Grzybica skóry - przyczyny, objawy i leczenie infekcji grzybiczej

Grzybica skóry należy do częstych chorób skórnych dotykających zarówno dzieci, jak i dorosłych. Niestety postawienie odpowiedniej diagnozy może stanowić problem, ponieważ dolegliwość ta występuje na skórze gładkiej i często przypomina inne schorzenia. Grzybica może dotyczyć skóry gładkiej, owłosionej skóry głowy, ale także płytek paznokciowych. Wywoływana jest zakażeniem grzybami chorobotwórczymi, przede wszystkim dermatofitami. Głównymi jej objawami są wykwity skórne szerzące się odśrodkowo, lekko uniesione na obwodzie, wyraźnie oddzielone od skóry otoczenia. Podobnie jak w przypadku innych schorzeń niezwykle istotna jest szybka reakcja pacjenta oraz właściwa diagnoza dermatologa. Niedoleczona grzybica ma tendencję do nawracania. Jakie są przyczyny skórnych infekcji grzybiczych, jakie objawy towarzyszą chorobie i czy możliwe jest jej wyleczenie – o tym w poniższym artykule.

Przyczyny infekcji grzybiczych skóry gładkiej i owłosionej

Grzybica skóry należy do chorób zakaźnych wywoływanych przez grzyby chorobotwórcze, wśród których można wymienić: dermatofity, drożdżaki i pleśnie (grzyby pleśniowe). Spośród dużej liczby grzybów, około 150-200 gatunków wywołuje infekcje skórne. Niektóre z nich wchodzą w skład prawidłowej flory bakteryjnej człowieka.
Grzybica to jedna z częściej występujących chorób, z jakimi pacjenci zgłaszają się do lekarza pierwszego kontaktu czy dermatologa. Te dolegliwości należą do schorzeń o wysokim stopniu zakaźności, a ich rozwojowi sprzyja brak światła, ciepło oraz wilgoć. Do zakażenia grzybicą skóry dochodzi przez kontakt z chorym człowiekiem, zwierzęciem, ale też poprzez korzystanie z zakażonych przedmiotów. Grzybica jest spotykana w wilgotnych środowiskach (baseny, sauny, siłownie, przebieralnie czy publiczne toalety i natryski). Grzyby lubią rozwijać się w środowisku ciepłym i wilgotnym, dlatego częściej narażone są na nią osoby otyłe, u których grzybica lokuje się w fałdach skórnych, np. grzybica pachwin.
Wśród czynników ryzyka, mających wpływ na rozwój grzybicy skóry medycyna wymienia:

• choroby układowe (cukrzyca, niewydolność krążenia, niedoczynność tarczycy);
• długotrwała antybiotykoterapia;
• stosowanie leków immunosupresyjnych, hormonalnych oraz kortykosteroidów;
• nowotwory;
• niedostateczną higienę;
• wrodzone lub nabyte niedobory odporności (AIDS, zespół DiGeorge’a, skojarzone niedobory odporności, białaczki);
• oparzenia skóry;
• niedożywienie i niedobór witamin (przede wszystkim witamin z grupy B);
• kontakt z przedmiotami osobistego użytku należącymi do innego chorego;
• noszenia niewygodnego i nieprzewiewnego obuwia (ucisk, zgniatanie powoduje deformację płytek paznokciowych);
• noszenie obcisłej bielizny i ubrań z materiałów syntetycznych;
• przedłużająca się wilgoć, zwłaszcza w obrębie pach, pachwin, w okolicy pod biustem, między pośladkami.

Rodzaje grzybicy skóry

Grzybica skóry może pojawiać się na różnych fragmentach ludzkiego ciała (zarówno tych suchych, jak i pokrytych błoną śluzową). Powierzchowne grzybice skóry ograniczają się do warstwy rogowej naskórka, włosów i paznokci. Najczęstszą odmianą jest grzybica skóry głowy, stóp i dłoni, a także grzybica narządów płciowych czy jamy ustnej. Dużo rzadziej występuje grzybica skóry twarzy.
Najczęstsze rodzaje grzybic to:

• grzybica skóry gładkiej;
• grzybica stóp i dłoni;
• grzybica paznokci;
• grzybica występująca w okolicy pachwin;
• łupież pstry;
• grzybica jamy ustnej (kandydoza);
• grzybica międzypalcowa stóp;
• fałdów skórnych (wilgotne miejsca o niewystarczającej higienie);
• grzybica owłosionej skóry głowy (m.in. woszczynowa, strzygąca i drobnozarodnikowa).

Objawy grzybicy

Objawy zakażeń wywołanych przez poszczególne gatunki mogą być bardzo zróżnicowane. Różnią się również w zależności od zajętej okolicy ciała. W praktyce klinicznej wyróżnia się trzy grupy grzybów: dermatofity, drożdże oraz pleśnie. Podobnie jak w przypadku innych schorzeń skórnych, pierwsze objawy grzybicy skóry mogą być niezauważone lub lekceważone. Z czasem grzybica powoduje dokuczliwe symptomy skórne. Grzybica skóry - czy jest zaraźliwa? Zwykle objawia się ona powierzchownymi rumieniowo-złuszczającymi zmianami, którymi łatwo można się zarazić. Ogniska są wyraźnie oddzielone, a na ich obwodzie występują wykwity grudkowe, pęcherzowe lub krostkowe.
Grzybica skóry objawy może dawać najróżniejsze, do podstawowych zalicza się:

• złuszczający się naskórek;
• świąd (uporczywy świąd jest najczęstszą przyczyną zgłaszania się pacjentów do dermatologa);
• pieczenie;
• zmiany skórne na zainfekowanym obszarze (grudki, pęcherze, plamy rumieniowe brunatne lub brunatno-żółte, strupy);
• przy grzybicy skóry głowy możliwe jest wypadanie włosów.

Innym rodzajem grzybicy jest drożdżyca, którą charakteryzują zmiany zapalne błon śluzowych, skóry i paznokci. W obrębie płytek paznokciowych pojawiają się odbarwienia, bruzdowanie oraz kruszenie. Błony śluzowe mają ostry stan zapalny (zmiany w postaci białych plam), któremu towarzyszy ból i pieczenie. Zmiany drożdżakowe mogą występować także w jamie ustnej, na sromie i w pochwie czy w obrębie fałdów skórnych (pachwiny, pachy czy przestrzenie między palcami).

Leczenie grzybicy skóry

Im wcześniej grzybica skóry zostanie zdiagnozowana, i im wcześniej rozpocznie się jej leczenie, tym większe są szanse, że pacjent w pełni wyzdrowieje. Niestety leczenie to proces długotrwały, często związany z nawrotami schorzenia. Grzybicę skóry gładkiej przeważnie leczy się jedynie miejscowo. Używa się leków przeciwgrzybiczych, mających postać kremów, maści czy żelu podawanych bezpośrednio na zmiany. Jednak przy dużej liczbie zmian, konieczne jest stosowanie farmakoterapii doustnej.
Grzybicę owłosionej skóry głowy leczy się równolegle, stosując leki zewnętrzne i doustne. W przypadku grzybicy płytek paznokciowych stóp wybór metody leczenia jest uzależniony od stopnia zajęcia powierzchni płytek. Jeśli zmiany nie są rozległe, wówczas można zastosować preparaty miejscowe, natomiast przy zajęciu dużej powierzchni należy do leków zewnętrznych dołączyć leki doustne.
Niezwykle istotne jest regularne odkażanie skóry chorobowo zmienionej, aby zapobiec zakażeniu bakteryjnemu. Jeśli takie wystąpi, wówczas lekarz może zdecydować o podawaniu np. antybiotyków lub leków na wzmocnienie odporności. Należy pamiętać też o dezynfekcji obuwia, systematycznym praniu skarpet w wyższych temperaturach, a latem o noszeniu przewiewnego obuwia. Ważna jest higiena stóp.
Osoby zmagające się z grzybicą skóry powinny stosować tzw. candida dietę, przeciwgrzybiczą, eliminującą cukry proste, drożdże i antygeny grzybów. Ważne jest także odpowiednie nawadnianie organizmu – spożywanie przynajmniej 2l płynów dziennie.
Jeśli chodzi o wątek grzybica skóry leczenie domowymi sposobami – nie warto praktykować tej metody leczenia w domu, ponieważ jedyne, co mogą spowodować zioła, to złagodzenie świądu. Leczenie powinno natomiast odbywać się przy użyciu środków farmakologicznych, pod nadzorem dermatologa. Inaczej narażamy się na przeciąganie okresu leczenia i poważne konsekwencje zdrowotne.

Profilaktyka - jak zapobiegać zakażeniom grzybiczym?

Poruszając wątek profilaktyki zakażeń grzybiczych warto podkreślić, że niektóre zakażenia grzybicze powodowane są przez prawidłową florę oraz grzyby obecne w środowisku. Dlatego nie każdej infekcji będziemy mogli zapobiec, a w niektórych przypadkach nawet po wyleczeniu może nastąpić nawrót choroby. Profilaktyka grzybicy zależy od tego, jakiej infekcji chcemy zapobiegać. Do podstawowych sposobów ograniczających rozwój zakażeń grzybiczych zalicza się przede wszystkim: właściwą higienę, stosowanie osłon przy antybiotykoterapii oraz właściwą dietę.
Najczęściej występującym rodzajem zakażenia grzybiczego jest grzybica między palcami i grzybica paznokci u nóg. W tym przypadku profilaktyką będzie przestrzeganie zasad higieny: codzienne mycie stóp i zmiana skarpet (najlepsze będą bawełniane lub z włókien bambusa, które nie utrudniają cyrkulacji powietrza). Ważne jest także, by każdorazowo po umyciu nóg wycierać skórę do sucha. Warto profilaktycznie obcinać paznokcie na krótko i robić to wyłącznie własnymi akcesoriami do pielęgnacji (nożyczki, cążki, pilniki). Przy korzystaniu z usług manicure czy pedicure powinno korzystać z usług sprawdzonych salonów kosmetycznych, w których obsługa korzysta z jednorazowych lub sterylizowanych przyborów. Nośmy przewiewne obuwie - unikajmy butów z tworzywa sztucznego, które powoduje powstanie ciepłego i wilgotnego środowiska, sprzyjającego rozwojowi infekcji grzybiczej. W miejscach publicznych takich jak baseny, sauny, łaźnie parowe, kluby fitness, stosujmy własne klapki lub obuwie ochronne. W tego typu obiektach bardzo łatwo zakazić się grzybicą stóp i paznokci. Elementem profilaktyki grzybicy stóp jest także stosowanie środków pielęgnacyjnych i zawierających substancje o działaniu przeciwgrzybiczym (np. wyciąg z glistnika, tymianku, krwawnika czy jeżówki). Natomiast w przypadku problemów z potliwością zaleca się stosowanie antyperspirantów lub preparatów o działaniu przeciwgrzybiczym.
W przypadku grzybicy jamy ustnej sugeruje się kilkukrotne mycie zębów w ciągu dnia, a najlepiej ich mycie bezpośrednio po każdym posiłku. Równie istotne jest czyszczenie przestrzeni międzyzębowych, w których bytują bakterie zaburzające fizjologiczną florę jamy ustnej. Zaleca się stosowanie antybakteryjnych płynów do płukania jamy ustnej, które mogą zredukować ryzyko wystąpienia próchnicy będącej jednym z czynników zwiększających ryzyko wystąpienia grzybicy. Najważniejsze są natomiast regularne wizyty u dentysty, podczas których będą poddane leczeniu nawet niewielkie ubytki w uzębieniu. Grzybica jamy ustnej może rozwijać się także na skutek źle dobranych protez zębowych, które powodują uszkodzenia, dlatego ważna jest wymiana nieprawidłowych uzupełnień i dbanie o higienę protez (zdejmowanie ich na noc i trzymanie w specjalnie przeznaczonych do tego płynach oczyszczających).
Z kolei profilaktyka grzybicy pochwy polega na dbaniu o higienę przy pomocy stosowania specjalnych preparatów służących do mycia miejsc intymnych. Są to produkty zawierające pałeczki kwasu mlekowego, które pozwalają na utrzymanie odpowiedniego pH pochwy. Warto także zadbać o to, by do wycierania miejsc intymnych był używany osobny ręcznik. Bardzo ważna jest również bielizna wykonana z naturalnych, przewiewnych materiałów. W przypadku terapii antybiotykowej sugeruje się wspomaganie dopochwowymi preparatami z bakteriami produkującymi kwas mlekowy. Istotna jest również bezpieczna aktywność seksualna i stosowanie odpowiednich zabezpieczeń (prezerwatywy).
W ogólnej profilaktyce zakażeń grzybiczych ważna jest lekka dieta bogata w składniki mineralne i witaminy, które determinują w znacznym stopniu prawidłowe funkcjonowanie organizmu. Dlatego podstawą jadłospisu powinny być świeże warzywa, które dostarczają małych ilości węglowodanów prostych, a duże błonnika pokarmowego, przez co ułatwiają pracę jelit i oczyszczają je z toksyn. Warto wprowadzić do diety produkty pozwalające zachować naturalną mikroflorę organizmu, czyli kiszonki, jogurty naturalne, kefiry, które dostarczą dobroczynnych bakterii kwasu mlekowego. Powinno się natomiast wyeliminować produkty wysokoprzetworzone i bogate w węglowodany. W przypadku antybiotykoterapii należy przyjmować osłonowe probiotyki, które pomogą zapobiegać wyjałowieniu flory bakteryjnej i uniknąć warunków sprzyjających do rozwojowi grzybicy.

Przewlekła grzybica skóry gładkiej - czym grozi?

Przewlekła grzybica skóry może rozwinąć się w ciężką do wyleczenia ogólną infekcję trwającą latami. Wiele infekcji ograniczonych jest co prawda do konkretnego obszaru skóry, ale niektóre mogą rozprzestrzenić się na dużo większe powierzchnie i zająć tkanki głębsze. W najcięższych przypadkach nasilenie infekcji może powodować nawet groźne atakowanie narządów wewnętrznych, które nieleczone mogą powodować trwałe uszkodzenia w organizmie.

Źródła:
Kądziela-Wypyska G., Miturska R., Wawrzycki B. et al.; Profilaktyka i leczenie grzybic, Medycyna Rodzinna 2004(5): 201-204;
Maleszka R., Adamski Z., Szepietowski J., et al., Leczenie powierzchownych zakażeń grzybiczych – rekomendacje ekspertów Sekcji Mikologicznej Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego, Przegląd dermatologiczny; nr 4/2015;
Marańska D., Gręda A.; Postępowanie w grzybicy strzygącej głębokiej u dzieci, Dermatologia po Dyplomie, 2020(01);
Narbutt J., Zakażenia grzybicze w praktyce lekarza rodzinnego, Wydawnictwo Edra Urban&Partner; 2021;
Sałacki A. J.; Grzybica skóry, Medycyna po Dyplomie, 2018(12);
Sysa-Jędrzejowska A., Rogowski-Tylman M., Woźniacka A.; Grzybica skóry – czy można rozpocząć leczenie farmakologiczne bez diagnostyki?, Medycyna po Dyplomie, 2015(04).