Kwashiorkor to stan niedożywienia spowodowany głównie niedoborem białka w pożywieniu. Jego rezultatem są zmiany dotyczące funkcji oraz struktury wielu narządów wewnętrznych, a także zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej i zaburzenia układu odpornościowego, czego efektem są zakażenia.
Czym jest kwashiorkor i skąd się bierze?
Niedożywienie powstaje, gdy dostarczamy organizmowi zbyt mało składników pokarmowych. Może być efektem przyjmowania zbyt ubogich w te składniki posiłków, a także nadmiernej ich utraty czy zwiększonego zapotrzebowania organizmu na te składniki.
Organizm czerpie wtedy składniki pokarmowe z własnych zapasów, ale gdy one się wyczerpią, dochodzi do zaburzeń w procesach fizjologicznych. Początkowo objawy niedożywienia mogą być niewielkie, ale gdy taki stan trwa dłużej, pojawiają się znaczne objawy niedożywienia oraz zmiany w narządach wewnętrznych.
Może wystąpić niedożywienie typu marasmus, które spowodowane jest niedoborem kalorycznym oraz niedoborem białka, niedożywienie typu kwashiorkor, związane głównie z niedoborem białka, lub mieszane, łączące oba te typy niedożywienia.
Termin kwashiorkor pochodzi z języka jednego z plemion z Ghany i oznacza „dziecko odstawione od piersi”, a do terminologii medycznej wprowadziła go jamajska lekarka Cicely Delphine Williams, która zajmowała się badaniem tego typu niedożywienia.
Objawy takiego niedożywienia były obserwowane u dzieci, które odstawione od piersi (zwykle dlatego, że rodziło się kolejne dziecko) przechodziły na dietę ubogą w składniki pokarmowe, głównie białko. Wówczas pojawiało się u nich niedożywienie, objawiające się wycieńczeniem, wzdętym brzuchem czy zmianami w kolorze skóry i włosów (nazwa “kwashiorkor” oznacza też “czerwonego chłopca”, bo takiego odcienia nabierają wówczas włosy dzieci).
Kwashiorkor występuje najczęściej w tych rejonach świata, w których panuje głód, czyli przede wszystkim w państwach Afryki subsaharyjskiej. Jednak zdarza się także w krajach, gdzie nie ma problemu z dostępem do jedzenia. Może być wtedy wynikiem stosowania restrykcyjnych, jednoskładnikowych diet, na przykład opartych wyłącznie na ryżu czy bananach. Dieta taka nie dostarcza wszystkich potrzebnych składników pokarmowych, czego efektem może być kwashiorkor. Taki sposób odżywiania jest szczególnie niebezpieczny u dzieci oraz u osób starszych.
Do niedożywienia typu kwashiorkor może dojść także na skutek przewlekłych chorób, na przykład nowotworowych, zakaźnych, takich jak AIDS, czy chorób, którym towarzyszy wysoka gorączka, a także w przypadku marskości wątroby czy zespołu złego wchłaniania.
Kwashiorkor - objawy
Niedożywienie powoduje wiele negatywnych skutków - prowadzi do utraty masy ciała, osłabienia, zmian w mięśniach i narządach wewnętrznych. Ubytek mięśnia sercowego może spowodować spadek jego pojemności, co może wywołać bradykardię i niewydolność krążenia. Zaburzenia pracy nerek mogą się przyczynić do zmniejszonego wydalania sodu i wody, co powoduje tworzenie się obrzęków. Pojawia się niewydolność trzustki, nietolerancja glukozy i niedokrwistość.
Jeżeli mamy do czynienia niedożywieniem typu kwashiorkor, występują charakterystyczne objawy. Należą do nich obrzęki, występujące na całym ciele, szczególnie na nogach i brzuchu, i zaburzenia w gospodarce wodno-elektrolitowej. Zdarza się, że nie dochodzi do zaniku masy mięśniowej, albo jest ona maskowana obrzękami, organizm może także zachować pewne rezerwy tkanki tłuszczowej. W wyniku obrzęków i zatrzymania wody w organizmie może nawet wzrastać masa ciała. Sprawia to wrażenie, że osoba niedożywiona jest w dobrej formie, chociaż jej stan może się gwałtownie pogarszać.
Rezultatem tego stanu, jakim jest niedożywienie typu kwashiorkor, są zaburzenia w funkcjonowaniu wielu narządów, zwiększony katabolizm (rozpad komórek), uszkodzenie syntezy albumin, stłuszczenie wątroby, jadłowstręt, w przypadku dzieci - zahamowanie rozwoju. Może wystąpić ginekomastia (powiększenie piersi u mężczyzn), powiększenie ślinianek, hipogonadyzm (niewydolność hormonalna jąder lub jajników). Włosy są suche i łamliwe, paznokcie prążkowane lub popękane, występuje zmiana koloru skóry, a często także włosów. Na skórze pojawia się łuszcząca wysypka, pojawiają się biegunki oraz oddawanie dużej ilości moczu.
Jeżeli kwashiorkor dotyczy kobiet w ciąży, może spowodować poronienie, a także wpływa na rozwój dziecka, które rodzi się z niską masą urodzeniową i może być dotknięte zaburzeniami rozwoju.
Z powodu osłabienia układu odpornościowego mogą się pojawić infekcje. Jedną z rzadkich chorób, które spotyka się u osób cierpiących na kwashiorkor, jest rak wodny, czyli bakteryjne, zgorzelinowe zapalenie śluzówek jamy ustnej, którego efektem jest zniszczenie policzka i jamy ustnej.
Leczenie kwashiorkoru
Stan niedożywienia typu kwashiorkor to choroba, która nieleczona może być śmiertelna. Często zdarza się, że ten typ niedożywienia jest źle diagnozowany lub nierozpoznany. U dzieci cierpiących na ten typ niedożywienia stwierdza się na przykład atopowe zapalenie skóry.
W celu postawienia diagnozy trzeba sprawdzić, czy nie występuje powiększenie wątroby i obrzęki. Zleca się ogólne badanie moczu, morfologię krwi, badania określające poziom białka (proteinogram) i cukru we krwi, badania poziomu kreatyniny, potasu, mocznika we krwi oraz wykonuje się gazometrię krwi.
Wykonywane są także inne przydatne w tej diagnostyce badania, takie jak pomiar wskaźnika BMI, pomiar poziomu wody w organizmie, biopsja skóry czy analiza próbki włosów.
Jeżeli badania te pokazują obniżone parametry oraz wskazują na to także obserwowane objawy, oznacza to, że mamy do czynienia z niedożywieniem typu kwashiorkor.
Osoba, u której stwierdza się tego typu niedożywienie, powinna trafić do szpitala w celu nawodnienia i wyrównania gospodarki wodno-elektrolitowej organizmu. Następnie leczenie niedożywienia typu kwashiorkor polega na stopniowym wyrównywaniu występujących niedoborów i rozszerzaniu diety.
Im szybciej postawi się właściwą diagnozę i wdroży odpowiednie leczenie, tym większa szansa na powrót do zdrowia. Jednak gdy dotyczy to dzieci, mogą one nigdy nie nadrobić poniesionych w wyniku niedożywienia typu kwashiorkor strat w organizmie.
W celu zapobiegania niedożywieniu od 1 stycznia 2012 roku w Polsce istnieje obowiązek przesiewowej oceny stanu odżywienia każdego pacjenta przyjętego do szpitala. Dotyczy to wszystkich oddziałów szpitalnych oprócz SOR-ów. Dokument taki dołączany jest do historii choroby pacjenta.
Ocena stanu odżywienia przeprowadzana jest za pomocą specjalnej skali: Nutritional Risk Screening 2002 (NRS) lub Subjective Global Assessment (SGA).
Źródła:
Jarosz M., Charzewska J., Wajszczyk B. at al., Czy wiesz ile potrzebujesz białka? Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2019
Biernat J., Wyka J., Stan odżywienia w aspekcie stanu zdrowia, Nowiny Lekarskie 2011, 80, 3, 209-212
Henrique de SB X.M., De Magalhaes E., Oliviera G. F. at al., A child with kwashiorkor misdiagnosed as atopic dermatitis, Dermatol Online J. 2017 May
Data dodania:
Artykuły powiązane
Wzdęcia, niestrawność, zgaga?
Świąteczne potrawy, którym trudno się oprzeć, kuszące zapachy i dużo czasu na jedzenie. W efekcie często wzdęcia, niestrawność i zgaga. Jak sobie z tym poradzić?
Co jeść przy zatruciu?
Biegunka, ból, zmęczenie, często odwodnienie. Zatrucia pokarmowe zamieniają życie w koszmar, jak sobie z nimi radzić? Co i jak jeść po zatruciu - mówi dietetyk mgr Natalia Torchała.
Kompulsywne objadanie się – dieta
Kompulsywne jedzenie polega na przyjmowaniu dużych ilości jedzenia w krótkim czasie. Dowiedz się, jakie mogą być skutki tego zaburzenia.
Warzywa kapustne - porcja zdrowia na jesień i zimę
Warzywa kapustne stanowią produkty o wysokiej wartości odżywczej. Są źródłem nie tylko witamin czy składników mineralnych, ale również składników bioaktywnych o korzystnym wpływie na cały organizm. Niska kaloryczność, niski indeks glikemiczny, bogactwo błonnika i witamin, dowiedz się więcej!
Czy mak jest zdrowy?
Wigilia to w wielu domach czas na makiełki, kutię, makowce czy strucle. Mak jest mocno zakorzeniony w polskiej tradycji kulinarnej, szczególnie w czasie Świąt. Czy to zdrowy smakołyk?