Co to jest nebulizacja i kiedy się ją stosuje?

Nebulizacja to rodzaj terapii prowadzonej za pomocą inhalacji, która ma na celu dostarczenie leku w postaci aerozolu do układu oddechowego. Do jej zastosowania niezbędny jest nebulizator, urządzenie zawierające pojemnik z lekiem. Nebulizacja stosowana może być w celach profilaktycznych, a także do leczenia chorób układu oddechowego. Jest to zabieg nieinwazyjny i bezbolesny.

Nebulizacja jest metodą często stosowaną, zarówno w praktyce ambulatoryjnej jak i w leczeniu szpitalnym. Może również służyć do podawania leków o działaniu pozapłucnym oraz może być stosowana w diagnostyce chorób układu oddechowego.

Nebulizacja solą fizjologiczną może być sposobem na nawilżenie dróg oddechowych oraz na ich oczyszczenie z wydzielin. Nebulizacja to także sposób na kaszel czy katar.

Gdy podaje się lek doustnie, skuteczność leczenia zależy od ilości leku wchłoniętego z przewodu pokarmowego. Gdy lek podawany jest dożylnie, jego dawka jest dostarczana bezpośrednio do narządu, ale na stężenie molekuł leku we krwi wpływa ich metabolizm oraz stopień ich usuwania z krwioobiegu.

W przypadku leków podawanych drogą inhalacyjną, czyli przez usta lub przez nos, lek podawany jest bezpośrednio do narządu docelowego (do nosa, oskrzeli czy płuc). Pozwala to na podawanie bardzo małej dawki leku, która daje efekt porównywalny z terapią doustną, a która jednocześnie powoduje mniejsze skutki uboczne.

W środowisku niskoenzymatycznym płuc, w przeciwieństwie do przewodu pokarmowego, leki do nebulizacji nie podlegają szybkiemu rozkładowi, a na skuteczność ich działania nie ma wpływu dieta ani przemiany metaboliczne, zależne od wieku czy chorób współistniejących.

Pojęcia “inhalacja” i “nebulizacja” często używane są wymiennie, chociaż nie oznaczają tego samego.

Inhalacja i nebulizacja

Inhalacja  jest pojęciem szerszym niż nebulizacja i odnosi się do różnych zabiegów, dzięki którym następuje wprowadzenie do dróg oddechowych określonych substancji wraz z powietrzem. Należy do rodzaju zabiegów o charakterze terapeutycznym

Nebulizacja jest natomiast techniką inhalacyjną, dzięki której można dostarczyć z użyciem sprężonego gazu – powietrza lub tlenu lek w postaci aerozolu do dróg oddechowych pacjenta w celu działania miejscowego jak i systemowego. Należy do rodzaju zabiegów o charakterze  terapeutycznym i profilaktycznym, których celem jest:

• Rozrzedzenie i upłynnienie wydzieliny zalegającej w drzewie oskrzelowym
• Nawilżanie błony śluzowej dróg oddechowych
• Rozszerzenie mięśni gładkich w drzewie oskrzelowym
• Poprawa drożności centralnych i obwodowych oskrzeli
• Zmniejszenie stanu zapalnego w drzewie oskrzelowym
• Zmniejszenie wydzielania śluzu oraz regeneracji nabłonka drzewa oskrzelowego

Podczas nebulizacji wystarczy swobodnie oddychać, a lek do nebulizacji dostaje się do dróg oddechowych. Natomiast inhalacja wymaga skoordynowania oddechu z momentem rozpylenia produktu. Nebulizację łatwiej więc zastosować na przykład u małych dzieci, osób starszych czy chorych, które nie są w stanie wykonać takiej koordynacji.

Do wykonania zabiegu nebulizacji niezbędny jest nebulizator, czyli urządzenie zawierające pojemnik, w którym następuje przekształcenie leku ze stanu ciekłego w mgiełkę.

Nebulizator - co to?

Nebulizator jest urządzeniem zmieniającym  ciekłą postać leku sosowanego do nebulizacji w aerozol. Bardzo często na nebulizator mówi się inhalator, ale inhalator to pojęcie szersze, ponieważ istnieją inhalatory proszkowe czy ciśnieniowe, które nie są nebulizatorem, co prawda działają podobnie, ponieważ tworzą leczniczą mgiełką, którą wdycha pacjent. Jednak inhalatory są najczęściej niewielkimi pojemniczkami z lekiem, które również można mieć przy sobie i zastosować w razie potrzeby – inhalacja trwa kilka sekund. Nebulizator jest urządzeniem większym, wielorazowego użytku, które wymaga zasilania w postaci prądu lub baterii, a czas  zabiegu uzależniony jest od objętości leku, najczęściej  trwa od 5 – 10 minut.

Różnią się również sposobem użycia. Jeśli lek przyjmujemy z inhalatora, to musimy skoordynować wdech z rozpylaną dawką leku. Stosując nebulizator, wystarczy po prostu swobodnie oddychać, dlatego nebulizację jest łatwo zastosować u małych dzieci lub u chorych, z którymi jest utrudniona współpraca.

Na rynku dostępnych jest wiele rodzajów tych urządzeń, mamy więc nebulizatory pneumatyczno-tłokowe (sprężarkowe), ultradźwiękowe lub membranowe. Wybór typu urządzenia powinien zależeć od stosowanej terapii oraz od wieku i stanu pacjenta.

Dziecku lub osobie starszej, albo w sytuacji, gdy choroba obejmuje górne i dolne drogi oddechowe, można polecić inhalator z regulacją przepływu. U pacjentów leżących dostosowane są urządzenia umożliwiające wykonanie nebulizacji w tej pozycji. Jeżeli w grę wchodzi choroba układu oddechowego o ciężkim przebiegu, zalecane jest zastosowanie inhalatora ze sprężarką ciśnieniową o minimalnym ciśnieniu wynoszącym 2 Bary lub inhalatora ultradźwiękowego. Wybierając nebulizator, dobrze jest więc poradzić się specjalisty, na przykład farmaceuty, który doradzi, które urządzenie będzie dla nas najlepsze. Podczas zabiegu stosuje się ustniki lub maski do nebulizacji. 

Cząsteczki leku, wdychane podczas nebulizacji mogą docierać do różnych obszarów dróg oddechowych. Największe z nich, mające od 20 do 100 μm zatrzymują się w nosie, jamie ustnej i gardle, te nieco mniejsze, wielkości od 6 do 2 μm, trafiają do tchawicy i oskrzeli, natomiast najmniejsze, które mają od 1 do 5 μm mogą dotrzeć do pęcherzyków płucnych.

Kiedy stosować nebulizację?

Nebulizacja  stosowana jest głównie  w leczeniu chorób układu oddechowego. Dzięki możliwości rozbicia leku na niewielkie cząstki aerozolu, lek podany  drogą inhalacyjną - przez usta lub przez nos dotrze bezpośrednio do narządu docelowego (do nosa, oskrzeli czy płuc).

Nebulizacja jest techniką inhalacji często stosowaną, zarówno w praktyce ambulatoryjnej jak i w leczeniu szpitalnym głównie u pacjentów :

• W chorobach obturacyjnych płuc, jak astma czy POCHP
• W chorobach układu oddechowego, jak stany zapalne oskrzeli lub oskrzelików, rozstrzenie oskrzeli, zapalenie płuc, grzybica układu oddechowego, czy mukowiscydoza
• W chorobach górnych dróg oddechowych, jak alergiczny nieżyt gardła, ostry i przewlekły nieżyt nosa oraz zatok przynosowych, przewlekłe stany zapalne krtani
• Po dużych wysiłkach głosowych, które powodują przeciążenie narządu głosu
• Wymagających mechanicznej wentylacji

Doskonale sprawdza się w leczeniu infekcji dróg oddechowych u dzieci, ponieważ jest zabiegiem całkowicie bezbolesnym, nie obciążającym organizmu i wykazującym  dużą skuteczność.

Metodę tę stosuje się wówczas, gdy trzeba podać duże dawki leków działających miejscowo w drogach oddechowych, takich jak SABA, czyli krótko działające β2-mimetyki wziewne, LAMA -długo działające leki antycholinergiczne (cholinolityczne), GKSw – glikokortykosteroidy wziewne lub antybioiotyki.

Nebulizacja jest wskazana u chorych, którzy są nieprzytomni lub którzy nie tolerują innych form terapii inhalacyjnej (takich jak pMDI - inhalator ciśnieniowy dozujący lub pMDI-BA – inhalator ciśnieniowy dozujący wyzwalany wdechem), ponieważ nie mogą wykonać odpowiedniego silnego i głębokiego wdechu.

Metoda ta jest stosowana także wtedy, gdy trzeba podać leki, które dostępne są wyłącznie w procesie nebulizacji, takie jak dornaza alfa, niektóre antybiotyki czy sól hipertoniczna.

Jak prawidłowo wykonać nebulizację?

Przed wykonaniem nebulizacji, trzeba przygotować sprzęt oraz leki do nebulizacji, zachowując zasady higieny (mycie rąk).

Jeżeli wykorzystujemy nowy, nieznany jeszcze sprzęt, trzeba zapoznać się z instrukcją obsługi i stosować do zawartych tam wskazówek. Kompletując urządzenie, zwracamy uwagę, czy nie brakuje żadnej części.

Dobrą zasadą jest sprawdzenie, nawet kilka razy, leku, który mamy umieścić w nebulizatorze, aby mieć pewność, że jest to właściwy produkt i że jest odpowiedni do tego zabiegu. Nie należy stosować do nebulizacji preparatów, które nie mogą być podawane drogą wziewną. Dawkę leku odmierza się zgodnie z zaleceniami lekarza, jeśli jest to potrzebne, uzupełnia się ją roztworem soli fizjologicznej.

Należy również zapoznać się z ulotką stosowanego leku, aby mieć wiedzę na temat ewentualnych skutków ubocznych zażywanego preparatu.

Nebulizator należy umieścić na płaskiej, stabilnej powierzchni, nie zasłaniając otworów wentylacyjnych.

Urządzenie należy szczelnie zamknąć, przed lub po jego napełnieniu (w zależności od rodzaju). Następnie do nebulizatora podłącza się za pomocą specjalnego drenu wylot sprężarki, która będzie tłoczyć sprężone powietrze.

Gdy w pojemniku umieścimy leki do nebulizacji, można rozpocząć zabieg. Jednak należy jeszcze pamiętać, aby nie wykonywać nebulizacji bezpośrednio przed spożyciem posiłku lub po nim, ponieważ mogą  wystąpić  odruchy wymiotne, należy również oczyścić nos z wydzieliny, co pozwoli na lepszą depozycję leku w drogach oddechowych, warto usunąć szkła kontaktowe lub zdjąć okulary oraz zmyć makijaż.

Pozycja pacjenta w trakcie nebulizacji uzależniona jest od typu nebulizatora, jednak najczęściej jest to pozycja siedząca. U pacjentów leżących stosowany jest specjalny rodzaj urządzenia, przeznaczonego do tego celu. Również u niemowląt i małych dzieci można wykonać zabieg w pozycji leżącej pod warunkiem, że stosowany sprzęt może być używany do zabiegu u dzieci w pozycji leżącej.

U osób dorosłych, młodzieży i starszych dzieci zaleca się stosowanie ustnika, ponieważ podanie w ten sposób leku jest skuteczniejsze i mniejsza jest jego strata. Mniejszym dzieciom i niemowlętom zakłada się specjalną maseczkę. Trzeba zwracać uwagę, aby była ona dopasowana pod względem wielkości, prawidłowo założona i dobrze przylegająca. Jeżeli pojawi się szczelina, na przykład pod brodą, dziecko będzie wdychać głównie powietrze atmosferyczne, a nie aerozol z lekiem. Nieszczelność maski do nebulizacji zmniejsza ilość podawanego leku nawet o 50-80 procent. Dzieci powinny wykonywać nebulizacje pod nadzorem osób dorosłych.

Jeśli nebulizacja zostanie zalecona np. przy zapaleniu zatok zamiast maski do nebulizacji lub ustnika można zastosować specjalną końcówkę donosową.

Podczas wykonywania nebulizacji należy oddychać spokojnie i głęboko. Może zdarzyć się, że podczas nebulizacji rozrzedzona wydzielina przez leki i parę wodą, podrażni  drogi oddechowe i spowoduje uczucie potrzeby odksztuszania jeszcze w trakcie zabiegu.

Nebulizację należy zakończyć zawsze, jeśli wystąpią jakiekolwiek niepożądane objawy, o których należy poinformować lekarza prowadzącego. Jeśli nebulizacja przebiega prawidłowo, należy ją zakończyć, gdy w nebulizatorze nie powstaje już aerozol.

Jeśli nebulizacja była wykonywana z wykorzystaniem leków sterydowych, należy wypłukać jamę ustną, a w przypadku stosowania  maski twarzowej, należy również umyć skórę w okolicy ust w celu zmniejszenia ryzyka zakażeń grzybiczych.

Po nebulizacji z leku mukolitycznego zaleca się zastosowanie zabiegów fizjoterapeutycznych, np. oklepywanie w celu ewakuowania wydzieliny z dróg oddechowych.

Następnie należy rozmontować i uporządkować sprzęt, umyć nebulizator ciepłą wodą i detergentem, elementy, które miały  bezpośredni kontakt z pacjentem, stosować jako sprzęt jednorazowy, a w leczeniu zbiorowym elementy, które mogą być stosowane wielorazowo, poddać sterylizacji zgodnie z zaleceniami producenta.

Na koniec należy umyć ręce.

Jakie są przeciwwskazania do nebulizacji?

Jak w przypadku każdej metody leczniczej, także w przypadku nebulizacji występują przeciwwskazania. Nebulizacja nie jest zalecana osobom cierpiącym na ciężką niewydolność serca, na gruźlicę czy nowotwory układu oddechowego, niewydolność oddechową niezwiązaną z obturacją oskrzeli  i pacjentów, u których występują krwotoki z dróg oddechowych.

Dyskusyjną kwestią pozostaje  stosowanie nebulizacji podczas epidemii COVID-19, ponieważ jest to procedura generująca areozol, i co się z tym wiąże - powodująca rozprzestrzenienie się bardzo dużej ilości wydychanych na przykład wirusów.

Źródła:

Kózka. M., Płaszewska – Żywko L., Procedury Pielęgniarskie , PZWL, wydanie I, Warszawa 2015
Polski Konsensus Nebulizacyjny, Nebulizacja: czym, jak, dla kogo, kiedy?, Medycyna Praktyczna
Śliwiński P., Chazan R., Dąbrowiecki P., at. al., Wpływ doboru inhalatora i cząstki na skuteczność terapii wziewnej w POChP, Via Medica
Karolewicz B., Pluta J., Haznar D., Nebulizacja jako metoda podawania leków, Terapia i Leki, Tom 65 · nr 4, 2009
Grabicki M., Batura-Gabryel H.: Zastosowanie aerozoli w terapii chorób układu oddechowego. Przewodnik Lekarza, 2008, 2, 89-95.
Brun P. H. Le, Boer A. H., Heijerman H. G. M., Frijlink H. W.: A review of the technical aspects of drug nebulization. Pharmacy World & Science 2000, 22, 75-81.