Skolioza: przyczyny, objawy, leczenie i rodzaje skoliozy

Często zdiagnozowaną wadą postawy, występującą głównie w wieku jest skolioza. Schorzenie to potocznie nazywane jest bocznym skrzywieniem kręgosłupa, ale w rzeczywistości mowa o nim wówczas, gdy dochodzi do nieprawidłowości na trzech płaszczyznach. Co ciekawe, jest to specyficzna nieprawidłowość o złożonej etiologii. Warto pamiętać, że schorzenie samo nie ustąpi, a jego zaniedbanie może powodować wiele poważnych powikłań, a nawet prowadzić do leczenia operacyjnego. Dowiedz się więcej o skoliozie!

Co to jest skolioza kręgosłupa i jakich skrzywień dotyczy?

Skoliozę strukturalną diagnozujemy, gdy kąt skrzywienia, mierzony metodą Cobba, przekracza 10 stopni (mierzony na zdjęciu rentgenowskim w projekcji przednio-tylnej). Jednak wbrew potocznej nazwie, skolioza nie jest skrzywieniem osi kręgosłupa wyłącznie w płaszczyźnie czołowej, a trójpłaszczyznowym, obejmującym krzywizny kręgosłupa w płaszczyźnie:

• czołowej - skrzywienie boczne;

• grzbietowej - jest to tzw. wypłaszczyźnienie, inaczej kifo-skolioza;

• poprzecznej - pojawia się poprzeczne zaburzenia ułożenia kręgów kręgosłupa, odpowiadające za zmianę anatomii kręgów.

Jest to skrzywienie, które często kojarzymy z literą S. 

Jakie są przyczyny skoliozy i co zwiększa ryzyko tego typu zaburzenia?

Częstość występowania skoliozy w społeczeństwie wynosi 2-3 procent. Wśród czynników ryzyka wymienia się głównie: 

• wiek  - skolioza zazwyczaj dotyczy dzieci pomiędzy 9. a 15. rokiem życia;

• płeć - u dziewczynek 7 razy częściej dochodzi do wady postawy i konieczności zastosowania leczenia; 

• obciążenia genetyczne - rodzinne.

Przypadłość ta może mieć charakter nabyty lub wrodzony. Do skrzywienia najczęściej dochodzi podczas skoków wzrostowych. Jednak pomimo ogólnego przekonania, nie jest to typowa wada wynikająca ze złych nawyków, w tym przyjmowania nieprawidłowej postawy ciała. Niestety przyczyny skoliozy nie są dokładnie poznane. Niemniej jednak istnieje szereg nieprawidłowości mających wpływ na rozwój skoliozy. Wśród nich wymienia się przede wszystkim: 

• schorzenia układu nerwowo-mięśniowego;

• urazy w obrębie kręgosłupa;

• wrodzone wady układu kostnego;

• zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa;

• asymetrię kończyn, zwłaszcza dolnych;

• choroby układu oddechowego;

• przebyte operacje w obrębie klatki piersiowej, zwłaszcza w przypadku dzieci. 

Podstawowe rodzaje skoliozy ze względu na przyczynę i stopień skrzywienia kręgosłupa 

Ze względu na przyczynę powstawania (etiologię) możemy wyróżnić:

• skoliozę idiopatyczną;

• skoliozę pochodzenia nerwowo-mięśniowego;

• skoliozę pochodzenia mięśniowego;

• skoliozę pochodzenia kostno-nerwowo-mięśniowego

• skoliozę wrodzoną

• skoliozę pochodzenia kostnego (trzeba tylko logicznie ustawić kolejność).

Inny podział wyróżnia skoliozy czynnościowe, czyli takie, które wynikają ze złej postawy i ustępują podczas leżenia, skoliozy strukturalne, w których istnieje nieprawidłowa budowa anatomiczna, oraz idiopatyczne.

Ze względu na wiek, skoliozy dzielimy na:

• wczesnodziecięcą (do 3. roku życia);

• dziecięcą (między 3. a 10. rokiem życia);

• młodzieńczą (dorastającą), dotyczącą dzieci powyżej 10. roku życia.

Natomiast w zależności od kierunku wygięcia łuku wyróżnia się skoliozę:

• prawowypukłą (prawostronną);

• lewowypukłą (lewostronną).  

Najczęściej występującą postacią jest skolioza idiopatyczna, która stanowi około 80 procent wszystkich przypadków tego schorzenia. Charakteryzuje się trójprzestrzenną deformacją kręgosłupa z torsją kręgów, która jest przyczyną powstania garbu lędźwiowego i/lub piersiowego. Lekkie skoliozy wymagają jedynie obserwacji oraz kontroli radiologicznej, jednak bardziej poważne przypadki łączą się z komplikacjami dotyczącymi zdrowia psychicznego i fizycznego. Niestety przyczyny najczęściej obecnej skoliozy nie są znane i przyjmuje się, że są złożone.

Jak rozpoznać objawy skoliozy? 

Jednym z objawów wad postawy może być nieprawidłowa sylwetka. W przypadku wystąpienia skoliozy jej objawy widoczne są gołym okiem. Wśród typowych symptomów skoliozy wymienia się:

• nierówno ustawione barki;

• widoczne skrzywienie kręgosłupa i asymetrię talii;

  

• nierównomiernie wystające łopatki;

• nierówną wysokość bioder;

• krzywy przebieg linii kręgosłupa;

• nieprawidłowe ustawienie miednicy;

• pochylenie ciała na jedną ze stron;

• cofnięcie jednej piersi w wyniku skrzywienia kręgosłupa piersiowego;

• niewłaściwy chód - przenoszenie ciężaru tułowia na jedną nogę.

W przypadku zaawansowanej skoliozy dodatkowo można zaobserwować bardziej wystające żebra po jednej stronie ciała (garb żebrowy). Mogą pojawiać się także dolegliwości bólowe oraz trudności w oddychaniu pacjenta.

Czym charakteryzuje się skolioza u dzieci?

Ze względu na możliwości ich korekcji można wyróżnić skoliozy strukturalne i funkcjonalne. Pierwsze są wygięciem utrwalonym, w zdecydowanej większości skoliozą idiopatyczną, neuromięśniową lub wrodzoną. 

Skoliozy funkcjonalne wywołane są czynnikami zewnętrznymi i z reguły można je skorygować. Do najczęstszych przyczyn tego rodzaju skolioz zalicza się różną długość kończyn. Ponadto występują u dzieci, które mają przepuklinę krążka międzykręgowego, chorują na nowotwór kości, porażenie mózgowe lub dystrofię mózgową. Skolioza może być również powikłaniem po problemach z opłucną albo operacjach na klatce piersiowej, przeprowadzanych w trakcie wzrostu organizmu (nazywane skoliozami teratogennymi).

Skolioza często nasila się w okresie dojrzewania, czyli w czasie intensywnego wzrostu. Wówczas mięśnie nie nadążają za rozwojem kośćca i nie stanowią wystarczającej podpory dla kręgosłupa. Należy pamiętać, że skolioza jest schorzeniem postępującym, które ustaje dopiero w momencie ustania wzrostu kręgosłupa. Przyjmuje się, że u dziewczynek to 15-16 lat, a u chłopców 17-18.

Co przyczynia się do występowania skoliozy u dorosłych?

Skolioza u osób dorosłych jest z reguły następstwem nieleczonej i utrwalonej wady kręgosłupa, powstałej w okresie wzrostu dziecka (najczęściej idiopatyczna) lub powstała w wieku dorosłym wskutek zwyrodnienia kręgosłupa. Mówimy wówczas o charakterze nabytym, np. reaktywnym lub czynnościowym, czyli związanym z bodźcami bólowymi w przebiegu choroby. 

Najczęstszymi przyczynami skoliozy u dorosłych są: 

• zwężenie kanału kręgowego, 

• choroba degeneracyjna dysku, 

• osteoporoza; 

• złamania kompresyjne kręgów. 

Największym problemem, który skłania chorego do leczenia, jest ból, często o charakterze stałym, z okresami remisji i zaostrzeń, typowy dla zwyrodnienia kręgosłupa.

Jakie mogą być skutki braku leczenia skoliozy?

Przede wszystkim nieleczona skolioza może doprowadzić do problemów zdrowotnych znacznie obniżających komfort życia. Możliwymi powikłaniami w przypadku skoliozy są m.in.:

• silny ból spowodowany uciskiem zdeformowanych kręgów na zakończenia nerwowe;

• ucisk na narządy wewnętrzne, głównie w odcinku piersiowym kręgosłupa, czyli na płuca i serce, co może prowadzić do ich niewydolności;

• ograniczenie ruchomości kręgosłupa;

• objawy neurologiczne, m.in. drętwienie, niedowład kończyn, a nawet paraliż.

Skolioza – diagnostyka 

Rozpoznanie skoliozy lekarz potwierdza wykorzystując badanie rentgenowskie, jednak w większości przypadków wystarczające jest badanie fizykalne. Ewentualnie, specjalista może zlecić dodatkowe techniki obrazowania, takie jak tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny. Po zdiagnozowaniu skoliozy, w zależności od stopnia zaawansowania choroby oraz wieku pacjenta, dobiera się sposób jej leczenia. 

Na czym polega leczenie zachowawcze skoliozy idiopatycznej? 

Wszystkie rodzaje skoliozy są jednym z najtrudniejszych problemów w kwestii postępowania, ponieważ bardzo ważne jest wielokierunkowe działanie. Zwykle leczenie jest długotrwałe, dlatego wymaga zaangażowania i systematyczności.

Leczenie skoliozy dziecięcej bazuje na rehabilitacji ruchowej.W sytuacji, gdy pacjent ma jedną kończynę krótszą, stosuje się wkładki ortopedyczne. Natomiast u osób dorosłych dodatkowo wykorzystuje się gimnastykę ruchową, czyli kinezyterapię, aby łagodzić objawy choroby i wzmacniać mięśnie. 

Skolioza – leczenie za pomocą rehabilitacji

W łagodnej postaci skoliozy idiopatycznej, tj. przy skrzywieniu 10-20 stopni, skuteczne jest zastosowanie programu autokorekcji i ćwiczeń ukierunkowanych na deformacje kręgosłupa. Przy niewielkim odchyleniu kręgosłupa od osi, warto wykonywać ćwiczenia korekcyjne, które dają szansę na wyeliminowanie skrzywienia, szczególnie przy wczesnym wykryciu wady.

Wszystkie powyższe metody mają za zadanie wyeliminowanie przykurczów wywołujących i prowadzących do utrwalenia skoliozy. Ćwiczenia powinny składać się z dwóch części: tej usuwającej przykurcz oraz drugiej połączonej z aktywnym ruchem, przekładającej się na siłę i sprawność mięśni. Warto pamiętać, że szczegółowy plan leczenia, dopasowany do indywidualnych potrzeb pacjenta powinien być przygotowany przez lekarza ortopedę we współpracy z fizjoterapeutą. Jak wcześniej wspomniano, istotne jest jak najwcześniejsze wykrycie wady oraz systematyczne prowadzenie leczenia.

Ćwiczenia na skoliozę samodzielnie wykonywane 

Zaobserwowano, że korzystnie na kręgosłup wpływają ćwiczenia rozciągające wykonywane w ramach gimnastyki ogólnej. Bardzo pomocne są m.in. zajęcia na basenie. Warto wspierać siłę gorsetu mięśniowego kręgosłupa również poprzez odpowiednio dobrane ćwiczenia wysiłkowe. Trzeba jednak pamiętać, że forma aktywności musi być dobrana indywidualnie do możliwości pacjenta. Wszystkie ćwiczenia powinny być wykonywane zgodnie z zaleceniami fizjoterapeuty. Specjalista poinstruuje również, jak dbać o kręgosłup podczas wykonywania codziennych czynności - m.in. jak prawidłowo  dźwigać ciężary, czy jak przyjmować właściwą postawę ciała.  

Leczenie bocznego skrzywienia kręgosłupa gorsetem ortopedycznym 

Zachowawcze leczenie skoliozy polega również na noszeniu specjalnego gorsetu ortopedycznego. Metoda ta znajduje zastosowanie głównie w przypadku młodych pacjentów, których szkielet kostny nie jest jeszcze całkowicie rozwinięty. Gorset należy nosić regularnie. Pomaga on utrzymać tułów w odpowiedniej, stabilnej pozycji.

Kiedy wskazane jest leczenie operacyjne skoliozy? 

U osób ze skrzywieniem przekraczającym 60 stopni wymagana jest operacja. Zabieg polega na rekonstrukcji struktury kręgosłupa w celu zmniejszenia kąta skrzywienia i usunięcia ucisku struktur przykręgosłupowych oraz adekwatnej stabilizacji uzyskanej korekcji. Operacja konieczna jest w przypadku utrwalonych zmian w budowie kręgosłupa - poważne deformacje zwykle dotyczą odcinka lędźwiowego kręgosłupa i występują głównie u osób dorosłych. W takich przypadkach zmiany w obrębie kręgosłupa zwykle występują, jeśli wcześniej nie było prowadzone odpowiednie leczenie zachowawcze.  

Źródła:

1. Karski T.; Skoliozy idiopatyczne - ediopatogeneza, wpływy biomechaniczne, nowe leczenie rehabilitacyjne; neoprofilaktyka. Wiadomości Lekarskie, 2006; 59(5-6); 437-439.

2. Kasperczyk T.; Wady postawy ciała - diagnostyka i leczenie, 2004.

3. Karpiński M., Kamińska M.; Skolioza idiopatyczna. Pediatria po Dyplomie, 2011 15(4); 75-79.

4. Guszczyszyn T.; Badania przesiewowe skoliozy idiopatycznej u młodzieży. Pediatria po Dyplomie, 2017, 1.