosownie do możliwości organizmu .

Efektem terapii ma być stopniowy powrót do poprzedniego poziomu aktywności, jednak z zachowaniem równowagi między pracą i odpoczynkiem. Syndrom przewlekłego zmęczenia ma bowiem tendencje do nawrotów.
 

Źródła: 
Kopacz T., Zespół przewlekłego zmęczenia jako problem terapeutyczny, Sztuka Leczenia 2014, nr 3-4 str. 45-54
Donoghue, P., Siegel, M.,  Sick and Tired of Feeling Sick and Tired: Living with Invisible Chronic Illness (New Edition). Wydawnictwo: W.W. Norton & Company, 2000
Clements, A., Sharpe, M., Simkin, at. al, Chronic Fatigue syndrome: a qualitative investigation of patients beliefs about the illness. Journal of Psychosomatic Research, 1997, 42(6), s. 615-624
Bjørkum, T., Wang, CE., Waterloo, K.  Patients experience with treatment of chronic fatigue  syndrome. Tidsskr Nor Laegeforen, 129(12), s. 1214-1216, 2009