Test NIPT to nieinwazyjne przesiewowe badanie prenatalne oparte na analizie DNA płodu obecnego we krwi matki, które pozwala wykryć zaburzenia chromosomowe płodu już na wczesnym etapie ciąży.

Spis treści:

Na czym polegają badania NIPT?

Test NIPT (od ang. non invasive prenatal testing – nieinwazyjne testy prenatalne) to inaczej badanie wolnego DNA płodu, obecnego we krwi kobiety będącej w ciąży. Jest to nieinwazyjne przesiewowe badanie prenatalne, charakteryzujące się wysoką czułością sięgającą nawet 99,9%. Opiera się na analizie wolnych fragmentów DNA płodu obecnych w osoczu i surowicy kobiety ciężarnej. Umożliwia wykrycie nieprawidłowości chromosomalnych u dziecka na wczesnym etapie ciąży, w tym najczęściej występującej trisomii chromosomu 21, czyli zespołu Downa. 

Badanie jest nieinwazyjne, bezpieczne dla płodu i matki, a jednocześnie charakteryzuje się bardzo wysoką czułością i niskim odsetkiem wyników fałszywie dodatnich – takie połączenie było nie do uzyskania w klasycznych testach prenatalnych (nieinwazyjne testy przesiewowe mają stosunkowo niską czułość, natomiast inwazyjne, takie jak amniopunkcja, wiążą się z ryzykiem powikłań dla matki i płodu). Stworzenie badania NIPT stało się możliwe dzięki odkryciu w 1997 r. wolnego DNA płodowego, za które prof. Dennis Y M Lo otrzymał w 2021 r. „Oskara nauki” – Breakthrough Prize in Life Sciences. 

Czym jest wolne płodowe DNA (cffDNA – od: cell free fetal DNA)? To cząsteczki DNA płodu krążące w krwi matki – we wczesnej ciąży stanowią one ok. 3,4%, a w późnej ok. 6,2% całkowitego wolnego DNA obecnego w osoczu ciężarnej. Cząsteczki DNA płodowego (pozakomórkowego) są krótsze i bardziej pofragmentowane niż cząsteczki wolnego DNA pochodzenia matczynego, dzięki czemu można je wyizolować po pobraniu krwi. Uważa się, że pochodzą one najprawdopodobniej z komórek łożyska, które przeszły apoptozę (kontrolowaną śmierć komórki). A ponieważ stężenie cffDNA może mieć związek z występowaniem trisomii chromosomów u płodu, metodę jego oznaczania wykorzystano w badaniach prenatalnych nowej generacji. 

Co to są trisomie chromosomów? Chromosomy są nośnikami naszego materiału genetycznego. Większość ludzi ma 46 chromosomów, z których dwa określają płeć: XX dla kobiet i XY dla mężczyzn. Pozostałe 44 tworzą 22 pary chromosomów, które są numerowane od 1 do 22. Każda para składa się z chromosomu otrzymanego od matki i chromosomu otrzymanego od ojca. Czasami może dojść jednak do zaburzenia tego układu i – najczęściej – wystąpienia trisomii, czyli dodatkowego (trzeciego) chromosomu w danej parze. Osoba z trisomią chromosomu 21 (znaną jako zespół Downa) ma więc trzy zamiast dwóch kopii chromosomu 21 (występuje u niej 47 chromosomów, a nie 46). Co wykrywają badania prenatalne? Przede wszystkim najczęstsze aberracje chromosomowe, taki jak:

  • trisomia chromosomu 13 – zespół Pataua, 
  • trisomia chromosomu 18 – zespół Edwardsa,
  • trisomia chromosomu 21 – zespół Downa. 

Ponieważ NIPT jest badaniem całogenomowym, pozwala również wskazywać rzadkie aberracje chromosomowe, np. mikrodelecje – gdy występuje brak małego fragmentu chromosomu, oraz umożliwia ocenę chromosomów płci i nieprawidłowości w ich obrębie. Dzięki temu rodzice mogą się przygotować na nowy rozdział życia i opiekę nad chorym dzieckiem, możliwe jest też podjęcie leczenia płodu jeszcze przed narodzeniem, np. w przypadku niektórych wad serca. 

Czym różni się test NIPT od innych badań prenatalnych?

Klasyczne badania prenatalne można podzielić na nieinwazyjne i inwazyjne. Te pierwsze są bezpieczne dla matki i płodu, jednak charakteryzują się 5% odsetkiem wyników fałszywie pozytywnych – co oznacza, że na 100 zdrowych płodów 5 jest klasyfikowanych z wynikiem dodatnim i może być niepotrzebnie poddanych dalszym inwazyjnym procedurom, obarczonych ryzykiem powikłań. Do nieinwazyjnych badań prenatalnych należą przede wszystkim:

  • USG I trymestru, wykonywane między 11. a 14. tygodniem ciąży – badanie to polega na ocenie anatomii zarodka wraz z oceną przezierności karkowej oraz budowie kości nosowej; nieprawidłowości wskazują na podwyższone ryzyko wystąpienia wad genetycznych, takich jak zespół Downa, zespół Edwardsa, zespół Pataua czy wady cewy nerwowej. USG I trymestru wykonywane jest przez powłoki brzuszne (USG przezpochwowe w ciąży wykonywane jest tylko na samym początku albo w celu oceny kanału szyjki macicy przy USG II trymestru).
  • Test podwójny, test PAPP-A – jedno z najczęściej wykonywanych badań prenatalnych, oparte o USG I trymestru i analizę krwi matki w kierunku markerów zmian genetycznych (stężenie białka A i wolnej jednostki beta-hCG). Wynik testu PAPP-A wskazujący na wysokie ryzyko wystąpienia chorób genetycznych wymaga potwierdzenia badaniem inwazyjnym.

Do badań inwazyjnych należy przede wszystkim:

  • Amniopunkcja – pobranie wód płodowych, w których znajdują się komórki płodu, poprzez nakłucie powłoki brzusznej kobiety ciężarnej. Umożliwia to analizę chromosomów w kierunku genetycznych wad wrodzonych. Badanie jest obarczone ryzykiem powikłań, przede wszystkim poronienia, uszkodzeniem łożyska lub pępowiny, krwawieniem, pęknięciem pęcherza płodowego.   

Zarówno test NIPT, jak i inne nieinwazyjne metody prenatalne są badaniami przesiewowymi – oceniają więc statystyczne ryzyko wystąpienia u płodu konkretnego zespołu genetycznego, ale nie stawiają rozpoznania. Nieprawidłowe wyniki muszą być zweryfikowane za pomocą analizy materiału genetycznego płodu pobranego metodą inwazyjną. Wysoka czułość NIPT w wykrywaniu najczęstszych trisomii przy bardzo niskim wskaźniku wyników fałszywie dodatnich pozwala jednak w wielu sytuacjach uniknąć diagnostyki inwazyjnej i niepotrzebnego ryzyka z nią związanego – u zdrowych dzieci.  

Jak wygląda badanie wolnego płodowego DNA?

Jest to badanie nieinwazyjne, bezpieczne zarówno dla dziecka, jak i matki. Co warto wiedzieć o jego przebiegu? 

  • Wolne płodowe DNA jest wykrywalne w krwi matki już od ok. 5. tygodnia ciąży i potem stopniowo wzrasta. Zwykle po 10. tygodniu ciąży ilość jego cząsteczek jest wystarczająca do przeprowadzenia badania.  
  • Pobranie krwi do badania wygląda jak zwykłe pobranie krwi w celu zbadania np. morfologii. Nie wiąże się więc z ryzykiem uszkodzenia płodu, poronienia i innych powikłań. 
  • Zgodnie z rekomendacjami Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników (PTGiP) oraz Polskiego Towarzystwa Genetyki Człowieka (PTGC) badanie NIPT powinno być zaproponowane ciężarnej, jeśli ryzyko wyliczone na podstawie wyniku badania przesiewowego w I trymestrze ciąży wynosi 1:100–1000 lub gdy pacjentka nie miała wykonanej diagnostyki w I trymestrze ciąży, a należy do grupy podwyższonego ryzyka (przede wszystkim wiek po 35. roku życia, urodzenie dziecka z wadą genetyczną w poprzedniej ciąży, przypadki aberracji chromosomowych w rodzinie). 
  • Wskazaniem do testu są też nieprawidłowe wyniki tradycyjnych badań prenatalnych (USG i testu PAPP-A). 
  • Przeciwwskazaniami do wykonania testu NIPT są zabieg transfuzji krwi u matki, terapia komórkami macierzystymi, immunoterapia lub transplantacja, a także choroba nowotworowa.
  • Wynik testu zwykle otrzymuje się po ok. 10-14 dniach. 

Badaniu NIPT – ze względu na całkowitą nieinwazyjność – mogą się też poddać młode mamy, które w czasie ciąży odczuwają niepokój o stan zdrowia dziecka. 

Źródła:

Moczulska H., Borowiec M., Sieroszewski P. Zastosowanie testu oceny wolnego DNA płodu w diagnostyce prenatalnej na podstawie rekomendacji Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego i Polskiego Towarzystwa Genetyki Człowieka – uwagi praktyczne; Ginekologia i Perinatologia Praktyczna, 2016; tom 1 (1): 10-12;
Broszura informacyjna na temat nieinwazyjnego testu prenatalnego (NIPT), Instytut Matki i Dziecka, UZ Leuven;
Łaczmańska I., Stembalska A. Nieinwazyjny test NIFTY w diagnostyce najczęstszych trisomii chromosomowych u płodu; Ginekol. Pol., 2014; 85: 300-303.