Co to jest stopa cukrzycowa?

Zespół stopy cukrzycowej stanowi jedno z powikłań cukrzycy. Zaczyna się od powstania małej ranki lub nagniotka na podeszwie stopy, które niewłaściwie leczone mogą prowadzić do trudno gojących się owrzodzeń, głębokiej martwicy tkanek, zakażenia, ropowicy i martwicy kości. Zakażenie zwiększa zapotrzebowanie na insulinę, wzrasta poziom glikemii, co z kolei nasila zakażenie. Powstaje błędne koło, które może doprowadzić do amputacji i rozregulowania cukrzycy. Przedstawiamy przyczyny, objawy i sposoby leczenia stopy cukrzycowej.

Czym jest stopa cukrzycowa

Stopa cukrzycowa jest powikłaniem nieleczonej lub źle leczonej cukrzycy. Według definicji WHO (Światowej Organizacji Zdrowia) „zespół stopy cukrzycowej” oznacza obecność infekcji, rany (owrzodzenia), destrukcji głębokich tkanek z obecnością cech neuropatii oraz niedokrwienia o różnym stopniu zaawansowania. 

Czynniki ryzyka i przyczyny stopy cukrzycowej

Główną rolę w rozwoju zespołu stopy cukrzycowej odgrywają:

• neuropatia cukrzycowa (uszkodzenie nerwów obwodowych): czuciowa, ruchowa oraz autonomiczna.
• angiopatia cukrzycowa, powodująca nasilenie zmian miażdżycowych w dużych tętnicach (makroangiopatia) lub w mikrokrążeniu (mikroangiopatia).

Powodowane wymienionymi czynnikami zaburzenia ukrwienia i czucia mogą powodować różnego rodzaju uszkodzenia tkanek stopy i początek zakażenia. Do powstania uszkodzeń mogą przyczynić się urazy spowodowane źle dobranym obuwiem, niewłaściwa higiena stóp, zwiększony nacisk na stronę podeszwową stopy, zniekształcenie stopy, co prowadzi do powstania modzeli i owrzodzeń

Objawy stopy cukrzycowej

Zależnie od przyczyny, w zespole stopy cukrzycowej wyróżnić można: stopę niedokrwienną, neuropatyczną oraz neuropatyczno-niedokrwienną. Każda z postaci charakteryzuje się różnymi symptomami. Stopa niedokrwienna objawiać się może: bólami spoczynkowymi, zimną i bladą skórą, brakiem tętna na kończynach dolnych i ogniskami martwicy. Stopa neuropatyczna charakteryzuje się prawidłową ciepłotą skóry, która jest sucha i „odrętwiała”. W skutek neuropatii dochodzi do zaburzeń chodu, osłabienia mięśni, zaburzenia równowagi pomiędzy mięśniami prostownikami i zginaczami oraz zniekształceniami stopy (płaskostopia, koślawych paluchów, młoteczkowatych palców). W efekcie deformacji pojawia się ucisk stopy w miejscu niefizjologicznym będący przyczyną owrzodzeń. Neuropatia czuciowa prowadzi do utraty czucia bólu, temperatury, pozycji ciała, a także braku świadomości ostrych i przewlekłych urazów. Większość chorych z neuropatią cukrzycową nie zgłasza żadnych dolegliwości, nie zauważając na stopach ran i urazów, które łatwo ulec mogą infekcji. Ta z kolei utrudnia gojenie się ran i daje początek owrzodzeniom. Infekcji towarzyszyć może: ból, obrzęk, zaczerwienienie, gorączka oraz cuchnąca i ropna wydzielina z ran.

Leczenie stopy cukrzycowej

Leczenie zespołu stopy cukrzycowej jest zadaniem złożonym, wymagającym zespołu interdyscyplinarnego w skałd kttórego wchodzą: lekarz diabetolog, pielęgniarki przeszkolonej w zakresie diabetologii, dietetyka, psychologa i podiatry. Pacjenci ze stopą cukrzycową często wymagają leczenia neurologicznego i naczyniowego. Leczenie obejmuje:

• wyrównanie metaboliczne cukrzycy, którym kieruje i nadzoruje diabetolog.  Obejmuje ono insulinoterapię lub też stosowanie doustnych leków obniżających stężenie glukozy we krwi, jeśli jest skuteczne i nie ma wskazań do leczenia insuliną,
• odciążenie stopy poprzez zastosowanie: odpowiedniego buta na „chorą” stopę i buta wyrównawczego na zdrową stopę, wkładek terapeutycznych, kul, opatrunku gipsowego, wózka inwalidzkiego lub też specjalistycznego obuwia,
• antybiotykoterapię w przypadku zakażenia, 
• zabiegi chirurgiczne polegające na usuwaniu martwiczych tkanek, wykonaniu drenażu bądź nacinaniu,
• leczenie niedokrwienia kończyn dolnych poprzez zwalczanie czynników ryzyka miażdżycy: zaprzestanie palenia tytoniu, regularny wysiłek fizyczny, leczenie przeciwpłytkowe, zwalczanie bólu,
• zabiegi chirurgii wewnątrznaczyniowej i chirurgii naczyniowej,
• zabiegi podiatryczne, czyli regularne opracowywanie rany, opatrunki klasyczne i terapia zapewniająca wilgotne środowisko rany,
• umiarkowaną aktywność fizyczną,
• inne, pod którymi należy rozumieć takie postępowanie jak: przeszczep skóry, zastosowanie czynników wzrostu, preparatów ludzkiej skóry, komory hiperbarycznej, opatrunków przyspieszających gojenie się ran, leków poprawiających ukrwienie, leczenie podciśnieniem, trening marszowy, leczenie hormonalne, terapia genowa,
• w niektórych przypadkach, jeśli jest to uzasadnione rozważyć można zastosowanie do leczenia larw Lucilia sericata, które hodowane są w sterylnych warunkach w wyspecjalizowanych do tego celu laboratoriach.
• Ostatecznością jest amputacja „duża” lub „mała”. „Duża” powyżej kostki w przypadku zagrożenia życia, wyniszczającego i opornego na leczenie bólu oraz utraty funkcji podporowych stopy. „Mała”, czyli poniżej kostki, gdy wystąpi martwica lub stan zapalny kości paliczków dystalnych palców stopy.

Profilaktyka zespołu stopy cukrzycowej

Jednym z elementów profilaktyki stopy cukrzycowej jest systematyczne badanie stóp, które powinno się odbywać raz w roku w kierunku zaburzeń czucia i niedokrwienia u wszystkich osób chorych na cukrzycę. Podstawą jest też dbanie o higienę i pielęgnację stóp. Istotne są regularne zabiegi podiatryczne: usuwanie modzeli oraz hiperkeratozy (nadmiernie rogowaciejącego naskórka). Warto zwracać również uwagę na dobór odpowiedniego obuwia dostosowanego do kształtu stopy, jak również odpowiednich skarpet. Zaleca się zrezygnować z palenia tytoniu.

Źródła:

1. Araszkiewicz A. et al. Guidelines on the management of diabetic patients. A position of Diabetes Poland. Clin Diabet 2019; 8, 1.
2. Szymańska – Garbacz E., Loba M., Czupryniak L. Zespół stopy cukrzycowej – zapobieganie i leczenie. Zakażenia 2006; 6: 96 – 99.
3. Rymkiewicz E. Zespół Stopy cukrzycowej jako problem interdyscyplinarny. Journal of Education, Health and Sport. 2017;7(8):576-582. 
4. Franek E., Walicka M. Leczenie cukrzycy w praktyce klinicznej. PZWL, Warszawa 2018.