Leiszmanioza – sprawdź, jak uniknąć tej niebezpiecznej choroby tropikalnej!

Leiszmanioza to zakaźna choroba odzwierzęca, wywoływana przez pierwotniaki, przenoszone przez komary. Jest to choroba tropikalna. Czym jest leiszmanioza, jakie daje objawy oraz jak wygląda w jej przypadku diagnostyka i leczenie – o tym można przeczytać w poniższym artykule.

Choroby odzwierzęce (czyli zoonozy) to pasożytnicze lub zakaźne choroby, którymi możemy się zarazić od zwierząt. Należą do nich między innymi takie choroby jak borelioza, babeszjoza, gorączka denga, gorączka Zachodniego Nilu, ptasia grypa czy wścieklizna. Jedną z takich chorób jest także leiszmanioza.

Szacuje się, że endemicznie ogniska tej choroby występują na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Australii i Oceanii, w 88 krajach, w tym w 72 krajach rozwijających się, a w obszarze jej występowania mieszka 350 milionów ludzi. Aktualnie na świecie jest nią zarażonych 12 milionów ludzi.

Znane są trzy postacie tej choroby: leiszmanioza trzewna (kala-azar), leiszmanioza skórna i leiszmanioza błon śluzowych (skórno-śluzówkowa). 

Co roku notowanych jest ponad milion nowych przypadków leiszmaniozy skórnej oraz pół miliona postaci trzewnej. W przypadku tego drugiego typu choroby ponad 20 tysięcy kończy się śmiercią. Choroba może dotyczyć osób w różnym wieku. 

Przypadki leiszmaniozy diagnozowane w Polsce dotyczą turystów, którzy przebywali w egzotycznych regionach świata oraz w krajach położonych nad Morzem Śródziemnym. 

Leiszmanioza – czym jest?

Leiszmanioza to pasożytnicza choroba ludzi i zwierząt. Należy ona do grupy metazoonoz, co oznacza, że rolę wektorów czynnika zakaźnego spełniają bezkręgowce. 

Leiszmanioza jest wywoływana jest przez pierwotniaki z rodzaju Leishmania, których rezerwuarem są ludzie, zwierzęta domowe i dzikie, a wektorem dwa rodzaje komarów: Lutzomyia i Phlebotomus. Pierwszy z nich występuje głównie na zalesionych terenach Ameryki Środkowej i Ameryki Południowej. Owady z rodzaju Phlebotomus żyją natomiast w sawannowych regionach Afryki i Azji. Niebezpieczny może być takze komar azjatycki.

Do zarażenia człowieka może dojść w wyniku ukłucia przez komara lub rozgniecenia i wtarcia komara do rany, możliwa jest też transmisja pierwotniaka poprzez transfuzję krwi lub narkotyki (zanieczyszczone igły), a także drogą wertykalną czyli z matki na płód.

Leiszmanioza – objawy

Objawy choroby są różne, w zależności od jej typu. Leiszmanioza skórna występuje najczęściej. Okres jej wylęgania trwa od kilku tygodni do kilku miesięcy lub dłużej. Zwykle mija ona samoistnie, pozostawiając jedynie blizny w miejscu ukąszenia owada. Przy tej odmianie choroby pojawia się grudka, która powiększa się i ulega owrzodzeniu. W niektórych przypadkach choroba może także przebiegać bezobjawowo.

Zarażenie tą odmianą następuje najczęściej na terenie Afganistanu, Algierii, Brazylii, Kolumbii, Islamskiej Republiki Iranu, Pakistanu, Peru, Arabii Saudyjskiej, Syryjskiej Republiki Arabskiej i Tunezji.

Leiszmanoza skórno-śluzówkowa początkowo przebiega pod postacią typowych zmian skórnych oraz śluzówkowych. Po upływie nawet wielu lat może dojść do rozwoju zmian zapalno-wrzodziejących w obrębie błony śluzowej górnych dróg oddechowych. Objawem tych zmian są krwawienia z nosa, jego niedrożność, a następnie powstawanie owrzodzeń, destrukcja chrząstki przegrody nosowej, krtani, podniebienia i warg, co prowadzi do oszpecenia i kalectwa. Tą postać choroby spotyka się głównie w Brazylii, Peru i Boliwii.

Najgroźniejszą odmianą leiszmaniozy jest postać trzewna zwana też kala-azar lub gorączką dum-dum. Okres jej wylęgania wynosi od 10 dni nawet do dwóch lat. Objawy to gorączka do 40 stopni C, która może nawracać latami, nadmierne pocenie się, osłabienie, a następnie spadek masy ciała, objawy wyniszczenia, obrzęk tkanek miękkich, powiększenie węzłów chłonnych, wątroby i śledziony, która w przypadku przewlekłej choroby może sięgać nawet do spojenia łonowego. Jest to tak zwana splenomegalia tropikalna.

Mogą się także pojawić objawy ze strony układu pokarmowego (biegunka) lub uszkodzenie szpiku kostnego, prowadzące do niedokrwistości.

Do objawów tej postaci choroby należy także hiperpigmentacja skóry, czyli przebarwienia powstające w wyniku nadmiernej produkcji melaniny przez organizm.

Leiszmanioza trzewna w 90-95 procentach może być groźna dla życia, szczególnie dla dzieci.

Ponad 90 procent zakażeń tą odmiana choroby ma miejsce w Bangladeszu, Brazylii, Etiopii, Indiach, Nepalu, Sudanie Południowym i Sudanie, a także w krajach basenu Morza Śródziemnego.

Leiszmanioza – diagnostyka i leczenie

Gdy podejrzewa się leiszmaniozę oprócz wywiadu dotyczącego pobytu w rejonach endemicznych oraz badania przedmiotowego wykonuje się badania laboratoryjne. Obejmują one wymazy zeskrobin skóry oraz biopsję zmian w celu wykonania badania histopatologicznego i immunohistochemicznego. 

Wykonuje się skórny test leiszmaniozy (LST – leishmania skin test), który jest bardzo czuły i służy do wykrywania skórnej odmiany choroby, testy serologiczne, test immunoenzymatyczny oraz test PCR. 

Gdy podejrzewana jest leiszmanioza trzewna wykonuje się badania w kierunku przeciwciał IgG swoistych dla antygentów Leishmania spp w krwi. 

Podczas diagnostyki trzeba wykluczyć inne choroby, takie jak grzybica, nowotwory, gruźlica, trąd czy sarkoidoza (choroba autoimmunologiczna, objawiająca się pojawianiem się guzków zapalnych, głównie w obrębie płuc i węzłów chłonnych).

W terapii leiszmaniozy stosuje się podawane doustnie lub dożylnie leki przeciwpierwotniakowe takie jak paromomycyna lub oraz leki przeciwgrzybicze- związki azolowe (ketokonazol, itrakonazol flukonazol) lub amfoterycynę B. Gdy występuje zwężenie dróg oddechowych włącza się także glikokortykosteroidy

Leczenie leiszmaniozy trwa długo i jest dosyć trudne. Oprócz leczenia farmakologicznego stosuje się również krioterapię, miejscowe leczenie ciepłem i laseroterapię oraz metody chirurgiczne, polegające na wycinaniu i łyżeczkowaniu zmian lub ich usuwaniu metodą elektrokoagulacji.

W ramach profilaktyki zarażenia się leiszmaniozą, a także innymi chorobami przenoszonymi przez owady, należy chronić ciało przed kontaktem z owadami poprzez unikanie ich skupisk, stosowanie środków odstraszających i repelentów, noszenie odzieży z długimi rękawami oraz spanie pod moskitierą.

Źródła: 
Cholewiński M., Derda M., Klimberg A., et. al., Wektory przenoszące choroby pasożytnicze, bakteryjne i wirusowe człowieka. I. Muchówki (Diptera), Hygeia Public Health 2017, 52(2), 96-102
Kimszal E., Ścisłowska N., Van Damme-Ostapowicz K., Podróżniku, czy masz odpowiednią wiedzę na temat mało znanych chorób tropikalnych?, Pielęgniarstwo Polskie 2016, nr 3(61),  419-425
Kurnatowski P., Moroz J., Objawy otolaryngologiczne w leiszmaniozie, Otolaryngol Pol, 2016, 70 (5), 1-6