Jak radzić sobie z bólem kolan przy gonartrozie?

Staw kolanowy jest największym stawem w ludzkim ciele, to tu łączy się kość udowa z kością piszczelową. Na nim także opiera się ciężar całego naszego ciała, więc każda jego dysfunkcja powoduje trudność w sprawnym funkcjonowaniu. Jedną z najczęstszych chorób stawu kolanowego jest gonartroza, czyli jego zwyrodnienie powstające najczęściej na skutek urazów kolana, ale nie jest to jedyna przyczyna. Ze względu na dużą ilość przypadków, gonartroza jest uznawana za epidemię XXI wieku. Co to jest gonartroza, jakie są przyczyny jej powstawania, jak się objawia to zwyrodnienie, jak je leczyć i czy wskazane są w tym przypadku ćwiczenia fizyczne – o tym w poniższym artykule.

Co to jest gonartroza?

Co to jest gonartroza? To bardzo często występująca choroba zwyrodnieniowa stawu kolanowego. Do procesu zwyrodnieniowego dochodzi w chrząstce stawowej, która zbudowana jest z tkanki łącznej chrzęstnej szklistej i pokrywa powierzchnie stykających się ze sobą kości, dzięki czemu zapobiega ich ścieraniu się. Cechą chrząstki jest to, że jest odporna na tarcie oraz ułatwia poślizg, dzięki czemu w zdrowym stanie ułatwia sprawny ruch stawów i zapewnia amortyzację. Przy gonartrozie chrząstka zużywa się, a jej zniszczenie powoduje ból, sztywność oraz niestabilność kolana.
Urazy stawu kolanowego są częstym zjawiskiem. Zwyrodnienia pourazowe mogą dotyczyć wszystkich jego fragmentów: chrząstki stawowej, warstwy podchrzęstnej, błony maziowej, torebki stawowej i więzadeł. Gonartrozę charakteryzuje nie tylko nadmiernie zużyta chrząstka stawowa, ale i obrzęk błony maziowej oraz pogrubienie torebki stawowej, która przy okazji bliznowacieje. Te zmiany powodują zniekształcanie stawów kolanowych. Stopniowemu uszkodzeniu ulegają więc wszystkie struktury, które wchodzą w skład kolana, co jest bardzo niebezpieczną sytuacją mogącą skutkować postępującą utratą sprawności prowadzącą nawet do kalectwa.
Na zmiany zwyrodnieniowe kolan szczególnie narażone są osoby około 60 roku życia, częściej kobiety niż mężczyźni. Na przestrzeni życia doznajemy wielu mikrourazów i to one doprowadzają do zachwiania się równowagi między procesami degeneracji chrząstki stawowej a jej regeneracji. Dotyczy to także degeneracji mazi i kości. To zachwianie to jedna z podstawowych przyczyn powstawania gonartrozy.
Do innych możliwych przyczyn powstawania gonartrozy zalicza się:

• urazy stawu kolanowego np. złamania obejmujące staw;
• długotrwałe nieprawidłowe lub nadmierne obciążanie stawów;
• kolana koślawe i kolana szpotawe;
• nadwagę;
• przewlekłe zapalenie stawu.

Co ciekawe, inne czynniki, takie jak np. wady wrodzone albo jednorazowe duże urazy ortopedyczne są zdecydowanie rzadziej przyczyną gonartrozy.
Warto wiedzieć, że w początkowej fazie gonartroza jest chorobą bezobjawową, pierwszymi symptomami są najczęściej sztywność stawów oraz obrzęki kolan tuż po obudzeniu się. Później tę chorobę charakteryzuje:

• zwiększająca się bolesność kolan;
• pojawiają się zaczerwienienie, wzrost ciepłoty skóry w miejscu zwyrodnienia ze względu na stan zapalny powiązany ze wzmożoną produkcją białek nazywanych cytokinami;
• nasilenie bólu przy dźwiganiu;
• słyszalne ‘trzaski’ w kolanie przy wykonywaniu ruchów;
• bóle za rzepką.

Z reguły choroba obejmuje dwa stawy kolanowe w takim samym lub zbliżonym  stopniu, wtedy mowa jest o gonartrozie obustronnej. Terminologia medyczna wyróżnia też podział na:

• gonartrozę pierwotną (idiopatyczną), czyli tą niewiadomego pochodzenia, tutaj wpływ mają czynniki genetyczne, wady wrodzone, pierwotna obustronna gonartroza może się ujawnić na wcześniejszym etapie życia;
• gonartrozę wtórną (pourazową), która jest następstwem urazów i chorób zapalnych oraz metabolicznych, a także zabiegów operacyjnych czy zwyczajnie naturalnego starzenia się organizmu, ten rodzaj gonartrozy pojawia się w szóstej dekadzie życia.

Przy urazach stawów kolanowych niezbędna jest wizyta u lekarza specjalisty. Ortopeda przed postawieniem diagnozy skieruje pacjenta na wykonanie USG stawów, rezonansu magnetycznego kolana lub tomografii komputerowej. Rezonans magnetyczny wykonany przez lekarza radiologa pozwoli ocenić wszystkie elementy stawu i ich stan, ale także wykluczy podejrzenia guzów, zapaleń i innych nieprawidłowości w tej okolicy.

Gonartroza – leczenie

Nieleczona gonartroza w krótkim czasie może prowadzić do niepełnosprawności. Dlatego tak ważne jest właściwie dobrane leczenie oraz rehabilitacja, które mogą wyhamować postępy choroby i umożliwić choremu normalne funkcjonowanie przez długie lata. Na różnych etapach rozwoju tego zwyrodnienia stosuje się inne środki pomocnicze, w tym:

• niesteroidowe leki przeciwzapalne, które redukują odczyn zapalny oraz łagodzą ból. W przypadku nasilania się objawów stosuje się miejscowe glikokortykosteroidy (niewskazane długoterminowo ze względu na silne skutki uboczne);
• suplementy diety, które w składzie zawierają kolagen, kwas hialuronowy, chondroitynę czy glukozaminę - składniki budulcowe stawów oraz wpływające na ich regenerację, mogą zawierać także substancje naturalne o działaniu przeciwzapalnym, przeciwobrzękowym i przeciwbólowym (imbir, kurkuma, wyciąg z kadzidłowca indyjskiego);
• iniekcje z kwasu hialuronowego stosowane dostawowo, kwas przywraca właściwe smarowanie oraz amortyzację stawom, łagodząc jednocześnie ból, sztywność i ‘trzaski’, dodatkowo działa przeciwzapalnie i antyoksydacyjnie;
• ostateczne rozwiązanie, jakim jest operacja polegająca na usunięciu zmian zwyrodnieniowych i rekonstrukcji uszkodzonych tkanek. Możliwe jest też wszczepienie endoprotezy kolana.

Dużą rolę odgrywają także odpowiednio dobrane zabiegi rehabilitacyjne, których celem jest przywracanie ruchomości stawu oraz wzmocnienie okolicznych mięśni. Przede wszystkim działają także przeciwbólowo i przeciwzapalnie przynosząc pacjentowi ulgę. Jeżeli mówimy o stosunku gonartroza a fizykoterapia to przede wszystkim warto podkreślić ogromny pozytywny wpływ takich zabiegów jak:

• elektroterapię (prądy TENS, diadynamik, jonoforezę);
• laseroterapię;
• magnetoterapię.

Te metody nie tylko uśmierzają ból, ale także ułatwiają wykonywanie ćwiczeń rehabilitacyjnych i korzystnie wpływają na ich efekty. Bardzo dobre rezultaty przynosi także krioterapia, czyli zabieg polegający na traktowaniu naszych tkanek niskimi temperaturami. Szczególnie wskazane jest wykonywanie tego zabiegu przed kinezyterapią czyli leczeniem ruchem. Niestety niemożliwe jest całkowite wyleczenie gonartrozy, nie istnieje bowiem sposób na odbudowanie zniszczonej chrząstki stawowej. Jednak odpowiednie traktowanie zdiagnozowanej już choroby może pomóc w skutecznym zminimalizowaniu nieprzyjemnych dolegliwości związanych z tym schorzeniem, ale także w spowolnieniu jego dalszego rozwoju.

Gonartroza – ćwiczenia

W przypadku zachorowań na gonartrozę bardzo ważne jest poprawianie zakresu ruchomości stawów i ich funkcji. Szczególnie zaleca się ćwiczenia, które są łagodne dla stawów, takie jak aerobik wodny lub pływanie czy umiarkowana aktywność fizyczna, np. nordic walking. Często padają pytania o stosunek gonartroza a jazda na rowerze – ten popularny sport może być wykonywany, ale z głową i umiarem, bez nadmiernego wysiłku. Fizjoterapeuci zalecają delikatną jazdę na rowerze, ponieważ ta nie obciąża kolan, a jednocześnie przyśpiesza regenerację uszkodzonej chrząstki. Co za tym idzie, poprawia się nie tylko zakres ruchu, ale również stabilność stawów. Niewskazane są sporty, w których na staw przenoszone jest duże obciążenie, czyli długodystansowe bieganie, piłka nożna czy podnoszenie ciężarów. Warto zadbać o systematyczność prostych ćwiczeń wzmacniających, np. ściskanie poduszki między kolanami podczas siedzenia.
Osoby cierpiące na różnego rodzaju choroby zwyrodnieniowe powinny ćwiczyć w butach o wysokim stopniu amortyzacji. Jeśli myślą o spacerach - zdecydowanie lepsze będą leśne ścieżki, trawiaste tereny, a nie twardy asfalt.
Przy doborze ćwiczeń bardzo ważna jest konsultacja ze specjalistą, tylko na jej podstawie oraz w oparciu o wyniki badań można określić poziom zmian w stawie kolanowym oraz dokładną przyczynę bólu.

Źródła:

• Liebscher-Brach R., Bracht P., Choroba zwyrodnieniowa to nie wyrok. Jak poprzez ćwiczenia i dietę uniknąć niepotrzebnego cierpienia; Wyd. Galaktyka 2020; 54-70
• Majdan M., Choroba zwyrodnieniowa stawów. Współczesne spojrzenie; PZWL 2019; 79-99