Czym się charakteryzuje cukrzyca typu MODY?

Cukrzyca typu MODY to typ cukrzycy, która jest uwarunkowana genetycznie i występuje u młodych osób, zwykle w wieku 15-35 lat. Charakteryzuje się przebiegiem klinicznym podobnym do cukrzycy typu 2. Przeważnie nie wymaga ona podawania insuliny. Wyjaśniamy, czym jest cukrzyca MODY, jakie są jej objawy i diagnostyka oraz jak powinna wyglądać dieta przy tej chorobie.

Czym jest cukrzyca typu MODY?

Nazwa cukrzycy typu MODY to skrót angielskiej nazwy – Maturity Onset Diabetes of the Young. Ten typ cukrzycy stanowi około 1-5 procent wszystkich przypadków cukrzycy.

Cukrzyca typu MODY, to genetycznie uwarunkowane upośledzone wydzielanie insuliny wywołane mutacją pojedynczych genów. W przeciwieństwie do cukrzycy typu 1, występującej u młodych osób, która zawsze wymaga podawania insuliny, przy tym typie cukrzycy przeważnie wystarczą leki doustne, jednak u części chorych konieczna jest insulinoterapia.

Występowanie tego typu cukrzycy jest uwarunkowane genetycznie. Występuje ona zwykle w kilku kolejnych pokoleniach z równym, 50-procentowym prawdopodobieństwem dziedziczenia jej przez męskie i żeńskie potomstwo chorujących mężczyzn oraz kobiet. 

Charakterystyczne cechy tej cukrzycy to fakt, że występuje ona u osób szczupłych, a nie otyłych (jak to jest w przypadku cukrzycy typu 2) oraz że diagnozowana jest najczęściej w II lub III dekadzie życia. U pacjentów stwierdza się defekt wydzielania insuliny oraz jednoczesny brak insulinooporności.

Przebieg cukrzycy typu MODY jest łagodny lub umiarkowany, ale u niektórych pacjentów mogą się rozwinąć powikłania. 

W cukrzycy tej wyodrębnia się osiem podtypów, uwarunkowanych mutacjami występującymi w poszczególnych genach.

Cukrzyca MODY - objawy i diagnostyka 

Objawy cukrzycy typu MODY to najczęściej hiperglikemia stwierdzana na czczo, czyli stan czasowego podwyższenia poziomu cukru we krwi. Hiperglikemia występuje wówczas, gdy poziom glukozy we krwi osiąga wartość ponad 100 mg/dl. Taka hiperglikemia zwykle utrzymuje się na określonym poziomie i nie postępuje z czasem.

W zależności od podtypu cukrzycy mogą towarzyszyć także inne objawy, takie jak wady nerek czy nieprawidłowości w budowie układu moczowo-płciowego, których przyczyną są mutacje genetyczne. Zmiany mogą dotyczyć także wątroby i trzustki. Może wystąpić białkomocz lub zespół złego wchłaniania. Objawy takie mogą poprzedzać wystąpienie cukrzycy, ale mogą być także stwierdzane wiele lat po jej zdiagnozowaniu.

Jeśli cukrzyca MODY nie daje innych objawów poza zwiększonym poziomem glukozy we krwi, najczęściej wykrywa się ją podczas badań przesiewowych, na przykład wykonywanych u kobiet w ciąży, czy przy okazji badań okresowych, badań wykonywanych podczas infekcji lub przed zabiegami operacyjnymi. U wielu pacjentów może nigdy nie zostać zdiagnozowana albo może zostać rozpoznana dopiero w starszym wieku. Jeden z podtypów cukrzycy MODY może być zdiagnozowany u otyłych osób, dopiero w IV do VI dekadzie życia.

Rozpoznanie cukrzycy opiera się na oznaczaniu stężenia glukozy we krwi i objawach klinicznych. Natomiast badania genetyczne pozwalają określić typ cukrzycy. Badania takie rozpowszechniły się od lat  90-tych XX wieku. Polegaja one najczęściej na automatycznym sekwencjonowaniu.

Na podstawie tych badań można precyzyjnie określić typ cukrzycy, przewidzieć jej przebieg u danego pacjenta i zdecydować o skutecznej metodzie leczenia.  Jest to istotne przy cukrzycy typu MODY. Badania takie mogą także wyjaśnić przyczynę towarzyszących cukrzycy zmian w innych narządach. 

W przypadku występowania w rodzinie cukrzycy monogenowej, wykonanie badań genetycznych u osób, które w danym momencie nie chorują, może określić, czy występuje u nich także ryzyko zachorowania. Jeżeli badania genetyczne wykażą, że ryzyko wystąpienia cukrzycy MODY jest duże, dzięki wykonywaniu regularnych badań kontrolnych można zapobiec powikłaniom choroby.

Leczenie cukrzycy typu MODY może się ograniczać do stosowania diety cukrzycowej albo może polegać także na podawaniu leków, w zależności od tego, z jakiem podtypem choroby mamy do czynienia.

Cukrzyca typu MODY – dieta

Dieta stanowi integralną część właściwego postępowania terapeutycznego w przypadku każdego typu cukrzycy, także cukrzycy typu MODY. Powinna ona umożliwiać utrzymanie prawidłowego wskaźnika masy ciała (BMI) i zapobiegać otyłości, a także zapobiegać gwałtownemu wzrostowi glukozy we krwi.

Przy komponowaniu posiłków dla osoby z cukrzycą pod uwagę trzeba brać tzw. indeks glikemiczny, który określa, jak szybko dany produkt jest trawiony i przyswajany. Wybierać się powinno produkty z niskim indeksem glikemicznym, gdyż to gwarantuje, że posiłek jest przyswajany dłużej i nie powoduje gwałtownego wzrostu glukozy we krwi i co się z tym wiąże - większego zapotrzebowania na insulinę. 

Gdy diagnozowana jest cukrzyca typu MODY dieta powinna zawierać zamiast produktów zawierających cukry proste produkty zbożowe z pełnego przemiału, kasze gruboziarniste, płatki owsiane czy ryż nieoczyszczony. Są to także produkty będące źródłem błonnika, witamin z grupy B oraz soli mineralnych. 

Dużo błonnika zawierają warzywa, które są także mało kaloryczne, dlatego można je spożywać w zasadzie bez ograniczeń. Natomiast spożycie owoców powinno być ograniczone do 200–300 g dziennie, ponieważ zawierają one znaczne ilości węglowodanów.

Wybierane powinny być owoce mniej słodkie, czyli owoce jagodowe, grejpfruty czy jabłka.

Z produktów mlecznych dobrze jest włączyć do diety chude mleko, jogurty beztłuszczowe i chude sery twarogowe. Tłuszcze powinny być spożywane w ograniczonych ilościach, a ich głównym źródłem powinny być oleje roślinne. Zalecane jest chude mięso, a także ryby.

Źródła: 
Skupień J., Małecki M., Rozbudowywanie podziału cukrzycy — nowe podtypy i możliwości lecznicze. Praca poglądowa, Diabetologia Praktyczna 2007, tom 8, nr 1
Małecki M., Klupa T., Skupień J, Poradnictwo genetyczne w cukrzycy typu MODY i w utrwalonej cukrzycy noworodków. Praca poglądowa, Diabetologia Praktyczna 2005, tom 6, nr 6
Baranik A., Ostrowska L., Praktyczne zalecenia dotyczące żywienia chorych z cukrzycą typu 2 i otyłością, Forum Zaburzeń Metabolicznych 2011, tom 2, nr 4, 222–230