Czy obrzęk lipidowy można zrównać z otyłością?

Obrzęk lipidowy lub obrzęk tłuszczowy, albo lipodemia, to chroniczna choroba podskórnej tkanki tłuszczowej. Nie można jej zrównać z otyłością, podczas której tkanka tłuszczowa gromadzi się na całym ciele, w przypadku obrzęku lipidowego pojawia się tylko w określonych jego częściach. Wyjaśniamy, czym jest lipodemia, jaki jest jej przebieg, jakie badania się wykonuje przy jej podejrzeniu i jakie są metody leczenia.

Inne określenie na tę chorobę to zespół bolesnego obrzęku lipidowego, które związane jest z tym, że obrzękowi towarzyszą bóle.

Nieznane są przyczyny tej choroby. Dotyczy ona wyłącznie kobiet, a u mężczyzn zdarza się tylko w przypadkach, gdy mają oni zaburzenia hormonalne. 

Lipodemia może występować u kilku osób z jednej rodziny, co wskazuje na genetyczną skłonność do niej. Gdy jedna z kobiet cierpi na tę chorobę, prawdopodobieństwo, że będzie dotyczyła także spokrewnionych z nią kobiet wynosi od ponad 30 do prawie 70 procent.

Jest to dosyć częsta przypadłość. Szacuje się, że dotyczy około 10 procent populacji kobiet. 

Przyczyny tej choroby jednak ciągle pozostają nieznane. Sugeruje się zmienioną adipogenezę, czyli proces różnicowania i rozwoju komórek tkanki tłuszczowej lub mikroangiopatię czyli przewlekłe powikłania pojawiające się w małych naczyniach krwionośnych, które mogą być spowodowane źle leczoną cukrzycą, nadciśnieniem tętniczym, zaburzeniami gospodarki lipidowej czy paleniem tytoniu.

Inna przypuszczalna przyczyna obrzęku lipidowego to zaburzone mikrokrążenie limfatyczne. Układ limfatyczny, inaczej układ chłonny to otwarty układ naczyń i przewodów, którymi płynie płyn ustrojowy – limfa. Odgrywa on ważną rolę w procesie usuwania toksycznych substancji z organizmu.

Czym jest lipodemia? 

Lipodemia polega na tym, że obrzęk lipidowy (tłuszczowy), czyli nagromadzenie się warstwy tłuszczu pod skórą, pojawia się na różnych częściach ciała, najczęściej na nogach, najrzadziej na ramionach.

Obrzęk lipidowy może obejmować biodra, biodra i uda, albo biodra, uda i łydki. Może dotyczyć tylko ramion lub tylko łydek. Nie dotyczy natomiast stóp.

Lipodemia daje objawy powodujące, że dotknięte nią części ciała, na przykład nogi, stają się masywniejsze w porównaniu do pozostałych części ciała, na przykład szczupłych ramion, co powoduje dysproporcję w wyglądzie.

Obrzęk lipidowy nóg może być tak duży, że powoduje ocieranie się kończyn i powstawanie ran, może nawet utrudniać chodzenie.

Lipodemia może także dawać takie objawy, jak siniaki pojawiające się nawet w wyniku lekkiego dotknięcia lub uderzenia, spowodowane kruchością naczyń krwionośnych.

Pojawiający się na nogach, lub innych częściach ciała, i powiększający się obrzęk stanowi duże obciążenie dla cierpiących na tę chorobę.  Na stan psychiczny pacjentów wpływa pogarszający się wygląd, tym bardziej, że wszelkie podejmowane w celu jego zmiany starania, nic nie dają. Ani dieta, ani uprawianie sportu nie likwiduje obrzęku lipidowego. Nawet przy restrykcyjnym odchudzaniu chudną tylko te części ciała, które nie zostały dotknięte chorobą. 

Obrzęk lipidowy trzeba odróżnić od lipohipertofii, czyli przerośniętej tkanki tłuszczowej, w której także mamy do czynienia z nieproporcjonalną budową ciała, czyli szczupłą górną częścią i grubszą - dolną. Jednak w przeciwieństwie do obrzęku lipidowego nie pojawia się wtedy ból. Jest to więc kosmetyczne zaburzenie, najczęściej pojawiające się w wieku dojrzewania. Takie nagromadzenie tkanki tłuszczowej dotyczy zwykle okolic bioder i ud (jest to tzw. “efekt bryczesów”).

Obrzęk tłuszczowy może także przypominać pierwotny obrzęk limfatyczny (polegający na gromadzeniu się limfy), jednak w tym przypadku obrzęk zaczyna się od jednej nogi i najpierw pojawia się na łydkach. W przypadku obrzęku lipidowego dotyczy obu kończyn i głównie ud.

W obrzęku limfatycznym nie pojawiają się siniaki i ból. Jednak często obie przypadłości, czyli obrzęk lipidowy i obrzęk limfatyczny, mogą występować jednocześnie.

Obrzęk limfatyczny można odróżnić od obrzęku lipidowego przeprowadzając tzw. test Stemmera. Polega on na tym, że nie można pociągnąć płata skóry do góry (na przykład na palcu stopy). Jeżeli jest dodatni, oznacza to, że mamy do czynienia z obrzękiem limfatycznym.

Natomiast obrzęk żylny powstaje w wyniku niewydolności żylnej i może się pojawić zarówno u kobiet jak i u mężczyzn.

Nie można także mylić obrzęku tłuszczowego z otyłością, która dotyczy zarówno kobiet jak i mężczyzn i która powoduje pojawienie się nadmiernej ilości tkanki tłuszczowej na całym ciele.  Otyłość można leczyć, redukując liczbę przyjmowanych kalorii. Obrzęku tłuszczowego nie można w ten sposób się pozbyć.

Przebieg obrzęku lipidowego

Obrzęk lipidowy może pojawić się po okresie dojrzewania, po ciąży lub po menopauzie. Nasila się wraz ze wzrostem masy ciała.

Gdy występuje obrzęk lipidowy nóg w początkowym stadium pojawia się jedynie w godzinach wieczornych, nasila się podczas długiego stania lub siedzenia, szczególnie latem. 

Jednak z czasem łydki i uda pozostają spuchnięte przez cały dzień i także w nocy nie wracają do właściwego stanu. Pojawia się uczucie napięcia, a także ból przy dotyku lub ucisku.

Przebieg choroby może być różny. Zmiany mogą następować bardzo szybko, w ciągu kilku lat, lub być rozciągnięte na dziesięciolecia.

Zwykle w pierwszym etapie choroby powierzchnia skóry jest gładka, tkanka tłuszczowa podskórna jest wprawdzie wtedy pogrubiona, ale miękka i bez wybrzuszeń. W drugim etapie tkanka podskórna staje się już pogrubiona i pojawiają się na niej małe wybrzuszenia. Trzecie stadium to bardzo nierówna powierzchnia skóry, pogrubiona i stwardniała tkanka podskórna i duże wybrzuszenia. Objawy takie mogą utrudniać chodzenie.

W trakcie rozwoju choroby może pojawić się obrzęk limfatyczny drugiego stopnia, który jeszcze pogarsza obrzęk lipidowy. Prowadzi to to tzw. obrzęku lipo-limfatycznego (tłuszczowo-limfatycznego). 

Zwykle zdarza się to wówczas, gdy przez wiele lat nie leczy się obrzęku lipidowego i nie udrażnia układu limfatycznego. W rezultacie obrzęk w tkankach podskórnych prowadzi do wzmożonej produkcji kolagenu, co wpływa na zgrubienie tkanki i usztywnienie naczyń limfatycznych.

Lipodemia może przebiegać razem z innymi chorobami takimi jak przewlekła niewydolność żylna (dotyczy 20 procent pacjentów z obrzękiem lipidowym), którą można leczyć.

Lipodemia: jakie badania i metody leczenia?

Rozpoznanie lipodemii opiera się na cechach klinicznych, które pozwalają odróżnić obrzęk lipidowy od innych schorzeń. Lekarz wykonuje badanie fizykalne i przeprowadza dokładny wywiad.

Brak jest badań polegających na sprawdzeniu poziomu konkretnego markera, który wskazywałby na tę chorobę. Pomocnicze badania wykonuje się w celu wykluczenia innych przyczyn obrzęków, takich jak niewydolność żylna (pomocne wtedy jest badanie USG doppler). 

Postawienie diagnozy zaraz po pojawieniu się pierwszych objawów jest ważne, ponieważ gdy nie podejmie się żadnych kroków zapobiegających dalszemu rozwojowi choroby, złogi tłuszczowe będą się powiększać i powodować upośledzenie ruchomości oraz inne choroby, takie jak choroba zwyrodnieniowa stawów czy niewydolność limfatyczna.

Gdy pojawia się obrzęk lipidowy leczenie jest trudne. Choroby nie likwiduje redukcja wagi, gdyż wówczas jedynie chudną części ciała nie dotknięte chorobą. Także aktywność fizyczna nie prowadzi do jej wyleczenia. Podobnie jak przyjmowanie środków odwadniających czy stosowanie zabiegów takich jak lipoliza iniekcyjna (zastrzyki usuwające tłuszcz) czy lipoliza laserowa. 

Skuteczne może być natomiast stosowanie metod uciskowych (na przykład noszenie specjalnych rajstop) oraz wykonywanie manualnego drenażu limfatycznego.  Usunąć nadmiar tłuszczu umożliwia liposukcja, czyli zabieg odsysania tłuszczu.

Pacjentom zaleca się zdrowe odżywianie i aktywność fizyczną, chociaż nie sport wyczynowy. Najlepsze są spacery, gimnastyka, jazda na rowerze czy pływanie. 

Skłonność do obrzęków lipidowych zwiększa długie stanie i siedzenie oraz nadwaga, dlatego ważne jest dbanie o właściwą masę ciała. Niewskazana jest nadmierna ekspozycja na słońce i wysoką temperaturę, odradza się opalanie, korzystanie z sauny czy solarium.

Niektórzy specjaliści zalecają chorym na lipodemię stosowanie diety ketogennej (ketogenicznej), czyli diety z maksymalnym ograniczeniem zawartości węglowodanów, opartej na tłuszczach i białkach.

Obrzęk lipidowy to choroba nieuleczalna. Stałym elementem trybu życia osoby z lipodemią powinny być regularne wizyty kontrolne u lekarza oraz zabiegi fizjoterapeutyczne. Ważne jest także wsparcie emocjonalne okazywane pacjentom.

Źródła:

Canning C., Bartholomew J.R., Lipedema, Vascular Medicine,  2018 Feb; 23(1), 88-90.
Kruppa Ph., Georgiou I., Biermann N., et. Al., Lipedema-Pathogenesis, Diagnosis, and Treatment Options, Deutsches Aerztblatt International, 2020 Jun 1 117 (22-23), 396-403
Forner-Cordero I., Szolnoky G., Forner-Cordero A., Lipedema: an overview of its clinical manifestations, diagnosis and treatment of the disproportional fatty deposition syndrome – systematic review, Clinical Obesity, 2012, Jun 2 (3-4), 86-95
Obrzęk lipidowy (tłuszczowy). Poradnik dla pacjenta, JOBST, 2009