Paraliż senny – przyczyny, objawy, leczenie

Paraliż senny to zjawisko występujące podczas zasypiania lub budzenia się, które polega na porażeniu mięśni przy jednoczesnym zachowaniu świadomości. Towarzyszą mu zwykle nieprzyjemne doznania psychiczne oraz halucynacje. Co może wywołać paraliż senny i czy można go wyleczyć – wyjaśniamy w poniższym artykule.

Zjawisko paraliżu sennego znane jest od wieków. Ponieważ było tajemnicze i budziło strach, stało się źródłem wierzeń związanych z motywem tzw. demona nocnego. W Japonii był to demon Kanashibari, który zaciskał w nocy szyje samurajów, a w Chinach opowiadano historie o lisie-duchu Hi Li Jing, który w nocy siadywał ludziom na piersiach i dusił ich. Podobne wierzenia powszechne były na Filipinach. W Średniowieczu mnisi z Włoch, Francji czy Hiszpanii opowiadali o doświadczeniach związanych z kontaktami (także seksualnymi) z „wielkopiersiastym sukkubem”. 

Motyw nocnego demona pojawia się w utworach literackich, na przykład w utworze poety Bolesława Leśmiana pt. „Dusiołek”. Jest związany z wiarą w zjawiska paranormalne a nawet leży u podstaw opowieści o porywaniu ludzi przez „kosmitów”. W wielu kulturach doświadczenie paraliżu sennego uważano za przeżycie duchowe, które łączono z darem prorokowania.

Wszystkie te opowieści i motywy związane są z występowaniem zaburzenia snu zwanego paraliżem sennym lub porażeniem przysennym. 

Paraliż przysenny – co to jest?

Paraliż senny (przysenny) lub porażenie przysenne to zjawisko, które występuje w trakcie zasypiania lub podczas przechodzenia ze stanu snu do stanu czuwania. Ma miejsce podczas fazy snu zwanej REM, gdy następuje fizjologiczne porażenie mięśni całego ciała (z wyłączeniem mięśni oddechowych oraz gałek ocznych). Gdy bezwład ten pojawia się w niewłaściwym momencie, gdy nie doszło jeszcze do utraty świadomości, wówczas skutkuje to paraliżem sennym. 

64 procent przypadków paraliżu sennego dotyczy momentu wybudzania się, 36 procent – zasypiania. Niektórzy eksperci sugerują, że mogą to być dwa różne zjawiska, opierające się na innych mechanizmach, ale dające podobne efekty.

Według różnych źródeł około 50 procent ludzi doświadcza paraliżu sennego raz lub dwa razy w życiu, a chronicznie pojawia się ono u około 3 do 6 procent. Dotyczy to najczęściej osób z osobowością unikającą lub zaburzeniami lekowymi. Jednak niewiele jest badań dotyczących tego zaburzenia.

Ile trwa i jak wygląda paraliż senny?

Paraliż senny objawia się porażeniem mięśni przy zachowanej świadomości. Osoba, która dostaje tego stanu, czuje, że jest kompletnie sparaliżowana, wydaje jej się, że może poruszać jedynie powiekami i odczuwa paniczny lęk i olbrzymie przerażenie.

Stanowi temu najczęściej towarzyszą nieprzyjemne doznania psychiczne, uczucie bezwładnego spadania, przygniatania klatki piersiowej lub kończyn, słyszalne są różne dźwięki. Halucynacje podczas porażenia przysennego mogą dotyczyć wrażeń wzrokowych i dotykowych.

Osoba doświadczająca paraliżu sennego może słyszeć kroki, szuranie, może widzieć nad sobą jakieś postacie, czuć, że jest przez kogoś dotykana lub trzymana. Mogą się pojawić uczucia duszenia, bólu, przeżywania gwałtu, a także chorobliwe i patologiczne myśli.

Zaburzenia schematu ciała mogą polegać na tym, że sparaliżowany ma wrażenia unoszenia się, latania, upadania, wyjścia z ciała, odczuwa błogość i harmonię oraz doznaje autoskopii (zaburzenia polegającego na tym, że widzi się naprzeciwko siebie swoją twarz, część ciała lub całego siebie, nawet w innej postaci).

Ile trwa paraliż senny? Taki stan zwykle trwa bardzo krótko, kilka lub kilkanaście sekund, jednak osobie, która go doznaje, wydaje się on znacznie dłuższy. Doświadczający paraliżu sennego zwykle długo pamiętają swoje przeżycia i wydają im się one bardzo żywe i realne.

Paraliż senny - przyczyny

Co może wywołać paraliż senny? Może on się pojawić z takich powodów, jak nieregularne nawyki dotyczące snu, jet lat, czyli zespół nagłej zmiany strefy czasowej czy brak snu. Powodem tego zjawiska może być zespół stresu pourazowego (PTSD, z ang. postraumatic stres disorder), zaburzenia lękowe, a także specyficzne zaburzenia snu, na przykład narkolepsja.

Paraliż senny stwierdzono na przykład u 60 procent osób, które uciekły z Kambodży w czasach krwawego reżimu Pol Pota. Doświadczali oni częstego paraliżu sennego, podczas którego przeżywali halucynacje polegające na tym, że widzieli duchy zabitych przez komunistów krewnych. Na intensywność tych przeżyć wpływały ich przekonania kulturowe, zgodnie z którymi sen dotyczący zmarłych krewnych oznacza, że chcą oni, aby śniący do nich dołączył „po drugiej stronie”.

Występowanie paraliżu sennego może być także powiązane z różnymi zaburzeniami i chorobami. Paraliż senny często towarzyszy zaburzeniu, jakim jest narkolepsja, czyli przewlekłe zaburzenia cyklu snu-przebudzenia, charakteryzujące się nadmierną sennością w ciągu dnia. Narkolepsji towarzyszy także katalepsja (nagła utrata napięcia mięśniowego) i halucynacje. Stwierdzany jest u także u osób cierpiących na hipersomnię (nadmierna senność). Może także być objawem epilepsji.

Istnieją teorie mówiące o tym, że paraliż senny jest związany z traumami psychologicznymi i traumą seksualną, ich podstawą są pojawiające się podczas tego stanu halucynacje, jednak nie ma na ten temat rzetelnych badań.

Niektórzy badacze uważają, że paraliż ciała występujący podczas snu paradoksalnego (faza REM) ma blokować reakcję ciała na wydarzenia rozgrywające się podczas snu, aby chronić przed ich skutkami. To właśnie podczas fazy REM występują szybkie ruchy gałek ocznych, notowana jest wysoka aktywność mózgu, wzrasta częstość skurczów serca i pojawiają się marzenia senne. Fazy REM powtarzają się co 90 minut i mogą trwać od 5 do 30 minut. Sugeruje to, że pojawianie się paraliżu sennego to zaburzenie fazy REM, jednak nie wszyscy badacze są co do tego zgodni.

Powstały także teorie, zgodnie z którymi paraliż senny ma związek z poziomem serotoniny i noradrenaliny, jednak nie znalazły one potwierdzenia. Inne hipotezy wiązały to zjawisko z zaburzeniami funkcjonowania prawego płata ciemieniowego mózgu.

Czy można wyleczyć paraliż senny?

Osoby doznające stanu, jakim jest paraliż senny, doświadczają uczucia strachu, wręcz przerażenia, któremu może towarzyszyć lęk przed śmiercią. Czy paraliż senny jest groźny i czy można umrzeć przez paraliż senny? Nie, stan ten, mimo że nieprzyjemny, nie jest groźny dla życia i zdrowia.

Większość osób doznaje paraliżu sennego raz w życiu. Gdy się on powtarza, trzeba zadbać o higienę snu, unikać silnych stresów i napięć emocjonalnych, substancji psychoaktywnych i alkoholu. 

Gdy paraliż senny zdarza się często, dobrze jest zasięgnąć porady specjalisty, ponieważ może być mylony z bezdechem sennym lub napadami padaczki, które wymagają leczenia. Gdy paraliż senny towarzyszy narkolepsji, można zastosować leczenie objawowe. Powinno być ono prowadzone w wyspecjalizowanych ośrodkach leczenia snu. 

Źródła: 
Strzelczyk K., Rzecz o paraliżu sennym, Wszechświat, 2015, 7-9 (116), 201-204 
Sapała-Smoczyńska A., Pawlus M., Jackowska T., Narkolepsja u dzieci – zaburzenie interdyscyplinarne. Opis przypadku, Postępy Nauk Medycznych, 2014, XXVII, 10B, 56-58
Wierzbicka A., Wichniak1 A., Szatkowska E., Różnicowanie narkolepsji z innymi  hipersomniami na podstawie obrazu klinicznego i badań neurofizjologicznych, SEN, 2006, Tom 6, Nr 2, 47-53