Odynofagia: co powinniśmy wiedzieć o bólu podczas przełykania?

Problemy z połykaniem pokarmów, napojów, czy choćby śliny mogą doprowadzić do zachłyśnięcia. Zaburzenia połykania mogą więc stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia i życia ludzkiego. Mogą towarzyszyć wielu chorobom, w tym chorobom nowotworowym. Dlatego tak bardzo istotna jest właściwa diagnoza źródła bólu, który pojawia się podczas przełykania. Ból podczas przełykania nazywa się z języka greckiego odynofagią. Czym jest odynofagia, jakim chorobom może towarzyszyć, na czym polega jej diagnostyka oraz leczenie – o tym w poniższym artykule.

Czym jest odynofagia?

Odynofagia to ból podczas przełykania pokarmów i płynów, a nawet śliny. Objaw ten może być spowodowany chorobą takich okolic jak: jama ustna, gardło, krtań (zwłaszcza jej górne piętro), przełyk, gruczoły ślinowe. Bolesne przełykanie może być spowodowane toczącym się procesem zapalnym, obecnością ciała obcego czy też poważniejszymi chorobami, jakimi są nowotwory tych okolic. Należy też pamiętać o rzadszych przyczynach bolesnego połykania, czyli  schorzeniach neurologicznych.
Odynofagia może pojawiać się w przebiegu takich schorzeń jak:

• afty, nadżerki, ropowica dna jamy ustnej;
• angina migdałków podniebiennych, migdałka językowego czy pasm bocznych;
• zaburzenia motoryki przełyku;
• grzybica i achalazja przełyku, uchyłki przełyku, uchyłek Zenkera;
• rozlany skurcz przełyku;
• polekowe uszkodzenie przełyku;
• odwodnienie, przesuszenie śluzówek jamy ustnej czy gardła;
• choroba refluksowa przełyku, nieswoiste zapalenia jelit (np. choroba Leśniowskiego-Crohna);
• ropień języka, ropowica dna jamy ustnej, ropień nagłośni;
• stany zapalne i owrzodzenia przełyku;
• urazy;
• choroby krtani i tchawicy;
• choroby ślinianek, np. nowotwory i zapalenia ślinianek;
• choroby żołądka, np. nowotwór wpustu żołądka;
• nowotwory: gardła środkowego, gardła dolnego, krtani, przełyku, tarczycy;
• choroby OUN (m. in. guzy mózgu, udary, choroby rdzenia kręgowego, stwardnienie rozsiane);
• ciało obce gardła lub przełyku.

Odynofagia nie jest jednostką chorobową. Ból w trakcie przełykania jest objawem choroby. Odynofagię dzieli się na dwa ogólne podtypy, w zależności od wywołującego je miejsca rozwijającej się choroby i są nimi odynofagia przełykowa i pozaprzełykowa. Odynofagia może również wystąpić jako objaw przemijający po spożyciu zbyt gorących potraw i płynów.
Odynofagii może towarzyszyć dysfagia, która jest zaburzeniem połykania wynikającym z trudności w formowaniu kęsa pokarmowego oraz przechodzeniu pokarmów płynnych i stałych z jamy ustnej do dalszych odcinków przewodu pokarmowego. Taki objaw może towarzyszyć wielu chorobom. Dysfagię obserwujemy też u pacjentów po radioterapii okolic głowy i szyi. Odynofagii w przebiegu refluksu żołądkowo-przełykowego lub uchyłku Zenkera dodatkowo może towarzyszyć ucisk w gardle (coś co pacjenci często określają jako „gula” w gardle) oraz nieprzyjemny zapach z ust.

Odynofagia – objawy i diagnostyka

Odynofagia to ból przy połykaniu, którego nasilenie może wahać się od tępego bólu zamostkowego przy przełykaniu, po silny, przeszywający ból z promieniowaniem w okolice pleców podczas trwania którego pacjent nie może jeść, a nawet przełknąć śliny. Jeśli przyczyną jest uszkodzenie przełyku, ból ma charakter gniotący i odczuwalny jest w okolicy za mostkiem. Czasami ból przy przełykaniu może być palący jak w przypadku choroby refluksowej, co jest specyficzne szczególnie u osób z zapaleniem lub nadżerkami błony śluzowej przełyku po spożyciu substancji drażniących takich jak alkohol, kwaśne potrawy czy pikantne przyprawy.
Odynofagia u dzieci może powodować zaburzenia połykania w postaci odruchowego wypluwania lub zwracania pokarmu. Zdarza się także tzw. zarzucanie treści pokarmowej do gardła.
Ból pochodzący z przełyku powinien skłonić pacjenta do zasięgnięcia porady lekarskiej i pogłębienia diagnostyki. Właściwym kontaktem w tym przypadku będzie lekarz gastrolog. Podstawą w diagnostyce przyczyn odynofagii jest zebranie przez lekarza bardzo dokładnego wywiadu medycznego z pacjentem. Bardzo ważne jest ustalenie lokalizacji odczuwanego bólu, omówienie objawów towarzyszących odynofagii, współwystępujących chorób (również genetycznych) oraz informacji na temat konsystencji pokarmów lub płynów, które powodują wystąpienie objawów bólowych.
Kluczowe w diagnostyce jest wykluczenie najpoważniejszych chorób, w tym nowotworu przełyku. Jest ono możliwe dzięki badaniu endoskopowemu, czyli gastroskopii. Może ona również pomóc w wykryciu innych zmian w strukturze przełyku, bedących przyczyną dolegliwości bólowych. Doświadczony gastrolog wykonuje badanie endoskopowe i ocenia zarówno przełyk jak i żołądek. Wiele ośrodków wykonuje takie zabiegi. Moża je wykonać zarówno w ramach NFZ, ale też takie badanie jak gastroskopia może być wykonane prywatnie. Inne badania służące diagnostyce odynofagii to endoskopowe badanie połykania, videofluoroskopia, manometria, badanie pH stosowane do rozpoznania choroby refluksowej i zaburzeń funkcji przełyku. Kolejnym przydatnym badaniem w diagnostyce jest zdjęcie RTG górnego odcinka przewodu pokarmowego po doustnym podaniu kontrastu. Diagnostyka pod kątem stanów zapalnych i zmian w obrębie jamy ustnej, gardła czy krtani opiera się na badaniu lekarskim, które w niektórych przypadkach może dodatkowo wymagać porady specjalisty, np. laryngologa.  

Odynofagia – leczenie

Leczenie choroby, której objawem jest odynofagia, powinno opierać się na wyeliminowaniu przyczyny powodującej ból. Do leczenia infekcji czy choroby refluksowej przełyku można zastosować terapię farmakologiczną. W przypadku rozpoznania nowotworu leczenie może polegać na chirurgicznym usunięciu zajętej części narządu, a następnie włączeniu radio- czy chemioterapii.
W łagodzeniu bólu przy połykaniu warto pamiętać o kilku zasadach dietetycznych: należy unikać picia alkoholu i palenia papierosów, ponieważ podrażniają one gardło i przełyk, należy unikać potraw pikantnych oraz gorących. Sugeruje się spożywanie miękkich, nie powodujących podrażnienia gardła i przełyku pokarmów o delikatnym smaku.
W przypadkach odynofagii, której przyczyny nie możemy usunąć, wobec utrzymującej się przez dłuższy czas niemożności przyjmowania wystarczającej ilości pożywienia, konieczne może okazać się wprowadzenie żywienia dojelitowego.
W razie pojawienia się bólu przy połykaniu, początkowo można spróbować metod domowych, takich jak płukanie gardła wodą z solą czy naparami z ziół o działaniu przeciwzapalnym (np. szałwia) czy inhalacji roztworem soli fizjologicznej. Ulgę może przynieść także picie schłodzonych napojów, w tym herbaty rumiankowej, zielonej herbaty, naparu z siemienia lnianego, który działa osłaniająco na śluzówkę jamy ustnej oraz całego przewodu pokarmowego.
Dodatkowo można stosować ogólnodostępne leki przeciwbólowe oraz tabletki do ssania. W przypadku stwierdzenia kandydozy przełyku, gardła i jamy ustnej stosuje się leki przeciwgrzybicze. Guzy w obrębie klatki piersiowej oraz przepuklina rozworu przełykowego wymagają leczenia chirurgicznego. Różnego rodzaju zwężenia przełyku, w tym achalazję przełyku, można leczyć endoskopowo.

Źródła:
DeVault K., Symptoms of Esophageal Disease; Sleisenger and Fordtran's Gastrointestinal and Liver Disease; 2010;
Knapik Z., Symptomatologia chorób przewodu pokarmowego [w:] Choroby wewnętrzne. Wojtczak A., Wydawnictwo Lekarskie PZWL; Warszawa; 1995;
Serwis onkologiczny dla pacjentów i lekarzy, https://www.onkonet.pl
Szczeklik A., Choroby wewnętrzne : stan wiedzy na rok 2010, Medycyna Praktyczna; Kraków; 2010; 760-762;
Waśko-Czopnik D., Paradowski L., Zaburzenia połykania w praktyce lekarskiej, Borgis; Nowa Medycyna; 10; 99.