Zwyrodnienie plamki związane z wiekiem

Postępujące z wiekiem pogorszenie widzenia jest związane z fizjologicznymi procesami zachodzącymi w oku w miarę upływu lat. U każdego człowieka stopniowo pogarsza się zdolność oka do akomodacji (dostosowania się do widzenia z bliska i daleka), nieznacznie zmienia się także zakres dostrzeganych barw. Najczęściej są to zaburzenia postępujące powoli i upośledzające zdolność widzenia w niewielkim stopniu, czasem do poprawy widzenia wystarczy zastosowanie korekcji okularowej. Jednak niektóre zmiany degeneracyjne prowadzą do rozwoju groźnych schorzeń oczu, mogących skutkować znaczną i często nieodwracalną utratą widzenia. Do takich chorób zaliczamy zwyrodnienie plamki związane z wiekiem (ang. Age-related Macular Degeneration, AMD). Jest ono najczęstszą przyczyną nieodwracalnego pogorszenia wzroku u osób starszych w krajach rozwiniętych. Dowiedz się jak przebiega AMD i kiedy warto zgłosić się do okulisty.

Czym jest zwyrodnienie plamki związane z wiekiem

Zaburzenia wzorku mogą być efektem nieprawidłowości niemal każdej ze struktur budujących oko. W przypadku AMD zmiany patologiczne pojawiają się w siatkówce – strukturze bezpośrednio uczestniczącej w odbiorze widzianych obrazów. Znajdują się w niej komórki umożliwiające percepcję bodźców świetlnych ze świata zewnętrznego i ich przekazywanie do mózgu. Plamka jest szczególnym obszarem siatkówki, położonym w jej centralnej części, zbudowanym prawie wyłącznie z tzw. czopków – komórek odpowiadających za widzenie barwne. Jest ona strefą odpowiadającą za nasze najostrzejsze widzenie centralne. Zmiany degeneracyjne rozpoczynają się w jej obrębie najczęściej około 50 – 60 roku życia, mogą prowadzić do poważnego uszkodzenia widzenia centralnego i co za tym idzie, istotnego pogorszenia funkcji wzrokowej. Stan taki często znacznie obniża jakość życia pacjentów, czasem może prowadzić nawet do całkowitej ślepoty. Bezpośrednia przyczyna tych degeneracji nie została w pełni wyjaśniona. Uważa się, że choroba jest związana z czynnikami środowiskowymi i genetycznymi.

Wyróżniamy dwie postaci AMD. Postać sucha, występująca częściej, jest spowodowana zanikiem komórek siatkówki i odżywiających je, drobnych naczyń krwionośnych. W tej postaci rozwój objawów jest stopniowy i zwykle trwa wiele lat. Rzadziej występująca postać wysiękowa jest spowodowana rozwojem nowych, nieprawidłowych naczyń krwionośnych bezpośrednio pod siatkówką. Ściany tych naczyń są nieszczelne i stanowią źródło przecieku płynu do tkanek, który gromadzi się pod siatkówką lub w jej obrębie. Prowadzi to do uszkodzenia czopków, a następnie rozwoju włóknistej blizny. Naczynia te także łatwo ulegają uszkodzeniom skutkującym krwotokami pod siatkówkę lub do wnętrza oka. Przebieg tej postaci jest gwałtowny i może doprowadzić do utraty wzroku w przeciągu kilku dni.

Zwyrodnienie plamki związane z wiekiem – objawy

Zwyrodnienie plamki związane z wiekiem objawia się mało specyficznie i przez wiele lat może pozostać niezauważone. Najczęściej pogorszenie widzenia dostrzegane jest w trakcie czytania lub wykonywania precyzyjnych czynności. Pacjenci mają trudności z odczytywaniem liter i cyfr, które są zamazane i niewyraźne. Występuje wrażenie wykrzywiania i falowania linii prostych, a także powiększenia lub pomniejszenia obrazu. Może pogarszać się widzenie barwne, kolory wydają się mniej nasycone, osłabia się widzenie w warunkach niedostatecznego oświetlenia, np. wieczorem i w nocy. Ponadto może się pojawić mroczek centralny czyli ciemna plama w środku pola widzenia. Postać sucha AMD charakteryzuje się wieloletnim przebiegiem ze stopniową progresją objawów. W postaci wysiękowej opisane objawy narastają znacznie szybciej, w ciągu dni lub tygodni. Może się również zdarzyć, że pierwszym objawem będzie nagłe, gwałtowne pogorszenie ostrości wzroku.

Kto jest najbardziej narażony na rozwój zwyrodnienia plamki

Pomimo, że dokładne przyczyny rozwoju zwyrodnienia plamki nie zostały opisane, obecnie uważa się, że AMD jest chorobą uwarunkowaną genetycznie, dziedziczoną wielogenowo. Scharakteryzowano również czynniki predysponujące do jej wystąpienia. Najważniejszy z nich stanowi wiek – nawet 30% populacji po 70. roku życia może być dotknięta AMD. Zaobserwowano występowanie rodzinne choroby, zwiększone ryzyko obejmuje zatem krewnych osób chorujących na zwyrodnienie plamki. Do czynników ryzyka należy także palenie tytoniu, intensywna ekspozycja na promieniowanie UV czy złe nawyki żywieniowe oraz związana z tym niska zawartość antyoksydantów, omega-3-kwasów oraz wysoki poziom cholesterolu.

Zwyrodnienie plamki związane z wiekiem – diagnostyka

Rozpoznanie zwyrodnienia plamki wymaga konsultacji okulistycznej. Lekarz przeprowadza badanie ostrości wzroku z oceną zaburzeń widzenia charakterystycznych dla AMD z wykorzystaniem odpowiednich testów. Następnie, po farmakologicznym rozszerzeniu źrenicy dokonuje oceny dna oka. Po takim badaniu przez około 2-3 godziny niewskazane jest prowadzenie pojazdów mechanicznych. W diagnostyce należy wykluczyć inne przyczyny zmian w siatkówce np. retinopatię cukrzycową czy uszkodzenia plamki związane z wysoką krótkowzrocznością. Dalsza diagnostyka zwyrodnienia plamki obejmuje zaawansowane badania obrazowe takie jak OCT siatkówki oraz angiografię fluoresceinową dna oka. OCT to tzw. laserowa tomografia siatkówki - jest badaniem całkowicie nieinwazyjnym. Angiografia polega na wykonaniu zdjęć oka po dożylnym podaniu fluorescencyjnego barwnika, co pozwala na uwidocznienie naczyń krwionośnych siatkówki i ewentualnego przecieku z nich, co jest niezmiernie istotne w diagnostyce.

Zwyrodnienie plamki związane z wiekiem – leczenie

Możliwości leczenia suchego AMD są ograniczone i obejmują rehabilitację wzrokową, zaprzestanie palenia tytoniu, ochronę oczu przed nadmierną ekspozycją na promieniowanie UV. Choć nie ma specyficznej terapii dla tej postaci schorzenia często stosowana jest suplementacja za pomocą witamin oraz dieta bogata w antyoksydanty. Chorzy często korzystają z pomocy optycznych dla osób słabowidzących.

Postać wysiękowa jest wskazaniem do rozpoczęcia terapii lekami hamującymi powstawanie nieprawidłowych naczyń krwionośnych. Podawane są one we wstrzyknięciach dogałkowych, w odpowiednich odstępach czasu i zależnie od wskazań wynikających z przebiegu choroby. Obecnie większość chorych leczona jest właśnie w ten sposób. W przypadku przeciwwskazań do takiego leczenia, alternatywą może być stosowana dawniej terapia fotodynamiczna, polegająca na podaniu substancji fotouczulającej, która następnie zostaje aktywowana w naczyniach dna oka za pomocą zewnętrznego źródła promieniowania. Obie metody skutkują zniszczeniem patologicznych naczyń krwionośnych w oku i spowolnieniem rozwoju uszkodzeń plamki. W rzadkich przypadkach pomocna może być fotokoagulacja laserem, ograniczająca powiększanie się już powstałych zmian. W przypadku wystąpienia powikłań takich jak rozległe krwotoki wskazane może być leczenie operacyjne- wykonanie tzw. witrektomii.

Niezwykle ważne jest aby w przypadku wystąpienia niepokojących objawów, mogących wskazywać na rozwój AMD zgłaszać się do lekarza (okulista). Wykrycie zmian charakterystycznych dla postaci wysiękowej i wdrożenie leczenia na wczesnym etapie choroby pozwala u wielu pacjentów uniknąć nagłego, znacznego upośledzenia widzenia, a nawet całkowitej utraty wzroku.

Źródła:

1. Niżankowska MH. Okulistyka – podstawy kliniczne. PZWL, Warszawa 2007. ISBN: 83-200-3224-6
2. Gajewski P, Szczeklik A. Interna Szczeklika. Medycyna Praktyczna, Kraków 2019. ISBN: 9788374305686
3. Anna Borucka, Mariola Dorecka, Agnieszka Jamrozy-Witkowska i wsp. Wytyczne Polskiego Towarzystwa Okulistycznego. Wytyczne leczenia wysiękowej postaci zwyrodnienia plamki związanego z wiekiem. Polskie Towarzystwo Okulistyczne, 2014.
4. Age-Related Macular Degeneration: Guidelines for Management. The Royal College of Ophthalmologists 2013
5. Katie L Pennington , Margaret M DeAngelis. Epidemiology of Age-Related Macular Degeneration (AMD): Associations With Cardiovascular Disease Phenotypes and Lipid Factors. Eye Vis (Lond) 2016 Dec 22;3:34.