Stłuszczenie wątroby – przyczyny, objawy, leczenie, zapobieganie

Wątroba jest narządem, który odgrywa bardzo ważną rolę w organizmie człowieka. Jest ona odpowiedzialna za efektywną detoksykację, czyli usunięcie z ciała szkodliwych toksyn. Bierze także aktywny udział w przemianach metabolicznych białek, węglowodanów i tłuszczów. Zaburzenia jej funkcjonowania mogą mieć wpływ na zachwianie równowagi organizmu. Do częstych problemów zdrowotnych związanych z wątrobą zalicza się niealkoholowe stłuszczenie. Czym objawia się ta choroba i jak się ją leczy?

Stłuszczenie wątroby - co to za schorzenie?

Niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby (z ang. non-alcoholic fatty liver disease, czyli w skrócie NAFLD) nazywana powszechnie stłuszczeniem wątroby to choroba przewlekła  definiowana fachowo jako akumulacja trójglicerydów w postaci kropel tłuszczowych w cytoplazmie hepatocytów (komórek wątrobowych). 

W przebiegu stłuszczenia wątroby dochodzi w istocie do nadmiernego odkładania się cząsteczek tłuszczu w komórkach tego narządu. Skutkiem tego rośnie w nich stres oksydacyjny, co prowadzi do zapalenia. Szacuje się, że od 7 do 30% przypadków zachorowań może rozwinąć się w bardziej zaawansowane formy.

W normalnych warunkach wątroba człowieka w 3-5% składa się z tłuszczu. Jeśli jednak tłuszcz ten narasta, rozpoznawane jest stłuszczenie. W większości przypadków dzieje się to za sprawą odkładania się trójglicerydów, ale proces ten może dotyczyć także innych związków, takich jak:

• związki lipidowe pochodne sfingozyny,

• fosfatydy,

• estry cholesterolu.

Przyczyny stłuszczenia wątroby

Naukowcom nie udało się jeszcze do końca wyjaśnić, skąd bierze się u pacjentów stłuszczenie wątroby. Istnieje tzw. teoria dwóch uderzeń, stworzona przez Daya i Jamesa w 1998 roku, zakładająca że do uszkodzenia wątroby dochodzi w wyniku współistnienia otyłości i cukrzycy typu 2. Powstają wówczas reaktywne formy tlenu oraz prozapalne cytokiny, które niszczą organ. Stłuszczenie może rozwijać się w odpowiedzi na zaburzenia metaboliczne zachodzące w wątrobie.

Na podstawie wyników badania RESTORE z kwietnia 2022 roku, czyli obserwacyjnego, nieinterwencyjnego badania dotyczącego niealkoholowego stłuszczenia wątroby, jakie zostało przeprowadzone wśród pacjentów będących pod opieką specjalistów gastroenterologów i lekarzy ogólnych, wykazano, że można określić grupę ryzyka zachorowania na to schorzenie. Większe występuje u pacjentów, którzy:

• Mają choroby współistniejące, w tym otyłość brzuszną, dyslipidemię, nadciśnienie, zespół metaboliczny i cukrzycę.

• Prowadzili bierny tryb życia.

• Mają dietę bogatą w tłuszcze nasycone.

• Palili tytoń.

Częstotliwość występowania stłuszczenia wątroby w populacji europejskiej dorosłych osób szacowana jest na od 14 do 21%. To najczęstsza przyczyna wzrostu aktywności aminotransferaz, tj. enzymów występujących głównie w wątrobie. Coraz częstsze pojawianie się NAFLD jest związane zdaniem naukowców z epidemią otyłości, cukrzycy typu drugiego oraz zespołu metabolicznego.

O ile stłuszczenie wątroby nie wynika z nadmiernego spożywania alkoholu, może być spowodowane nieprawidłowym żywieniem, nadmierną masą ciała i towarzyszącymi jej chorobami. Niekiedy do czynników powodujących stłuszczenie wątroby zalicza się niektóre leki, toksyny, wirusy czy choroby mające podłoże genetyczne.

Objawy stłuszczenia wątroby 

Problemem we wczesnym diagnozowaniu stłuszczenia wątroby jest to, że choroba ta często przebiega bezobjawowo lub nie daje specyficznych symptomów, które można by w sposób jednoznaczny powiązać ze stłuszczeniem. 

Do najczęstszych objawów stłuszczenia wątroby zgłaszanych przez chorych zaliczają się:

• wzdęcia,

• obniżenie sprawności fizycznej i psychicznej,

• zaburzenia snu,

• ogólne osłabienie i uczucie zmęczenia,

• bóle brzucha,

• poczucie pełności w brzuchu,

• dyskomfort w jamie brzusznej.

Natomiast wśród objawów klinicznych NAFLD znajdują się:

• nieprawidłowe wyniki testów wątrobowych,

• cechy stłuszczenia wątroby widoczne w trakcie wykonywania badania USG,

• hepatomegalia (występuje w 75 proc. przypadków chorych),

• splenomegalia (występuje w 25 proc. przypadków chorych).

Często u pacjentów chorujących na stłuszczenie wątroby notuje się podwyższone stężenie glukozy w surowicy krwi czy nieprawidłowe parametry w profilu lipidowym. Może wystąpić podwyższone stężenie żelaza czy ferrytyny w surowicy krwi.

Diagnostyka stłuszczenia wątroby

Dla postawienia diagnozy dotyczącej niealkoholowej stłuszczeniowej choroby wątroby konieczne jest przeprowadzenie dokładnego wywiadu z pacjentem. Lekarz musi wykluczyć przy tym nadmierne spożywanie alkoholu, ponieważ wskazywałoby ono na podłoże nałogowe choroby wątroby, oraz występowanie innych schorzeń, takich jak zapalenie wirusowe oraz metaboliczne lub genetyczne choroby.

Przeprowadzane są badania obrazowe, na podstawie których można stwierdzić, czy istotnie doszło do stłuszczenia wątroby. Najczęściej zlecane jest wykonanie badania USG czy tomografii komputerowej brzucha. W ultrasonografii można wykryć zmiany o średnim stopniu zaawansowania z czułością wynoszącą do 80 proc. Dla oceny stopnia stłuszczenia wątroby przeprowadzany jest z kolei rezonans magnetyczny.

Najważniejszym badaniem, pozwalającym na rozpoznanie niealkoholowej stłuszczeniowej choroby wątroby, jest biopsja – badanie inwazyjne, które umożliwia pobranie próbek tkanek oraz poddanie ich badaniom histopatologicznym. Biopsja pozwala na określenie stopnia stłuszczenia wątroby i jednocześnie wykluczenie innych schorzeń w obrębie tego narządu.

Rodzaje stłuszczenia wątroby

Przy rozpoznaniu niealkoholowego stłuszczeniowego schorzenia wątroby lekarz może określić następujące jednostki chorobowe:

• proste stłuszczenie wątroby – typ 1,

• stłuszczenie wątroby powikłane procesem zapalnym – typ 2,

• stłuszczenie z uszkodzeniem wątroby lub ze zwyrodnieniem balonowatym – typ 3,

• stłuszczenie z włóknieniem sinusoidalnym lub ciałkami Mellory’ego – typ 4.

Na uwagę zasługuje to, że przy występowaniu stłuszczenia wątroby 2, 3 i 4 typu mamy do czynienia z chorobą o ciężkim przebiegu, która nieleczona lub nieprawidłowo leczona może prowadzić do zapalenia wątroby, marskości wątroby i jej powikłań, łącznie z rozwojem pierwotnego raka tego organu. 

Natomiast w przypadku typu 1 stłuszczenie wątroby może być chorobą mającą łagodny przebieg, o ile wdroży się prawidłowe leczenie. Zmiany mogą być wówczas odwracalne. 

Stłuszczenie wątroby – leczenie

Zdiagnozowanie u pacjenta stłuszczenia wątroby powoduje, że dla własnego dobra musi zmienić tryb życia. Zdecydowana większość lekarzy uznaje, że zmiana w postaci utraty masy ciała, wdrożenia planu treningów i dobrze zbilansowanej diety, przynoszą oczekiwane rezultaty terapeutyczne. Najlepsze efekty przy stłuszczeniu wątroby można osiągnąć przy zastosowaniu zdrowego modelu żywieniowego, jakim jest dieta śródziemnomorska. Nie tylko pozwala ona na regenerację organu, ale i obniża śmiertelność z powodu wielu chorób przewlekłych oraz minimalizuje ryzyko zgonu z przyczyn sercowo-naczyniowych i zespołu metabolicznego.

Pacjentom zalecana jest dodatkowo terapia farmakologiczna. Dla wspomagania leczenia stosowane są fosfolipidy, ponieważ zawierają one fosfatydylocholinę, będącą bazowym składnikiem błon komórkowych m.in. hepatocytów, czyli dokładnie komórek wątroby. Fosfolipidy niezbędne wspierają wątrobę w procesach usuwania tłuszczu z tego organu, a także biorą udział w pracy receptorów błonowych dla takich związków jak hormony i komórki odpornościowe.

W leczeniu tego schorzenia rekomendowanym lekiem jest również metformina, która hamuje progresję stłuszczenia wątroby.

Niektóre wyniki badań wskazują na to, że pozytywny wpływ na zdrowie pacjentów chorujących na NAFLD przynosi połączenie choćby umiarkowanej aktywności fizycznej z suplementacją witaminy E w dawce 800 mg na dobę. Prowadzi to do obniżenia wartości enzymów wątrobowych we krwi oraz wpływa na redukcję stłuszczenia wątroby, co widoczne jest w badaniach ultrasonograficznych (USG).

Do diety pacjentów ze stłuszczeniem wątroby warto włączyć antyoksydanty, w tym flawonoidy, które należą do naturalnych przeciwutleniaczy. Można je znaleźć w warzywach, owocach i innych częściach roślin. Pozytywne efekty w leczeniu stłuszczenia wątroby przynosi włączenie kwasów omega 3 do diety. 

Zapobieganie występowaniu stłuszczenia wątroby - dieta i nie tylko 

Mając na uwadze to, że niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby rozwija się w związku z otyłością, cukrzycą, insulinoopornością czy wysokim poziomem cholesterolu we krwi, warto jest przede wszystkim wdrożyć w ramach działań profilaktycznych zdrową dietę i aktywność fizyczną. Trzeba prowadzić dietę niskokaloryczną, unikać spożywania wysoko przetworzonych produktów i fast foodów. Utrzymanie prawidłowej masy ciała jest kluczowe w zmniejszaniu ryzyka występowania stłuszczenia wątroby. Zmiana stylu życia może przynieść wiele korzystnych skutków, jak redukcja masy ciała, co w przypadku nadwagi czy otyłości ma duże znaczenie. 

Bibliografia:

https://mgr.farm/nauka/watroba-jest-tylko-jedna-dbajmy-o-nia/

https://journals.viamedica.pl/forum_zaburzen_metabolicznych/article/view/62430

https://jms.ump.edu.pl/uploads/2010/5/410_5_79_2010.pdf