Szczepionkowy „must have” dla każdego – szczepienia przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby (WZW)

O szczepieniu przeciw WZW B przypominamy sobie zwykle przed planowanym zabiegiem operacyjnym. Warto wspomnieć, że szczepienia przeciw WZW B były jednym z osiągnięć, które umożliwiło bezpieczne przeszczepianie narządów.

Z drugiej strony, ratują one ludzi przed marskością wątroby na tle WZW B, która wciąż stanowi jedną z wiodących przyczyn zapotrzebowania na transplantacje wątroby. Jak ustalić nasz status uodpornienia? Czy trzeba się doszczepiać przeciw WZW B? A może należy oznaczać przeciwciała? Postaram się odpowiedzieć na to i inne pytania w poniższym artykule.

Przed czym chronią szczepienia przeciw WZW B?

Wirusowe zapalenie wątroby typu B to poważna, a jednocześnie szeroko rozpowszechniona choroba zakaźna. Zarazić można się różnymi drogami – m.in. przez kontakt z krwią, stosunek płciowy z zakażoną osobą lub podczas różnego rodzaju procedur medycznych czy nawet zabiegów kosmetycznych. Co istotne, wirus HBV wywołujący WZW B jest 100 razy bardziej zakaźny niż wirus HIV – do zakażenia drogą kontaktu z krwią wystarczy jej bardzo niewielka ilość. Z racji powszechnie stosowanych metod badania krwi od dawców na obecność wirusów, oraz używania jednorazowego lub sterylizowanego sprzętu, udało się znacznie zmniejszyć narażenie na zakażenie HBV. Wciąż jednak choroba ta, z uwagi na podstępny, często bezobjawowy przebieg i groźne powikłania, stanowi istotny problem epidemiologiczny. Przewlekłe zakażenie WZW B prowadzi m.in. do uszkodzenia wątroby, jej marskości oraz rozwoju raka wątrobowokomórkowego.

Obowiązkowe szczepienia przeciw WZW B w Polsce

Wprowadzenie powszechnych szczepień obowiązkowych przeciwko WZW B doprowadziło do znacznego spadku liczby nowych zachorowań. Szczepienia noworodków (pierwszą dawkę otrzymują one w pierwszej dobie życia) są w Polsce realizowane w ramach Programu Szczepień Ochronnych od 1996 r. Wiele osób, które po roku 1996 były w wieku szkolnym, otrzymało pełen cykl szczepienia. Żeby to ustalić, warto sięgnąć do dostępnych dokumentów szczepień – można było je otrzymać podczas kończenia obowiązku szkolnego, powinny być one przechowywane w podmiotach medycznych, realizujących szczepienia dla danej szkoły. W sytuacji, gdy nie udaje się ustalić, czy otrzymaliśmy pełen cykl szczepienia, najlepiej jest je wykonać pełnym cyklem. Podanie takich  „nadprogramowych” dawek jest bezpieczne i dobrze tolerowane.

Co ważne, brak lub niski poziom przeciwciał przeciw HBV (anty-Hbs) nie oznacza, że nie byliśmy szczepieni lub nie uzyskaliśmy odporności w wyniku szczepienia. Zgodnie z obecną wiedzą osoby z prawidłową odpornością nie wymagają oznaczania poziomu przeciwciał po szczepieniu. Sam fakt udokumentowania przyjęcia pełnego cyklu szczepienia jest wystarczający. Naturalnym jest, że poziom przeciwciał z czasem może spaść, jednak tzw. pamięć immunologiczna powoduje ponowny wzrost ich poziomu po narażeniu na zakażenie. Okres wylęgania WZW B jest długi (ok. 1-9 miesięcy), więc nasz układ odpornościowy ma wiele czasu żeby zareagować.

Szczepienia przed operacją

Jeśli czeka Cię zabieg operacyjny, jak najszybciej zadbaj o zabezpieczenie się przed WZW B. W pierwszej kolejności sprawdź, czy masz udokumentowane szczepienie (trzema dawkami). Jeśli tak, najlepiej upewnij się w konsultacji z lekarzem, czy cykl był prawidłowo podany i czy nie zachodzą wskazania do podania dawki przypominającej. Jeśli nigdy nie byłeś szczepiony, umów się niezwłocznie na kwalifikację. Na uodpornienie przed zabiegiem potrzebujesz w standardowym schemacie 1,5 miesiąca (dolicz min. 2 tygodnie na wypadek konieczności odroczenia szczepienia). Druga dawka szczepienia jest zwykle podawana po upływie pełnego miesiąca od pierwszej. Nie należy skracać tego okresu, można go natomiast wydłużyć jeśli np. w międzyczasie zachorujesz. Pamiętaj, żeby „po wszystkim” zgłosić się na podanie trzeciej dawki, zapewniającej długotrwałą ochronę. Dopuszcza się jej podanie nawet po latach od rozpoczęcia cyklu szczepienia. Można do tego celu wykorzystać dowolny preparat szczepionkowy przeciw WZW B (nie musi być to ten sam, którym rozpoczęliśmy cykl).

W wyjątkowych sytuacjach, gdy potrzebujemy pilnego uodpornienia, mamy do dyspozycji schemat przyspieszony szczepienia przeciw WZW B. Składa się on z 4 dawek. Drugą dawkę należy przyjąć po minimum 7, a trzecią po minimum 21 dniach od pierwszej dawki. Ostatnia dawka powinna być podana po roku od pierwszej. Ten schemat można realizować wyłącznie szczepionką Engerix.

Brak uodpornienia przeciwko WZW B czy niski poziom przeciwciał nie może stanowić podstawy do odmowy wykonania zabiegu. Pamiętaj – nawet jeśli nie zdążyłeś wykonać pełnego cyklu szczepienia przed pilnym zabiegiem – warto uzupełnić brakujące dawki już po operacji.

Szczepienia przeciw WZW A i B przed wyjazdami

Jeśli planujesz zagraniczny wyjazd do krajów o niższym standardzie higienicznym, koniecznie zaplanuj szczepienie przeciwko WZW B i WZW A. Można je przyjąć łącznie w preparacie Twinrix, w schemacie 0-1-6 miesięcy. Odporność uzyskuje się ok. 2 tygodnie po podaniu drugiej dawki. Jeśli jesteś już uodporniony przeciwko WZW B, możesz przyjąć szczepionkę przeciw WZW A „solo” – uodpornienie zyskuje się już po przyjęciu jednej dawki, druga dawka przyjęta po 6-12 miesiącach przedłuża odporność na wiele lat. W razie opóźnienia podania drugiej dawki szczepionki przeciw WZW A można ją uzupełnić do 5 lat. Na chwilę obecną nie zaleca się podawania dawek przypominających.

Warto rozważyć szczepienie przeciwko WZW A, nawet jeśli nie planujemy wyjeżdżać za granicę. Jest ono szczególnie zalecane osobom pracującym w gastronomii, oczyszczalniach ścieków, służbie zdrowia oraz przy opiece nad dziećmi. W ostatnich latach obserwuje się wzrost zakażeń WZW A przenoszonych na drodze kontaktów seksualnych, szczególnie pomiędzy mężczyznami. O szczepieniu przeciwko wirusowym zapaleniom wątroby typu A i B powinny pamiętać wszystkie osoby z chorobami wątroby i domownicy nosicieli tych wirusów.

Szczepienia przeciw WZW B a ciąża

Swój status uodpornienia przeciw WZW B powinny ustalić również kobiety planujące ciążę. Matka będąca nosicielką wirusa może przekazać zakażenie dziecku podczas porodu. W razie braku uodpornienia przed ciążą dopuszcza się podanie szczepionki przeciw WZW B w czasie jej trwania. W razie podania szczepionki przed ciążą nie jest wymagane odwlekanie starań o ciążę (jak w przypadku szczepionek przeciwko odrze, śwince i różyczce czy ospie wietrznej).

Szczepienia przeciw WZW B u osób z obniżoną odpornością

Istnieje szczególna grupa osób, wymagająca innego postępowania przy szczepieniach przeciwko WZW B. Dotyczy to osób z obniżoną odpornością. Zalicza się do tej grupy osoby z niedoborami odporności wrodzonymi i nabytymi (w tym zakażonych HIV), osoby w trakcie leczenia immunosupresyjnego, przewlekłej dializoterapii oraz leczonych z powodu cukrzycy. U osób tych zaleca się ocenę poziomu przeciwciał anty-Hbs po 4-6 tygodniach od szczepienia i ewentualne podanie dodatkowych dawek w razie niewytworzenia odporności.

Dawki przypominające?

W przeszłości (do 2003 r.) praktykowano podawanie co 5 lat dawek przypominających szczepionki u osób z prawidłową odpornością, jednak wobec aktualnej wiedzy nie jest to już zalecane. Odporność uzyskana po szczepieniu zabezpiecza przed zakażeniem, nawet jeżeli stężenie przeciwciał anty-HBs jest niskie lub trudne do oznaczenia.

Bezpieczeństwo i tolerancja szczepień przeciw WZW B

Profil bezpieczeństwa i tolerancja szczepionek przeciw WZW B i WZW A są bardzo dobre. Objawy niepożądane występują bardzo rzadko, najczęściej jest to pobolewanie miejsca po podaniu szczepionki. Po zaszczepieniu możemy normalnie funkcjonować, nie ma przeciwwskazań do podejmowania aktywności fizycznej, czy spożycia standardowej porcji alkoholu. Można przyjmować szczepionkę podczas stosowania większości leków. Osoby stosujące leki obniżające odporność (np. sterydy w tabletkach lub zastrzykach, leki immunosupresyjne) powinny przed szczepieniem skonsultować się z lekarzem prowadzącym celem ustalenia optymalnego terminu szczepienia.

Część osób obawia się szczepienia przeciw WZW B z obawy o zawartość tiomersalu jako konserwantu w preparacie Euvax B. Tiomersal został usunięty ze składu szczepionki w 2011 roku i każda partia wyprodukowana po tym czasie nie zawiera tego składnika. Osoby zaszczepione przed tym rokiem nie powinny się obawiać – nie wykazano, żeby tak niewielkie ilości tej substancji, jakie zawierały szczepionki, wpłynęły w negatywny sposób na zdrowie. Szczepionki przeciw WZW B i WZW A mogą być dowolnie kojarzone z innymi szczepionkami podczas jednej wizyty. Jest to szczególnie przydatne, kiedy planujemy wyjazd i chcemy szybko uodpornić się na wiele chorób.

Podsumowując – szczepienie przeciwko WZW B jest zalecane każdemu. Narażenie na zakażenie może nam się przydarzyć w najmniej oczekiwanym momencie. Warto przygotować się na taką ewentualność z wyprzedzeniem, aby przed operacją czy planowanym wyjazdem móc spokojnie skupić się na innych sprawach.