Rehabilitacja urologiczna – na czym to polega?

Rehabilitacja urologiczna skierowana jest do pacjentów z problemem nietrzymania moczu mogącym pojawić się z różnych powodów: po porodzie, urazach, przy obniżeniach narządów miednicy mniejszej, niewydolności mięśni dna miednicy, wskutek zmian zachodzących wraz z wiekiem, po operacjach ginekologicznych bądź urologicznych. Na czym polega i kiedy warto ją rozważyć?

Rehabilitacja urologiczna – na czym polega?

Rehabilitacja urologiczna jest niezbędnym elementem leczenia pacjentów urologicznych, którzy cierpią z powodu nietrzymania moczu. Jej celem jest przede wszystkim wzmocnienie mięśni dna miednicy, które wskutek działania różnych czynników ulegają osłabieniu, prowadząc do pojawienia się wstydliwego i dokuczliwego problemu mimowolnego, niekontrolowanego wycieku moczu. W innych przypadkach (np. pęcherz nadreaktywny) ważna jest nauka relaksacji mięśni dna miednicy, zwiększenie pojemności pęcherza, zmniejszenie nykturii (oddawania moczu w nocy). Istotną kwestią w rehabilitacji urologicznej jest wprowadzenie zdrowych nawyków toaletowych – nieoddawanie moczu na zapas, niedoprowadzanie do przepełnienia pęcherza, bez wypierania moczu czy stolca, nieprzyspieszanie strumienia moczu, odpowiednia pozycja w toalecie. Nietrzymanie moczu dotyczy głównie kobiet – dwa razy częściej niż mężczyzn, a częstotliwość problemu wzrasta wraz z wiekiem (zwłaszcza w okresie menopauzy). Około 25% kobiet w wieku rozrodczym i ponad połowa kobiet po menopauzie cierpi z powodu nietrzymania moczu, co negatywnie wpływa na ich samopoczucie, życie seksualne i towarzyskie, a także komfort codziennego życia. Dolegliwości mogą też pojawić się u młodszych osób – doświadcza ich ok. 65% kobiet w ciąży i 30% młodych mam w pierwszym roku po porodzie. Istnieje kilka rodzajów nietrzymania moczu. 

Najczęściej mamy do czynienia z wysiłkowym nietrzymaniem moczu (WNM) – to ponad połowa wszystkich przypadków. Charakterystyczne jest dla niego to, że objawy pojawiają się podczas wysiłku, np. biegania, skakania, śmiechu, kichania czy kaszlu (gdy wzrasta ciśnienie w jamie brzusznej). Międzynarodowe Stowarzyszenie na Rzecz Trzymania Moczu (International Continence Society – ICS) definiuje je jako „uskarżanie się na nieumyślne wycieki moczu na skutek wysiłku czy też kichnięcia lub kaszlu”. Inne rodzaje to neurogenne nietrzymanie moczu oraz naglące nietrzymanie moczu bądź postaci mieszane (tzw. mieszane nietrzymanie moczu). 

Aby móc skutecznie leczyć to schorzenie i zalecić najbardziej odpowiednią rehabilitację urologiczną, najpierw trzeba poznać jego przyczynę – bardzo ważna jest wcześniejsza konsultacja u urologa i diagnostyczne badanie na nietrzymanie moczu (przede wszystkim jest to badanie urodynamiczne). 

Na czym polega rehabilitacja urologiczna? To zabiegi i ćwiczenia, które pozwalają zmniejszyć dysfunkcje pęcherza moczowego, nerwów i mięśni dna miednicy, uzupełniając leczenie farmakologiczne czy operacyjne. Może też być stosowana zachowawczo, aby zapobiegać problemom urologicznym pojawiającym się wraz z wiekiem. U mężczyzn stosowana jest w celu leczenia dolegliwości związanych przede wszystkim z przerostem oraz nowotworem prostaty. 

Do najczęstszych metod stosowanych w rehabilitacji urologicznej należą:

• terapia manualna (techniki zewnętrzne i przezpochwowe),
• elektrostymulacja mięśni dna miednicy elektrodą dopochwową/doodbytniczą (PFES – od ang. Pelvic Floor Electrical Stimulation),
• elektrostymulacja nerwów obwodowych, 
• EMG biofeedback – biologiczne sprzężenie zwrotne, polegające na wizualizacji skurczów mięśniowych z określeniem czasu skurczu, siły skurczu, szybkości narastania, czasu relaksu, poziomu relaksu, z kontrolą prawidłowego wykonania wyżej wymienionych zadań przez pacjenta,
• połączenia biofeedbacku z elektrostymulacją, czyli wyzwalanie elektrostymulacji mięśni poprzez wykonanie przez pacjenta skurczu o określonej indywidualnie amplitudzie, 
• kinezyterapia. 

Zabiegi są wykonywane przez doświadczonego i wykwalifkowanego w tym zakresie fizjoterapeutę. Uzupełnieniem rehabilitacji urologicznej pod okiem specjalisty mogą być domowe sposoby na nietrzymanie moczu, które zwykle obejmują samodzielne, indywidualnie zalecone przez specjalistę ćwiczenia dna miednicy (tzw. ćwiczenia Kegla) oraz trening pęcherza. 

Najlepsze efekty rehabilitacja urologiczna przynosi w I i II stadium nietrzymania moczu, ale stanowi też ona niezbędne wsparcie w bardziej zaawansowanym stadium. Jest też zalecana przed zabiegami urologicznymi w celu nauki ćwiczeń, które należy wdrożyć po operacji, oraz wyedukowania, na co należy zwrócić uwagę i czego unikać po zabiegu, jak i również po samej operacji (m.in. w celu mobilizacji blizny).

Rehabilitacja urologiczna – wskazania

Wskazaniami do rehabilitacji urologicznej są przede wszystkim:

• wysiłkowe nietrzymanie moczu związane z osłabieniem mięśni dna miednicy, 
• problemy urologiczne po usunięciu prostaty,
• nietrzymanie moczu u mężczyzn z problemami w obrębie gruczołu krokowego,
• parcia naglące, związane z nadmiernym kurczeniem się pęcherza moczowego,
• pęcherz nadreaktywny,
• zaburzenia oddawania moczu (np. częstomocz czy nadmierne przytrzymywanie moczu),
• problemy z oddawaniem moczu po operacjach ginekologicznych i urologicznych, a także po transplantacji nerek, 
• przy przewlekłych bólach w okolicy krocza, 
• przy obniżeniach narządów miednicy mniejszej, 
• problemy urologiczne u pacjentów neurologicznych.

Trening mięśni dna miednicy jest szczególnie zalecany kobietom w ciąży i po porodzie. Wskutek zmian zachodzących w organizmie pod wpływem hormonów dochodzi bowiem w tym okresie do obniżenia dna miednicy, ponadto może nastąpić uszkodzenie unerwienia i mięśni dna miednicy w trakcie samego porodu, co zwiększa ryzyko nietrzymania moczu. Poród siłami natury jest jednym z czynników zwiększających ryzyko wystąpienia WNM, dlatego ćwiczenia rehabilitacyjno-urologiczne najlepiej wykonywać już w okresie ciąży bądź nawet na etapie planowania macierzyństwa. Po porodzie warto skonsultować się z fizjoterapeutą jeszcze w trakcie trwania połogu. 

Rehabilitacja urologiczna jest też niezbędna w przypadku usunięcia prostaty (radykalnej prostatektomii) lub operacji usunięcia gruczolaka stercza u mężczyzn. Jednym z następstw zabiegu mogą bowiem być zaburzenia trzymania moczu (obok często występujących zaburzeń erekcji). Odpowiednio dobrane ćwiczenia pozwalają zmniejszyć te objawy. Rehabilitację można zacząć ok. 4-6 tygodni po operacji i/lub zakończeniu leczenia. 

Ile trwa rehabilitacja urologiczna? 

Zwykle rehabilitacja urologiczna trwa od 6 tygodni do kilku miesięcy. Po 3 miesiącach regularnie wykonywanych ćwiczeń i zabiegów (z częstotliwością zaleconą przez fizjoterapeutę, ćwiczenia w domu wykonuje się codziennie, nawet 2-3 razy dziennie) ocenia się ich skuteczność – jeśli nie przynoszą pożądanego efektu, należy je zmienić bądź rozważyć inne metody, np. operacyjne. W trakcie rehabilitacji, co 2-3 tygodnie, dokonywane są badania sprawności mięśni dna miednicy oceniające m.in. siłę skurczu, wytrzymałości czy szybkość napinania i rozluźniania mięśni, co pozwala śledzić postępy terapii i modyfikować ją w razie potrzeby. 

Źródła:
Rehabilitacja urologiczna w Polsce - brakujący element?, mgr fizjoterapii Piotr Basista, Przegląd Urologiczny 2-14/2 (84), http://www.przeglad-urologiczny.pl/artykul.php?2608
Fizjoterapia w wysiłkowym nietrzymaniu moczu u kobiet, Józef Opara, Teresa Socha, Andrzej Prajsner, Anna Poświata, Fizjoterapia 2012, 20, 1, 79-86, ISSN 1230-8323
Nietrzymanie moczu u młodych kobiet, dr n. med. Artur Rogowski, prof. dr hab. n. med. Włodzimierz Baranowski, Klinika Ginekologii i Ginekologii Onkologicznej, Wojskowy Instytut Medyczny w Warszawie, Ginekologia po Dyplomie, 2015/05