Owsica u dzieci: sprawdź, jak ją rozpoznać i skutecznie leczyć!

Owsica to najczęściej spotykana choroba pasożytnicza. Występuje przeważnie u dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym. Może powodować wiele różnych dolegliwości. Nie jest trudno ją wyleczyć, ale wymaga ścisłego przestrzegania higieny. Czym jest owsica, skąd się bierze, jakie daje objawy i jak się ją leczy – tego można się dowiedzieć z poniższego artykułu.

Owsica to choroba, którą może się zarazić osoba w każdym wieku, ale najczęściej dotyczy ona dzieci z uwagi na mniejsze przestrzeganie przez nie zasad higieny. Do zakażeń dochodzi zwykle w miejscach skupiających duże grupy dzieci, takich jak przedszkola, żłobki, domy dziecka, szkoły z internatem itp.

W Europie rocznie zaraża się owsikiem kilkadziesiąt procent dzieci. Badania prowadzone w Polsce wykazały roczne zarażenie tym pasożytem u 17 procent dorosłych oraz u 38 procent dzieci w wieku 7 do 14 lat. Jednak w domach dziecka i izolowanych grupach stwierdzano owsicę nawet u 90 procent lub nawet u 100 procent badanych osób. Przyjmuje się, że średnio rocznie odsetek zarażonych w naszym kraju sięga 18 procent.

Czym jest owsica i skąd się bierze?

Owsicę powoduje owsik ludzki - enterobius vermicularis, robak należący do typu nicieni. Jest on rozpowszechniony na całym świecie, zwłaszcza w rejonach, gdzie występuje klimat umiarkowany.

Owsiki to niewielkie robaki o białawej barwie. Samice mają około 9-12 mm długości i 3-5 mm szerokości, samce - około 3-5 mm długości oraz 0,1-0,2 mm szerokości.

Owsik występuje tylko u człowieka i jest pasożytem końcowego odcinka jelita cienkiego oraz jelita grubego. Dostaje się do organizmu przenoszony przez brudne ręce lub produkty żywnościowe, na przykład niemyte owoce i warzywa, na których mogą się znajdować jaja owsika. Jaja owsika mogą także przenosić się drogą inhalacyjną, gdy unoszą się w powietrzu z wyschniętymi cząsteczkami kału.

Przebywając w jelicie, owsiki przyczepiają się do jego ściany i żywią się jego zawartością.

Samice owsika żyją około 4 tygodnie, samce giną zaraz po zaplemnieniu. Owsiki, które wylęgają się w jelitach z jaj, osiągają dojrzałość w ciągu 2-4 tygodni. Wówczas samica wychodzi na zewnątrz (głównie nocą) i składa jaja na skórze w okolicach odbytu. Mają one zdolność zarażania przez około 3 tygodnie.

Jaja owsika są pokryte wydzieliną wywołującą świąd, dlatego dziecko drapiąc się, przenosi jaja na ręce, a potem do ust (wkładając ręce do buzi lub poprzez różne przedmioty).

Jaja trafiają więc do przewodu pokarmowego, gdzie wylęgają się z nich nowe osobniki, które zaczynają nowy cykl rozmnażania. Takie samozarażanie się może być wielokrotne, dlatego w zwalczaniu owsicy zwraca się dużą uwagę na przestrzeganie zasad higieny.

Owsiki – objawy

Owsica może przebiegać bezobjawowo, a pojawienie się objawów oraz ich nasilenie zależy od intensywności inwazji oraz od indywidualnej wrażliwości osobniczej.

Owsica może powodować objawy ze strony przewodu pokarmowego, takie jak bóle brzucha, zaburzenia dotyczące wypróżniania, nudności, a także objawy ogólne, takie jak brak apetytu, spadek masy ciała, bladość skóry, podkrążone oczy czy osłabienie.

Mogą jej także towarzyszyć zmiany skórne takie jak zapalenie skóry, wysypka i świąd w okolicy odbytu.

Zdarza się także, że owsiki u dzieci powodują pobudzenie ruchowe, trudności w koncentracji, zgrzytanie zębami i zaburzenia snu. Może się zdarzać moczenie nocne. U dziewcząt i kobiet owsiki, wędrując, mogą powodować świąd oraz zapalenie sromu i pochwy.

U osób dorosłych owsiki mogą także spowodować ogólne rozdrażnienie i nerwowość.

Owsica może dawać powikłania w postaci przewlekłego zapalenia jelita grubego, zapalenia wyrostka robaczkowego (w około 6-11 procent usuniętych wyrostków wykrywa się owsiki), zapalenia jajowodu, zapalenia otrzewnej, wątroby czy przewlekłych stanów zapalnych w obrębie narządów miednicy, jednak zdarzają się one rzadko.

Diagnostyka i leczenie owsicy

Owsicę diagnozuje się na podstawie stwierdzenia obecności owsików na skórze w okolicy odbytu lub na świeżym kale. Jeżeli są widoczne, to jako niewielkie biało-blade podłużne pasożyty. Jednak, jeżeli nie występują one licznie, to trudno je zobaczyć "gołym okiem".

Bardziej wiarygodną metodą badania jest mikroskopowe stwierdzenie jaj owsików na celofanie włożonym w szparę pośladkową, najlepiej wczesnym rankiem. Można także pobrać wymaz z okolic odbytu. Badanie takie powinno być powtarzane kilka razy, gdyż jest wówczas najbardziej rzetelne.

Mniej przydatne jest w przypadku owsicy parazytologiczne badanie kału na obecność jaj.

Leczenie owsicy polega na podawaniu leków. Lek na owsiki to mebendazol, albendazol lub pyrantel. Aby była skuteczna, kuracja musi zostać powtórzona po dwóch tygodniach, gdyż w tym czasie mogły osiągnąć dojrzałość osobniki, które w międzyczasie wylęgły się z jaj.

Leczeniu powinny się poddać wszystkie osoby, mieszkające lub mające bliski kontakt z dzieckiem lub osobą dorosłą, u której stwierdzono owsicę.

Podczas przeprowadzania leczenia ważne jest zachowanie szczególnej dbałości o higienę, polegające na częstej zmianie bielizny osobistej i pościelowej (zaleca się jej pranie w wysokiej temperaturze – 60 lub 90 stopni C i prasowanie) oraz regularnych kąpielach porannych. Dziecku należy krótko obcinać paznokcie, ubierać je na noc w obcisłą piżamkę i dokładnie myć ręce.

Jaja znajdujące się na bieliźnie pościelowej i osobistej mogą dostać się z kurzem do wszystkich pomieszczeń mieszkalnych. Dlatego podczas kuracji ważne jest przestrzeganie czystości w całym mieszkaniu, szczególnie w takich miejscach jak toaleta i łazienka, a także dotyczącej mebli takich jak kanapy i fotele oraz dywanów.

Jaja mogą być ciągle przenoszone przez niemyte ręce, na pożywieniu czy na przedmiotach codziennego użytku, dlatego trzeba dbać o ich czystość, myć zabawki używane przez dzieci itd.

Nie usuwają jaj owsika środki dezynfekujące na bazie chloru czy alkoholu, ponieważ są one odporne na takie czynniki. Niszczy je przede wszystkim wysoka temperatura.

Leczeniu sprzyja stosowanie diety ubogiej w węglowodany i bogatej w produkty białkowe i błonnik, który zapobiega zaparciom. Pomocne mogą być herbatki ziołowe. Ziołowe preparaty nie zwalczają wprawdzie pasożytów, ale mogą wpłynąć na złagodzenie objawów spowodowanego przez nie zapalenia.

Po zakończeniu kuracji należy wykonać badanie kontrolne na obecność jaj owsików i w razie potrzeby powtórnie przyjąć lek na owsiki.

Niedokładne przeprowadzenie kuracji może doprowadzić do kolejnego zarażania się lub samozarażania się owsikami. Wówczas cały proces trzeba powtórzyć.

Aby zapobiec owsicy, należy codziennie przestrzegać zasad higieny, czyli myć ręce przed przygotowywaniem posiłków oraz przed jedzeniem, a także po skorzystaniu z toalety, myć owoce i warzywa spożywane na surowo, regularnie zmieniać bieliznę osobistą i pościelową oraz prać bieliznę pościelową w wysokiej temperaturze. Niezalecane jest także używanie wspólnych ręczników.

Źródła: 

Kotowska M., Albrecht P.: Najczęstsze choroby pasożytnicze przewodu pokarmowego, w: Albrecht P. red., Gastroenterologia dziecięca – poradnik lekarza praktyka. Wydawnictwo Czelej 2014, s. 110-112
Hadaś E., Derda M., Pasożyty – zagrożenie nadal aktualne, Problemy Higieny i Epidemiologii, 2014, 95(1), 6-13
Popielska J., Marczyńska M., Najczęstsze zarażenia pasożytnicze w Polsce, Pediatria po Dyplomie, 2012; 16(5), 33-41