Łańcuch przeżycia: 4 kroki, które mogą pomóc uratować życie

Łańcuch przeżycia to cztery najważniejsze etapy czynności ratunkowych, które składają się na udzielanie pomocy osobie, u której wystąpiło nagłe zatrzymanie krążenia. Wyjaśniamy, co to jest łańcuch przeżycia, jakie są jego ogniwa i jak działa.

Według danych statystycznych rocznie w Europie i Stanach Zjednoczonych rejestruje się około 750–900 tysięcy przypadków nagłego zgonu sercowego (SCD, sudden cardiac death). SCD jest zwykle określane jako naturalna śmierć spowodowana przyczynami sercowymi, która objawia się nagłą utratą świadomości, zgon następuje do jednej godziny od wystąpienia objawów.

Szacuje się, że nagłe zgony sercowe stanowią około 88% wszystkich zdarzających się nagłych zgonów. Ryzyko wystąpienia SCD wynosi 0,1% rocznie i rośnie wraz z wiekiem. Wynosi ono 0,001% dla osób poniżej 30. roku życia, a już 0,1–0,2% dla osób powyżej 35 roku życia. Czynnikami ryzyka są płeć, wiek, obciążenia genetyczne i choroby serca, w tym choroba wieńcowa. 

Według Europejskiego Rejestru Zatrzymań Krążenia (European Registry of Cardiac Arrest – EuReCa). częstość występowania pozaszpitalnych zatrzymań krążenia w Europie wynosi od 67 do 170 na 100 000 mieszkańców (rocznie).

Takie sytuacje mogą mieć miejsce w domu, w biurze, w sklepie, na ulicy czy w środkach komunikacji i wówczas od zachowania świadków tych zdarzeń zależą szanse przeżycia osoby, którą spotkało nagłe zatrzymanie krążenia (czyli NZK).

Nie zawsze osoby obserwujące takie zdarzenia rozpoczynają czynności ratunkowe. Częstość podejmowania resuscytacji krążeniowo-oddechowej (RKO) przez świadków nagłego zatrzymania krążenia jest różna w poszczególnych krajach i wynosi średnio 58% (od 13% do 83%).

NZK czyli nagłe zatrzymanie krążenia

Nagłe zatrzymanie krążenia to stan, do którego dochodzi w efekcie ustania mechanicznej czynności serca. Wśród najczęstszych przyczyn można wymienić zawał serca, zaburzenia rytmu serca i zatorowość płucną.

NZK może być odwracalne, gdy podejmie się natychmiastową interwencję w celu przywrócenia krążenia. Gdy nie podejmuje się interwencji, przedłużające się zatrzymanie krążenia skutkuje zatrzymaniem oddechu oraz nieodwracalnym uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego i tym samym śmiercią.

Duży odsetek takich zdarzeń kończy się niepowodzeniem, głównie z powodu zbyt późno udzielonej pomocy, dlatego tak ważne jest upowszechnianie wiedzy na ten temat, realizowanie programów edukacyjnych oraz umieszczanie automatycznych defibrylatorów zewnętrznych (ang. automated external defibrillator AED) w miejscach publicznych. Urządzenia takie za pomocą poleceń głosowych i wizualnych przekazują instrukcje osobom udzielającym pierwszej pomocy i prowadzą je przez procedury bezpiecznej defibrylacji.

Defibrylacja to zabieg elektroterapii, który polega na użyciu krótkotrwałego prądu o dużym napięciu, wystarczającego do depolaryzacji krytycznej masy mięśnia sercowego, co powoduje powrót jego aktywności elektrycznej. W rezultacie dochodzi do spontanicznego powrotu krążenia.

Najistotniejszym czynnikiem sukcesu tego postępowania jest czas, który minął od wystąpienia objawów do pierwszej defibrylacji. Z każdą minutą szansa przeżycia pacjenta spada o 10–12%, a po 10 minutach jedynie niewielki ich odsetek kończy się sukcesem.

Z danych wynika, że najlepsze wyniki uzyskuje się, jeżeli defibrylację wykona się w ciągu pierwszych 3 minut, tymczasem zwykle średni czas od momentu wezwania pomocy do przybycia służb ratowniczych to 5–8 minut (zależy to także od regionu), natomiast do pierwszej defibrylacji - 11 minut. 

Dlatego tak istotne jest, aby w przypadku NZK działania ratunkowe, także przy pomocy AED, jeśli jest dostępne, podejmowały osoby będące świadkami takich zdarzeń. 

Wymienione niżej etapy składają się na łancuch przeżycia, którego zachowanie zwiększa szanse na przeżycie nagłego zatrzymania krążęnia.

Na czym polega łańcuch przeżycia? 

Poszczególne czynności, które należy wykonywać udzielając pierwszej pomocy osobie z zatrzymaniem krążenia, to łańcuch przeżycia. Nazwa ta wynika z faktu, że wszystkie jego cztery ogniwa (elementy) są równie ważne i gdy zabraknie chociaż jednego z nich, działania będą nieskuteczne.

Trzy z czterech kroków łańcucha przeżycia to czynności, które mogą przeprowadzić świadkowie zdarzenia, czyli nie muszą to być osoby posiadające wykształcenie medyczne. Jedynie ostatni element dotyczy opieki szpitalnej.

Głównym celem tak opracowanych standardów jest uratowanie życia osobie, u której nastąpiło nagłe zatrzymanie krążenia.

Elementy łańcucha przeżycia

Łańcuch przeżycia składa się z następujących elementów: wczesne rozpoznanie zatrzymania krążenia i wezwanie pomocy, wczesne rozpoczęcie resuscytacji krążeniowo-oddechowej, wczesna defibrylacja oraz opieka poresuscytacyjna. 

1 ogniwo – wczesne rozpoznanie stanu zagrożenia życia Rozpoznania takiego dokonuje się na podstawie niepokojących objawów, do których mogą należeć ból w klatce piersiowej, omdlenie czy utrata przytomności. W przypadku wystąpienia takich objawów trzeba niezwłocznie wezwać pomoc, dzwoniąc na numer alarmowy 112. 

Jeśli dojdzie do NZK, szybkie podjęcie odpowiednich czynności pozwoli zminimalizować czas zatrzymania krążenia. 

2 ogniwo – wczesne rozpoczęcie resuscytacji krążeniowo-oddechowej
Gdy rozpoznamy nagłe zatrzymanie krążenia, kolejnym krokiem, oprócz wezwania pomocy, jest rozpoczęcie resuscytacji krążeniowo-oddechowej. 

NZK rozpoznajemy, stwierdzając takie objawy jak:  
-utrata świadomości (osoba poszkodowana nie reaguje na głos i dotyk)
-brak oddechu
-brak tętna, który stwierdzamy przez kontrolę na tętnicy szyjnej zewnętrznej lub udowej przez 10 sekund

Już sam brak oddechu u osoby nieprzytomnej daje podstawy do rozpoznania NZK przez osoby nie bedące pracownikami medycznymi.

Gdy tylko stwierdzimy NZK, rozpoczynamy resuscytację, którą prowadzimy wykonując zewnętrzny masaż serca, czyli uciskając klatkę piersiową na głębokość 5 cm w dolnej połowie mostka 30 razy, a potem wykonując dwa oddechy metodą usta-usta (u dzieci resuscytacja rozpoczyna się od 5 oddechów ratowniczych). Gdy nie ma możliwości wykonania oddechów ratowniczych, można ograniczyć się do uciskania klatki piersiowej.

3 ogniwo – wczesne rozpoczęcie defibrylacji
Defibrylacja przy użyciu AED powinna zostać wdrożona najpóźniej kilka minut od zatrzymania krążenia, dlatego jeśli osoba wykonująca resuscytację ma dostęp do tego urządzenia, powinna go niezwłocznie użyć. 

Defibrylatory AED są umieszczane w wielu miejscach publicznych, takich jak galerie handlowe, urzędy, biurowce, hotele czy ośrodki sportowe. Są odpowiednio oznaczone, aby łatwo można było je zlokalizować.

4 ogniwo - wdrożenie czynności ALS oraz opieka poresuscytacyjna
Ostatnim elementem, składającym się na łańcuch przeżycia, są czynności podejmowane przez służby medyczne. Są to zaawansowane zabiegi resuscytacyjne (Advanced Life Support – ALS) oraz wszelkie inne czynności, które wykonywane są, gdy u osoby poszkodowanej zostaną przywrócone podstawowe czynności życiowe. 

Istotne jest poinformowanie przybyłych służb medycznych o tym, jakie czynności podjęliśmy i jakie były objawy obserwowane u poszkodowanej osoby, co ułatwi im podjęcie dalszych profesjonalnych działań. 

Jak działa łańcuch przeżycia?

Głównym celem podjęcia czynności dotyczących łańcucha przeżycia jest zwiększenie szansy na przeżycie u pacjenta, u którego wystąpiło nagle zatrzymanie krążenia.

W przypadku takiego zdarzenia jak NZK kluczowym czynnikiem jest czas.

Wykonana niezwłocznie po wystąpieniu objawów zatrzymania krążenia resuscytacja krążeniowo-oddechowa zwiększa szanse na przeżycie pacjenta dwu- a nawet trzykrotnie. W przypadku użycia defibrylatora zewnętrznego AED szanse te zwiększają się nawet o 70 procent.

Źródła: 
Skonieczny G., Marciniak M., Jaworska K., Nagłe zatrzymanie krążenia — możliwości zastosowania defibrylacji w prewencji pierwotnej i wtórnej, Forum Medycyny Rodzinnej 2012, tom 6, nr 6, 283–290
Górecki A., Nagłe zatrzymanie krążenia – aktualne wytyczne postępowania resuscytacyjnego, Borgis - Postępy Nauk Medycznych 2-3/2007, s. 87-97
Wytyczne resuscytacji 2021, Europejska Rada Resuscytacji, Polska Rada Resuscytacji