Metoda mokrych opatrunków: na czym polega i komu może pomóc?

Atopowe Zapalenie Skóry AZS to najczęstsza postać choroby zapalnej skóry, która powoduje swędzenie, suchość oraz pękanie skóry. Wypryski atopowe częściej występują u dzieci, rozwijają się najczęściej już przed pierwszym rokiem życia, ale mogą także wystąpić po raz pierwszy w wieku dorosłym. U części pacjentów pojawiają się małe plamy suchej skóry, ale część osób doświadcza rozległych stanów zapalnych na całym ciele będących długotrwałym, przewlekłym stanem zapalnym wywołującym ból i bardzo nieprzyjemne odczucia świądu. Dolegliwości te mogą zaatakować każdy fragment ciała. Umiejscowienie obszarów zmienionych chorobowo zależy w pewnej mierze od wieku zmagającego się z dolegliwościami pacjenta - u niemowląt zmiany obejmują najpierw twarz, a następnie rozszerzają się na szyję oraz tułów. Od pierwszego roku życia zmiany skórne dotyczą zgięć stawowych (podkolanowych, łokciowych, fałdu szyjnego, nadgarstkowych i skokowych), podobnie jest u nastolatków. W przypadku osób dorosłych zmiany zapalne skóry mogą być rozsiane. W momencie nawrotów objawy stają się mocno nasilone. Drapanie zmian zapalnych zaostrza objawy choroby. Do tej pory najbardziej skuteczną metodą łagodzącą świąd jest metoda mokrych opatrunków. Na czym polega ta metoda, komu może pomóc i w jaki sposób stosuje się mokre opatrunki – o tym w poniższym artykule.

Czym jest metoda mokrych opatrunków?

Metoda mokrych opatrunków jest zabiegiem, który polega na nakładaniu mokrych opatrunków na zmienioną chorobowo skórę w celu jej nawilżenia i złagodzenia nieprzyjemnych objawów swędzenia. Do tej pory – od ponad 30 lat jej stosowania - nie znaleziono skuteczniejszej metody ograniczania redukcji świądu. Metoda ta znalazła uznanie zarówno w Europie, jak i Stanach Zjednoczonych.
Metoda mokrych opatrunków (ang. wet wrap therapy) jest rekomendowanym między innymi przez Polskie Towarzystwo Chorób Atopowych (PTCA), Polskie Towarzystwo Dermatologiczne (PTD) i International Forum of the Study on Itch (IFSI) terapeutycznym standardem stosowanym w leczeniu chorób skóry, w tym egzemy, atopowego zapalenia skóry AZS, łuszczycy i liszaja. Jest to jedna z najlepszych i bardzo skutecznych metod służących nawodnieniu skóry, które ma za cel złagodzenie, a nawet leczenie objawów tych schorzeń.
Mokre opatrunki są specjalną techniką bandażowania, którą można stosować w celu leczenia umiarkowanego i ciężkiego przypadku chorób skóry. Mokry opatrunek może polegać na bandażowaniu przy pomocy podwójnych warstw bandaży w formie rękawa lub podwójnych warstw gotowej do użycia odzieży. Jednocześnie używa się steroidy o średnim potencjale lub emolienty, kremy i maści.
Metoda mokrych opatrunków na AZS pomaga w wywołaniu efektu chłodzącego oraz przeciwświądowego i poprawie działania terapii miejscowych u cierpiących na choroby skóry pacjentów. Ulga jest przynoszona poprzez wystawienie skóry na działanie środowiska charakteryzującego się wilgotnością 100%, a następnie częściowe odparowanie wody, do poziomu wilgotności ok. 60%, dzięki czemu dochodzi do parowania wody, które stymuluje zakończenia włókien nerwowych dając uczucie chłodu, co zmniejsza świąd przewodzony drogą nerwów bólowych do ośrodkowego układu nerwowego. Stosowanie mokrych opatrunków poprzez schłodzenie skóry obniża nieznacznie temperaturę ciała, co jest szczególnie zbawienne w czasie upalnych nocy, gdy poprzez nadmierne ciepło i wzmożony świąd, pojawiają się zaburzenia funkcji snu.
Dzięki metodzie mokrych opatrunków tworzona jest mechaniczna bariera zabezpieczająca również przed drapaniem, która jest szczególnie pomocna w ciężkich i nawrotowych przypadkach AZS, i która istotnie podnosi jakość życia chorego. Dla przykładu - egzema na palcach rąk i stóp utrudnia wykonywanie pracy oraz podstawowych czynności dnia codziennego, bywa również przyczyną rezygnacji z życia towarzyskiego ze względu na poczucie wstydu. Dlatego tego typu zmiany skórne należy rozpatrywać również pod kątem problemów natury psychologicznej.
Opatrunki umożliwiają również pozostawanie emolientów czy lekarstw w bezpośrednim kontakcie ze skórą, dzięki czemu nawilżają ją, zmiękczają, a jednocześnie pozwalają na lepszą absorpcję tych środków. Dzięki temu dają możliwość stosowania łagodniejszych lekarstw dla uzyskania efektów podobnych do tych, które są spodziewane po stosowaniu np. sterydów.  
Stosowanie metody mokrych opatrunków i równoczesne  polepszanie się kondycji skóry, prowadzą do przejścia na metodę opatrunków suchych, a w konsekwencji leczenie może zostać zredukowane do kąpieli przy użyciu emolientów.
Podsumowując, stosowanie metody mokrych opatrunków przyczynia się do:

• znaczącej redukcji uczucia świądu;
• ograniczenia drapania;
• wazokonstrykcji, czyli zmniejszenia rumienia;
• hamowania odpowiedzi zapalnej;
• wydłużania czasu działania emolientów, kremów, maści, leków;
• ograniczania ilości lub całkowitej rezygnacji ze stosowania glikokortykosteroidów miejscowych (maści sterydowe).

Mokre opatrunki na rany – jak się je stosuje?

Metoda mokrych opatrunków na rany polega na nakładaniu na dotkniętą dolegliwościami skórę ciała okładów z tkaniny lub bandażu moczonych w wodzie. Okłady te najlepiej wykonywać po kąpieli, gdy skóra jest nawilżona, niemniej jednak przed nałożeniem opatrunków należy ją najpierw delikatnie osuszyć ciepłym ręcznikiem. Nakłada się dwie warstwy opatrunków – pierwszą wilgotną warstwę bezpośrednio na skórę posmarowaną emolientem lub proponianem flutikazonu lub furoinianem mometazonu w odpowiednim rozcieńczeniu, a na warstwę mokrego opatrunku zakłada się drugą, suchą warstwę opatrunku powierzchownego. Taką terapię stosuje się od 3 dni do dwóch tygodni, powinna być ona prowadzona pod ścisłą kontrolą lekarską, najlepiej w warunkach szpitalnych.
Pacjent musi się czuć komfortowo i mieć pełną swobodę ruchów, opatrunki powinny pozwolić prowadzić normalne, aktywne życie – mogą być noszone w dzień i w nocy, zarówno pod ubraniem, jak i pod piżamą.
Przed rozpoczęciem terapii mokrymi okładami zawsze należy skonsultować się z lekarzem. Niezbędna jest bowiem ocena stanu skóry przez lekarza specjalistę (np. dermatologa, pielęgniarkę środowiskową, alergologa, lekarza pierwszego kontaktu czy pediatrę) i podjęcie decyzji czy mokre opatrunki są odpowiednią metodą leczenia w każdym indywidualnym przypadku.

Mokre opatrunki – komu mogą pomóc?

AZS może występować zarówno u dzieci, jak i u dorosłych, z czego dzieci dotyka nawet 10-krotnie częściej niż grupę dorosłych. W Polsce AZS u dorosłych według statystyk epidemiologicznych  pojawia się u 0,9–1,4%, natomiast w przypadku dzieci egzema występuje aż u 4,7–9,2%. Oficjalnym systemem służącym do oceny nasilenia objawów AZS jest skala SCORAD (Scoring Atopic Dermatitis). Wspiera ona ocenę i rejestrowanie zmian atopowych przez opiekunów, chorych i lekarzy, umożliwiając lepszą kontrolę przebiegu choroby (okresów jej zaostrzeń i remisji).
Zgodnie z założeniami skali, możemy mieć do czynienia z AZS o przebiegu lekkim, umiarkowanym oraz ciężkim.
Przeciwwskazaniami do stosowania mokrych opatrunków są:

• zakażone wypryski lub strupy – w takich przypadkach wstępne leczenie powinno obejmować kąpiele, antybiotyki i kremy, a rozpoczęcie nakładania mokrych okładów powinno rozpocząć się dopiero po 12-24 godzinach;
• sytuacje, gdy pacjent jest chory - źle się czuje jest przeziębiony, ma kaszel, świeże poparzenia czy ospę wietrzną.

Źródła:
Atopic eczema, 2022 (12) https://www.nhs.uk/conditions/atopic-eczema/
Kruszewski J., Definicja, epidemiologia i genetyka atopowego zapalenia skóry. (w) Atopowe zapalenie skory u dzieci i dorosłych, Gliński W., Kruszewski J., Medycyna Praktyczna; Warszawa; 2012; 12-13;
Najnowsze wytyczne leczenia AZS, Polskie Towarzystwo Chorób Atopowych, https://www.ptca.pl/choroby-atopowe/aktualne-metody-leczenia-azs/278-terapia-mokre-opatrunki-wytyczne
Nowicki R., Atopowe zapalenie skóry – aktualne wytyczne terapeutyczne. Stanowisko ekspertów Sekcji Dermatologicznej Polskiego Towarzystwa Alergologicznego i Sekcji Alergologicznej Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego. Alergologia Polska - Polish Journal of Allergology; 2016; (3); 19-26;
Robinson K., How to use a wet wrap for eczema, Web MD; 2021; (4);
Saeki H., Management of Atopic Dermatitis in Japan, Journal Of Nippon Medical School; 2017; (84);  2-10;
Zalewska-Janowska, Błaszczyk: Choroby Skóry. Praktyka Lekarza Rodzinnego. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2009.