Na czym polega małowodzie i czy może być niebezpieczne?

Małowodzie to stan, kiedy ilość płynu owodniowego podczas ciąży jest zbyt mała. Może ono mieć wpływ na rozwijający się płód i na ciążę. Wyjaśniamy, jakie są przyczyny małowodzia i jakie daje objawy, a także jakie są konsekwencje tego stanu.

Co to jest płyn owodniowy?

Płód rozwijający się podczas ciąży w macicy przebywa w worku owodniowym wypełnionym płynem owodniowym, który jest wytwarzany z płynów ustrojowych matki oraz płodu. Powstaje w nerkach płodu, wchłaniany jest w płucach i połykany przez płód.

Płyn ten umożliwia wymianę substancji odżywczych między matką i płodem. Jest rezerwuarem wody i miejscem usuwania produktów przemiany materii płodu. Dlatego jego ilość i skład wpływa na stan płodu.

Płyn owodniowy podlega wielu złożonym procesom, polegającym na jego produkcji i resorpcji (wchłanianiu). Całkowita wymiana płynu między matką a płodem następuje w ciągu około trzech godzin.

Płyn owodniowy ma właściwości antybakteryjne. Jego rolą jest ochrona płodu przed czynnikami zewnętrznymi, zabezpiecza też płód przed zaciśnięciem przez sznur pępowiny oraz przed obkurczeniem macicy, które mogłoby prowadzić do deformacji. Płyn owodniowy utrzymuje także odpowiednią temperaturę wewnątrz macicy.

Ilość płynu owodniowego ocenia się podczas ciąży na podstawie badania USG. Mierzy się wówczas MVP czyli wymiar podłużny największej kieszonki płynu owodniowego, czyli możliwie największej przestrzeni możliwej do pomiaru między płodem a ścianą macicy. Mierzy się też tzw. indeks płynu owodniowego AFI (stanowiący sumę czterech kieszonek płynowych) i ocenia, czy jest on odpowiedni na danym etapie ciąży.

Ilość płynu owodniowego zwiększa się do intensywnie w I i II trymestrze ciąży. Maksymalną wartość osiąga w 33-34  tygodniu ciąży, potem ulega zmniejszeniu.

Prawidłową ilość płynu owodniowego oblicza się za pomocą wzoru, w którym mnoży się razy 50 tydzień ciąży pomniejszony o 10 i wynik dzieli się przez dwa.

W ciąży po terminie objętość płynu owodniowego jest szacowana  na około 540 ml.

Zaburzenia ilości płynu owodniowego to bezwodzie, małowodzie i wielowodzie. Przy wielowodziu ilość płynu jest zbytu duża, zdarza się to w przypadku ciąż bliźniaczych czy też u kobiet chorujących na cukrzycę.

Gdy płynu nie ma w ogóle, stwierdzane jest bezwodzie.

Czym jest małowodzie?

Małowodzie w ciąży to stan, podczas którego ilość płynu owodniowego pomiędzy 32 a 36 tygodniem ciąży nie przekracza 500 ml albo gdy wskaźnik AFI wynosi poniżej 5-6 cm. Prawidłowa wartość tego wskaźnika na tym etapie ciąży powinna wynosić 5-24 cm.

Małowodzie dotyczy około 1,5 do 11 procent ciąż.

Małowodzie – przyczyny i objawy

Małowodzie może się pojawić na każdym etapie ciąży. Może być spowodowane przez choroby matki, takie jak nadciśnienie, cukrzyca lub infekcja. Może być naturalną konsekwencją przedwczesnego pęknięcia błon płodowych.

Przyczyną małowodzia może być  hipotrofia wewnątrzmaciczna, czyli zbyt niska masa płodu lub wady wrodzone płodu, najczęściej dotyczące układu moczowego, których skutkiem jest wydalanie zbyt malej ilości moczu przez płód. Aby mieć pewność, że jest to bezpieczna ciąża, warto wykonać badania genetyczne.

Małowodzie stwierdzane bywa także w przypadku chorób, które upośledzają przepływ łożyskowy, co skutkuje zmniejszoną produkcją płynu przez owodnię. Powoduje to zmniejszony przepływ nerkowy i ograniczenie produkcji moczu, co pogłębia małowodzie.

W około połowie przypadków małowodzie nie jest powiązane z inną patologią. Dotyczy to zwykle kobiet z ciążą donoszoną lub po terminie. Wówczas mniejsza ilość płynu jest zjawiskiem typowym, ponieważ stanowi efekt pojawiającej się niewydolności łożyska oraz zwiększonego wchłaniania zwrotnego w nerkach płodu.

Gdy występuje małowodzie objawy, które można stwierdzić, to mała objętość macicy w porównaniu do wieku ciążowego, mały obwód brzucha i mały przyrost masy ciała ciężarnej. Podczas badania położniczego łatwo wówczas wyczuć części płodu, a przemieszczanie części przodującej jest trudne.

Małowodzie w ciąży – konsekwencje

W większości przypadków małowodzie nie powoduje żadnych skutków. W rzadkich przypadkach pojawiają się powikłania, takie jak hipoplazja płuc czyli wada wrodzona polegająca na niewykształceniu elementów naczyniowych, oskrzelowych czy miąższowych tkanki płucnej.

Gdy dojdzie do wydalenia smółki u dziecka (może to być spowodowane niedotlenieniem płodu czy infekcją występująca u matki) zbyt mała ilość płynu owodniowego może uniemożliwiać jej rozpuszczenie. Następuje wtedy zabarwienie płynu smółką, co może prowadzić to powstania tzw. zespołu aspiracji smółki. Powstające wtedy zielone wody płodowe mogą powodować niewydolność oddechową u dziecka.

W wyniku pęknięcia worka owodniowego może nastąpić uszkodzenie zdrowych tkanek płodu przez pasma pękniętej owodni.

Najgroźniejszymi skutkami małowodzia może być obumarcie wewnątrzmaciczne płodu lub śmierć okołoporodowa. Mogą także pojawić się odległe powikłania takie jak uszkodzenie układu neurologicznego, sercowo-naczyniowego, oddechowego i moczowego u dziecka. Jednak takie przypadki zdarzają się bardzo rzadko.

W celu leczenia małowodzia można stosować dożylne nawadnianie. 

Według ginekologów w przypadku małowodzia poród może być obarczony ryzykiem, ponieważ mniejsza ilość płynu owodniowego oznacza, że płód ma gorszą ochronę w warunkach zmieniającego się ciśnienia wewnątrzmacicznego. 

Małowodzie nie ma związku z „okręceniem pępowiną”, natomiast zwiększa ryzyko ucisku pępowiny i może powodować zwolnienie akcji serca płodu, zazwyczaj o charakterze zmiennych deceleracji.

W większości przypadków małowodzie nie wpływa jednak na stan urodzeniowy noworodków. Najczęściej rodzą się one z prawidłową masą ciała, chociaż niektóre źródła mówią o niższej średniej masie  urodzeniowej.

Źródła:

Antoń M., Zaburzenia objętości płynu owodniowego, a wady płodu, praca magisterska 2017, Uniwersytet Jagielloński, Wydział Nauk o Zdrowiu, Repozytorium Uniwersytetu Jagiellońskiego

Biesiada L., Pietrzak Z., Jacaszek. M., et. al., Wpływ małowodzia na przebieg porodu drogami natury, Gynecology and Obstetrics Medical Project, 2010, 2 (16), 45-53

Rochala K., Krasomski G., Ocena wpływu nieprawidłowego profilu biofizycznego płodu na występowanie krwawienia dokomorowego (IVH) i zamartwicy u noworodka, Nowa Pediatria2013, 2, 44-52

Wawro A., Kiliś-Pstrusińska K., Sikora M., Wczesna diagnostyka wad wrodzonych układu moczowego u dzieci, Advances in Clinical and Experimental Medicine, 2004, 13 (2), 261-265

Partyka A., Wartość metod oceny dobrostanu płodu w ciąży po wyznaczonym terminie porodu, Praca na stopień doktora nauk medycznych, Katedra Perinatologii, Klinika Położnictwa Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego, Gdańsk 2014