Skąd się bierze nabłoniak i jak się go leczy? Sprawdź!

Nabłoniak podstawnokomórkowy (rak podstawnokomórkowy) to zmiana nowotworowa skóry, spowodowana czynnikami środowiskowymi, takimi jak promieniowanie słoneczne, oraz genetycznymi. Najczęściej usuwa się ją chirurgicznie. Wyjaśniamy, jakie objawy daje ten nowotwór, jaka jest w jego przypadku diagnostyka i leczenie oraz czy nabłoniak jest niebezpieczny.

Rak podstawnokomórkowy należy do najczęstszych nowotworów skóry występujących u ludzi rasy białej. W ostatnich dziesięcioleciach liczba zachorowań na ten typ nowotworu zwiększa się.

W USA w roku 1996 zanotowano 500 tysięcy rozpoznań, w roku 2002 – prawie 900 tysięcy, a w roku 2005 – już ponad milion. Największą liczbę zachorowań na nabłoniaka stwierdza się w Australii, gdzie zachorowalność ta wzrasta co roku o około 1-2 procent. Wzrost liczby przypadków tego nowotworu o około 100 procent  w ciągu 10 lat obserwowany jest także w Polsce.

Nabłoniak najczęściej stwierdza się u starszych pacjentów, nie występuje raczej u dzieci, chociaż w ostatnich latach notowany jest wzrost zachorowań na ten typ nowotworu w coraz młodszych grupach wiekowych.

Za przyczynę powstawania nabłoniaka wskazuje się wypadkową czynników środowiskowych i genetycznych.

Za główny czynnik wywołujący chorobę uważa się promieniowanie słoneczne. Do czynników ryzyka rozwoju tego nowotworu należy niski fototyp skóry, czyli jasna karnacja, a także podeszły wiek, płeć męska i narażenie na inne czynniki kancerogenne, takie jak arsen, nafta, promieniowanie jonizujące lub długotrwałe obniżenie odporności w wyniku chorób lub leczenia. Istotne w rozwoju nabłoniaka są także czynniki genetyczne.

Nie udowodniono natomiast wpływu palenia tytoniu czy regularnego spożywania alkoholu na ryzyko rozwoju tego nowotworu.

Nabłoniak – co to jest?

Rak podstawnokomórkowy lub nabłoniak podstawnokomórkowy (albo BCC – basal cell cardinoma) to nowotwór o tzw. miejscowej złośliwości. Określa się go także jako nowotwór półzłośliwy.

Oznacza to, że charakteryzuje go naciekanie okolicznych tkanek, przyległej skóry oraz innych struktur i jednocześnie rzadkie (dotyczące około 0,003-0,1 procent przypadków) dawanie przerzutów odległych lub do węzłów chłonnych.

Nabłoniak należy do niemelanocytowych raków skóry (NMSC, non melanoma skin cancers) i stanowi 80 procent wszystkich nowotworów z tej grupy.

Nabłoniak stanowi także około 29 procent wszystkich raków, a średnie życiowe ryzyko zachorowania na ten nowotwór u osób z niskim fototypem skóry określa się na prawie 30 procent.

Rozwój tego nowotworu przebiega powoli, a śmiertelność w jego przypadku jest niska.

Wyróżnia się obecnie pięć odmian nabłoniaka podstawnokomórkowego – guzkową, naciekającą, mikroguzkową, twardzinopodobną i powierzchowną.

Najczęściej spotykana jest postać guzkowa.

Nabłoniak – objawy i diagnostyka

Nabłoniak skóry najczęściej zlokalizowany jest w okolicy twarzy lub innych części ciała, które narażone są na ekspozycję promieniowania UV. Spotyka się go na czole, wargach, nosie, policzkach, szyi, górnej części tułowia, ale także na ramionach czy udach.

Rzadziej nabłoniak pojawia się na owłosionej skórze głowy oraz w okolicy krocza.

Zmiana może się także pojawić w miejscu uszkodzenia skóry, na przykład w okolicy blizny poszczepiennej, blizny pourazowej czy pod protezami.

Nabłoniak skóry zwykle ma postać niedużego guzka, który otoczony jest wałowatym brzegiem. Może wyglądać jak niegojąca się ranka, z której co jakieś czas odpada strup, odsłaniając niewielkie owrzodzenie. Może to być również płaska lub płasko-wyniosła łuszcząca się i zaczerwieniona zmiana.

Nowotwór ten rzadko powoduje przerzuty odległe, które dotyczą głównie węzłów chłonnych, płuc, kości oraz wątroby, ale może w zaawansowanym stadium niszczyć otaczające tkanki miękkie a także chrząstki i kości, tworząc rozległe owrzodzenia i powodując poważne defekty.

Podejrzenie nabłoniaka wysuwa się na podstawie badania klinicznego. Oceny zmian skórnych lekarz wstępnie dokonuje tzw. okiem nieuzbrojonym. Dokładniejsze ich zbadanie umożliwia dermoskopia, czyli mikroskopia epiluminescencyjna, dająca powiększenie oglądanego obrazu od 10 do 100 razy.

Charakter zmiany pozwala ustalić badanie histopatologiczne, wykonane po jej wycięciu (jeżeli jest to niewielka zmiana) lub po pobraniu wycinka (gdy dotyczy to większych zmian).

Badanie to pozwala odróżnić BCC od innych zmian skórnych, takich jak np. gruźlica skóry, rak kolczystokomórkowy, czerniak, choroba Bowena, rogowiak kolczystokomórkowy czy kiła guzkowo-pełzakowata.

Nabłoniak – usuwanie

Gdy diagnozowany jest nabłoniak leczenie chirurgiczne jest najczęściej stosowaną metodą. Zmianę wycina się razem z zapasem zdrowej tkanki. Zabieg taki wiąże się z najmniejszym ryzykiem nawrotów, a uzyskana całkowita remisja dotyczy średnio 90 procent pacjentów.

Wybierając metodę leczenia bierze się pod uwagę cechy nowotworu, jego rozmiar, lokalizację, stopień zaawansowania, ale również oczekiwany efekt kosmetyczny terapii oraz utrzymanie dotychczasowej sprawności zajętej okolicy ciała. Ważne są również preferencje czy ograniczenia ze strony pacjenta.

W niektórych przypadkach stosowana może być radioterapia, również wysoko skuteczna.

W przypadku raków z małym ryzykiem nawrotu można rozważyć miejscową chemioterapię, laseroterapię, krioterapię (niszczenie tkanek przez ich zamrożenie) lub mniej powszechnie znaną metodę fotodynamiczną (PDT).

Polega ona na podaniu naskórnie barwnika lub jego prekursora, który gromadzi się w zmienionej chorobowo tkance. Wzbudzany światłem wytwarza on reaktywne formy tlenu (tlen singletowy i wolne rodniki). Niszczą one komórki nowotworowe w procesie fotoutleniania. Zastosowanie tej metody jest możliwe w niektórych przypadkach powierzchownych postaci nabłoniaka. 

Postępy w leczeniu nabłoniaka, wynikające z coraz dokładniejszego poznania jego biologii i mechanizmów patogenezy, doprowadziły do wprowadzenia do terapii nowych leków. Są to między innymi drobnocząsteczkowe inhibitory szlaku sygnałowego sonic hedgehog (SHH), takie jak wismodegib i sonidegib.

Leki te są przeznaczone dla pacjentów z zaawansowanym miejscowo nabłoniakiem, którzy nie spełniają kryteriów leczenia chirurgicznego czy radioterapii a także dla pacjentów z przerzutową postacią tego nowotworu.

Niezwykle ważną profilaktyką nabłoniaka, ale też innych nowotworów skóry jest stosowanie fotoprotekcji. Dobrze jest unikać nasłonecznienia w godzinach południowych, w sposób właściwy stosować filtry przeciwsłoneczne (o potwierdzonej skuteczności i bezpieczeństwie), zakrywać ciało ubraniem i nakryciem głowy. Szczególnie należy chronić dzieci przed silnym nasłonecznianiem czy oparzeniem słonecznym w pierwszych latach życia.

Źródła:
Rak podstawnokomórkowy skóry. Rekomendacje diagnostyczno-terapeutyczne Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego, Przegląd Dermatologiczny 2019, 106, 107-126
Sobolewska-Sztychny D., Lesiak A., Charakterystyka raków podstawnokomórkowych skóry oraz związek ich rozwoju ze szlakiem transdukcji sygnału wewnątrzkomórkowego sonic hedgehog, Forum Dermatologicum 2015;1(1), 1-5
Ziajka E., Struktura rozpoznań histopatologicznych u pacjentów z wybranymi chorobami skóry. Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych, Uniwersytet Medyczny w Łodzi, Wydział Wojskowo-Lekarski, 2019
Kwaśny M., Metoda fotodynamicznego leczenia w dermatologii, Forum Dermatologicum, 2018, to 4, nr 4, 138-147
Steć M., Szymańczyk J., Domaniecki J., Zastosowanie kwasu 5-aminolewulinowego w fotodynamicznym leczeniu powierzchniowych nab³oniaków podstawnokomórkowych skóry, Współczesna Onkologia, 1999, 2, 76-79
Ciążyńska M., Szczęsna P., Narbutt J., Przypadek raka podstawnokomórkowego skóry – jak leczyć, gdy chirurg już nic nie może?, Forum Dermatologicum, 2017, tom 3, nr 2, 58-62