Triage: dowiedz się, na czym polega ta procedura!

Triage to procedura, która jest stosowana w medycynie ratunkowej. Pomaga ocenić, komu należy w pierwszej kolejności udzielić pomocy w razie zaistnienia masowego wypadku. W ramach tej procedury pacjenci są oznaczani kolorowymi opaskami. Stosowana jest także wobec osób szukających pomocy na szpitalnych oddziałach ratunkowych Wyjaśniamy co to jest triage, jaką rolę odgrywają w nim kolory i jakie są zasady przeprowadzania triage’u.

Wypadek masowy to takie zdarzenie, podczas którego liczba poszkodowanych jest tak duża, że przekracza możliwości udzielenia pełnej pomocy medycznej na miejscu.

Trzeba wówczas ocenić, komu trzeba udzielić pomocy jak najszybciej, a kto może na tę pomoc poczekać i jak długo. Pacjenci przydzieleni do określonej kategorii „pilności” udzielenia pomocy otrzymują widoczne z daleka odblaskowe opaski w różnych kolorach, tak, aby było wiadomo, kogo należy z miejsca wypadku zabrać w pierwszej kolejności.

Ocena taka, potrzebna jest także na szpitalnym oddziale ratunkowym, do którego trafia bardzo dużo osób szukających pomocy medycznej. 

W obu tych sytuacjach stosuje się triage medyczny, ale zasady jego przeprowadzania są inne.

Triage – co to? 

Słowo „triage” (lub używane w wersji spolszczonej jako triaż) pochodzi z języka francuskiego i oznacza segregowanie lub sortowanie. 

Podstawowym zadaniem procedury triage jest ocena stanu osób wymagających pomocy, po to, aby udzielić jej w pierwszej kolejności tym, którzy ze względu na stan zdrowia nie mogą czekać, a dzięki temu w efekcie uratować jak największą liczbę osób poszkodowanych.

Gdy zdarza się masowy wypadek, przeprowadzany jest triage, najczęściej zgodnie z tzw. systemem START (S-simple, T-triage, A-and, R-rapid, T- treatment) oraz S.A.L.T. – (Sort, Assess, Lifesaving Interventions, Treatment/Transport).

Wstępny triage medyczny rozpoczyna się od wydania polecania, aby każdy, kto jest w stanie poruszać się samodzielnie, udał się na wyznaczone miejsce. Wówczas osoby, które są w stanie się poruszać, otrzymują zielony kod udzielania pomocy. 

Następnie u pozostałych osób stosuje się ocenę parametrów życiowych, takich jak świadomość, oddech po udrożnieniu dróg oddechowych, tętno na tętnicy promieniowej oraz nawrót kapilarny. To ostatnie badanie polega na uciśnięciu przez 5 sekund powierzchni skóry i obserwacji, jak szybko jej kolor wraca no normy, co pozwala ocenić stan krążenia obwodowego (czas powyżej 2 sekundy oznacza, że występują zaburzenia tego krążenia).

Ocenia się także obrażenia, jakich doznał pacjent. 

Osoby, których oddech jest niewydolny (czyli rzadszy niż 10 oddechów na minutę lub częstszy niż 30 oddechów na minutę), kwalifikuje się do udzielenia natychmiastowej pomocy (oznaczane są one kolorem czerwonym).

Gdy czynność serca wynosi powyżej 140 uderzeń na minutę lub poniżej 40 uderzeń na minutę, przyznaje się takiej osobie kolor czerwony.

Ocenia się także stan świadomości poszkodowanych. Osoba nieprzytomna otrzymuje kolor czerwony, wymagający natychmiastowej pomocy. 

Zasady te dotyczą osób od 8. roku życia, natomiast w przypadku dzieci stosowany jest system JumpSTART, który składa się z czterech etapów, podczas których ocenia się zdolność do chodzenia, oddech, nawrót kapilarny oraz stan świadomości.

Triage medyczny przeprowadza lekarz, ratownik, pielęgniarka ratunkowa albo strażak-ratownik.

W przeprowadzaniu wstępnego triage’u pomaga specjalny zestaw do segregacji triage. Podstawowy zestaw triage zawiera odblaskowe opaski triage, używane do oznaczania poszkodowanych, a także takie produkty  jak koc ratunkowy, rękawice ochronne, nożyczki ratownicze, karty segregacyjne, niezmywalne markery.

Rozszerzony zestaw do segregacji triage może zawierać także latarkę, opatrunki indywidualne, maskę twarzową i światło chemiczne. 

Kolejny krokiem jest retriage, który prowadzany jest w szpitalu polowym lub w punkcie medycznym, gdzie zostaje podjęta ostateczna decyzja dotycząca transportu oraz koniecznych zabiegów, które wykonuje się przed transportem poszkodowanego do szpitala.

Zasady przeprowadzania triage'u na SOR-ze

Inaczej wygląda triage na SOR-ze. SOR to szpitalny oddział ratunkowy działający jako część systemu Państwowego Ratownictwa Medycznego (PRM). Jego celem jest udzielanie pomocy w sytuacjach nagłego zagrożenia stanu zdrowia lub życia, które może być wynikiem wypadku, urazu, zatrucia czy nagłego zachorowania.

Pacjenci mogą się zgłaszać na szpitalne oddziały ratunkowe samodzielnie, nie potrzebują w tym celu skierowania, nie ma tutaj zasady rejonizacji. Trafiają także na SOR przywożeni przez karetki pogotowia, są to zarówno pacjenci, którzy ulegli wypadkom komunikacyjnym lub tacy, którzy wezwali pomoc, gdy ich stan zdrowia nagle się pogorszył. Na SOR trafiają także pacjenci z innych placówek medycznych. 

Szpitalne oddziały ratunkowe mogą funkcjonować w placówkach, które posiadają oddział chirurgii ogólnej z częścią urazową (lub oddział chirurgii dziecięcej – w przypadku szpitali, które udzielają świadczeń dla dzieci), oddział chorób wewnętrznych (lub pediatrii – w przypadku szpitali udzielających świadczeń dla dzieci), a także oddział anestezjologii i intensywnej terapii oraz pracownię diagnostyki obrazowej.

Szpital posiadający SOR od 30 czerwca 2022 będzie musiał także mieć dostęp do lądowiska dla helikopterów, aby w razie potrzeby można było tutaj szybko przewieźć pacjenta (na przykład po wypadku komunikacyjnym) albo też przekazać go do innej, specjalistycznej jednostki, jeżeli na miejscu nie są dostępne procedury niezbędne do udzielenia pacjentowi pomocy.

Według danych Narodowego Funduszu Zdrowia w Polsce działa 240 szpitalnych oddziałów ratunkowych.

Pacjent, który zgłasza się na SOR samodzielnie, jest poddawany wstępnej ocenie stanu zdrowia, a następnie procedurom leczniczym, których wymaga jego stan. 

W ocenie stanu zdrowia pacjenta pomaga system triage, w ramach którego u pacjenta wykonuje się pomiar temperatury, badania – tętna, ciśnienia tętniczego krwi, saturacji, czyli nasycenia krwi tlenem, poziomu cukru we krwi oraz badanie EKG.

Pracownik przeprowadzający triage pyta także o występujące objawy, czas ich pojawienia się,  nasilenie, a także o ogólny stan zdrowia – współistniejące choroby oraz przyjmowane leki.

Czynności przeprowadzane w ramach sytemu triage na SOR-ze powinny się odbywać w wyznaczonym obszarze segregacji medycznej, rejestracji i przyjęć, zlokalizowanym bezpośrednio przy wejściu i podjeździe dla karetek.

Po wstępnym badaniu pacjent otrzymuje informację, do jakiej „kategorii pilności” został zakwalifikowany i jak długo będzie czekał na konsultację lekarską.

Triage – kolory. Co oznaczają? 

Gdy stosuje się system triage kolory, którymi oznacza się pacjentów, wskazują na to, w jakiej kolejności należy udzielić im pomocy. 

Gdy zdarza się wypadek masowy, ocena stanu zdrowia poszkodowanych skutkuje ich przydzieleniem do czterech grup. Otrzymują oni wówczas opaski triage.

1.Kolor czarny–  oznaczane są nim osoby, które są nieprzytomne, nie oddychają, brak u nich tętna, mają rozlegle urazy, ciężkie obrażenia czaszki oraz uznane zostały za takie, których nie można uratować lub takie, którym pomoc może być będzie udzielona po zaopatrzeniu osób, które mają większe szanse na przeżycie. 

2. Kolor czerwony – tym kolorem są oznaczane osoby, które transportowane są z miejsca wypadku w pierwszej kolejności i którym pomocy trzeba udzielić w ciągu 5-ciu minut, zwykle są to osoby nieprzytomne, z urazem kręgosłupa, z porażeniem, we wstrząsie, z rozległymi poparzeniami, kobiety w ciąży.

3. Kolor żółty- taki kolor otrzymują osoby, które należy transportować w drugiej kolejności i które powinny  otrzymać pomoc do 20 minut, a definitywne leczenie – do 24 godzin. Zwykle są to osoby z urazami głowy, przytomne lub splątane, z urazami kręgosłupa, skomplikowanymi złamaniami, takie, które nie mają widocznych urazów głowy, ale zachowują się nielogiczne, a także dzieci do lat 6.

4. Kolor zielony – tym kolorem oznacza się poszkodowanych, którzy mogą być transportowani jako ostatni i którym pomoc może być udzielona do 45 minut. Zwykle są to osoby bez poważniejszych obrażeń, zagrażających życiu, które mogą się same poruszać, posiadają złamania, niewielkie oparzenia lub rany powierzchowne.

Inaczej wygląda to w przypadku pacjentów na szpitalnym oddziale ratunkowym. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 27 czerwca 2019 r. w sprawie szpitalnego oddziału ratunkowego (Dz.U. 2019 poz. 1213) po przeprowadzeniu segregacji medycznej pacjent jest przydzielany, w zależności od stopnia pilności udzielenia świadczenia zdrowotnego, do jednej z pięciu kategorii i oznaczony kolorem. 

1. Kolor czerwony oznacza, że potrzebny jest natychmiastowy kontakt z lekarzem,

2. Kolor pomarańczowy oznacza, że czas oczekiwania na pierwszy kontakt z lekarzem powinien trwać do 10 minut,

3. Kolor żółty oznacza, że pacjent może poczekać na pierwszy kontakt z lekarzem do 60 minut, czyli do godziny,

4. Kolor zielony oznacza, że czas oczekiwania na pierwszy kontakt z lekarzem w przypadku tego pacjenta może wynieść do 120 minut, czyli do 2 godzin, 

5. Kolor niebieski oznacza, że stan pacjenta pozwala na to, aby czas oczekiwania na pierwszy kontakt z lekarzem wyniósł do 240 minut, czyli do 4 godzin.

Zwykle pacjenci SOR-u nie otrzymują opasek, a ich kolor jest jedynie zaznaczany w dokumentacji medycznej.

Osoby, które otrzymały kolor zielony oraz niebieski mogą być skierowane do poradni udzielającej świadczeń zdrowotnych w zakresie podstawowej opieki zdrowotnej (nocnej i świątecznej opieki zdrowotnej). Takie poradnie działają przy szpitalach.

Natomiast u osób, które pozostają na szpitalnym oddziale ratunkowym, w razie potrzeby dokonuje się ponownej oceny stanu zdrowia, powinno to odbywać się nie rzadziej niż co 90 minut.

Od roku 2021 w szpitalnych oddziałach ratunkowych miał funkcjonować system TOPSOR, który miał się przyczynić do zmniejszenia kolejek oczekujących pacjentów, jednak jego efektywność budzi liczne wątpliwości pracowników SOR-ów. 

W ramach tych zmian w SOR-ach miały stanąć specjalne automaty biletowe, za pomocą których pacjenci przybywający na oddział samodzielnie, mieli pobierać bilet z indywidualnym numerem i czasem przybycia do oddziału. Po pobraniu takiego bilety miał następować triage i przydzielenie pacjenta do określonej grupy oczekujących na pomoc.

W większości SOR-ów takie automaty jednak nie funkcjonują i pacjenci podchodzą do rejestracji, gdzie pracownik po zadaniu im kilku podstawowych pytań rejestruje ich, następnie są poddawani procedurze triage-u.

Nieco inny niż w obowiązującym rozporządzeniu ministra zdrowia miał być także przydział do określonej kolorem „kategorii pilności”. 

W ramach systemu TOPSOR miały funkcjonować cztery oznaczenia kolorów:

1. Kolor czerwony  - gdy potrzebna jest natychmiastowa pomoc

2. Kolor żółty – gdy pomoc powinna być udzielona po możliwie krótkim okresie oczekiwania

3. Kolor zielony – czas oczekiwania na pomoc może wynieść do 240 minut

4. Kolor niebieski – czas oczekiwania może wynieść 360 minut lub bez określenia górnej granicy

System ten obowiązuje jednak w niewielu szpitalach. Część szpitali korzysta z systemu pięciu kolorów. Zdarzają się placówki, które używają własnych oznaczeń i przyjmują różne systemy, także takie, które obejmują 4 kolory, 5 kolorów lub nawet… 7 kolorów.

Każdy szpital powinien informować przychodzącego na oddział ratunkowy pacjenta, jaki system triage’u stosuje, informacja na ten temat powinna także być umieszczona w widocznym miejscu na SOR-ze.

Źródła:
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 27 czerwca 2019 r. w sprawie szpitalnego oddziału ratunkowego (Dz.U. 2019 poz. 1213)
Ustawa z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym (Dz.U. 2020 poz. 882)
Parszywka K., Rola i zadania Ratownika Medycznego w Segregacji Medycznej w Polsce, Praca dyplomowa, Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego, Wydział Zdrowia i Nauk Medycznych, 2018
Komenda Główna Państwowej Straży Pożarnej, Zasady organizacji ratownictwa medycznego w Krajowym Systemie Ratowniczo-Gaśniczym, Warszawa 2013