Hiszpanka a koronawirus - podobieństwa i różnice

Epidemie nawiedzały świat już od czasów starożytnych, niejednokrotnie przybierając rozmiary pandemii i zbierając śmiertelne żniwo. Niektóre z nich jak zaraza ateńska w 430 r. p.n.e. czy plaga antonińska w 165 r. dziesiątkowały najbogatsze starożytne miasta, osłabiały potężne armie i zmieniały bieg dziejów. Szalejąca w całej Europie w latach 1347 – 1351 dżuma doprowadziła do śmierci około 225 milionów ludzi. Szacuje się, że zabiła ona, co trzeciego mieszkańca kontynentu. Na przestrzeni lat regularnie pojawiały się ogniska zakażeń ospą prawdziwą, cholerą, polio, czy różnymi rodzajami grypy. Wirus grypy był przyczyną setek milionów zachorowań i kilkudziesięciu milionów zgonów w czasie przebiegającej w latach 20. XX wieku pandemii zwanej powszechnie hiszpanką. To właśnie do niej najczęściej jest dziś porównywana pandemia COVID-19 nie tylko ze względu na zasięg występowania, ale także podobieństwo objawów oraz sposób rozprzestrzeniania się. Obie epidemie spowodowane są przez wirusy które do tej pory krążyły wśród zwierząt i z jakiegoś powodu przełamały barierę międzygatunkową stając się zakaźne dla ludzi. Ze względu na swoje objawy, sposób rozprzestrzeniania się obie choroby są trudne do rozróżnienia na pierwszy rzut oka, nawet doświadczeni lekarze mają trudności z rozróżnianiem tych infekcji. Dopiero stosowanie wysoko specjalistycznych badań dodatkowych opierających się na biologii molekularnej pozwala na definitywne rozróżnianie COVID-19 i grypy. Dowiedz się, czym była hiszpanka i czym różni się od niej COVID-19.

Co to jest hiszpanka?

W latach 1918-1920 przez cały świat przetoczyła się pandemia grypy wywołana przez podtyp H1N1 wirusa grypy A. Podtyp grypy A H1N1 występował pierwotnie wśród ptaków, w wyniku zmian genetycznych doszło do przeskoczenia wirusa z ptaków na zupełnie wrażliwą populacje ludzką. Potocznie została ona nazwana hiszpanką najprawdopodobniej z powodu krążących opinii o szczególnie intensywnym rozwoju choroby właśnie na terenie Hiszpanii. W rzeczywistości było to spowodowane faktem zatajania informacji o skali pandemii przez kraje biorące udział w I Wojnie Światowej, chcące podtrzymać morale walczących. Hiszpania, jako kraj neutralny raportowała zakażenia i zgony zgodnie z prawdą, stąd wydawało się, że liczba przypadków jest tam zdecydowanie większa. Pandemia przetoczyła się przez Europę, Azję, Amerykę Północną i Afrykę w trzech falach. Pierwsza z nich nie wzbudziła szczególnego niepokoju, ponieważ mimo dużej zakaźności i szybkiego przyrostu zachorowań, nie była związana ze znaczną śmiertelnością. Dopiero druga, trwająca od sierpnia 1918 roku wywołała prawdziwy strach i zebrała śmiertelne żniwo. Śmiertelność była wówczas o wiele większa niż w czasie pierwszej fali, zwłaszcza w gęsto zaludnionych miastach, na frontach i w obozach wojskowych. Wojna, głód, wielkie migracje ludności były naturalnym podglebiem dla grypy, żołnierze przemieszczając się przenosili grypę na ludność cywilną, co sprzyjało szybkiemu rozprzestrzenianiu się pandemii. Nietypową sytuacją była nadumieralność ludzi w wieku pomiędzy 20-40 l. w porównaniu z innymi epidemiami grypy. Zaobserwowano także, że u osób, które zachorowały w trakcie pierwszej fali rozwinęła się odporność na powtórne zakażenie. Przebieg zachorowań w trakcie trzeciej fali był łagodniejszy niż w czasie poprzednich a po 1920 roku nie opisywano już zachorowań na hiszpankę.

Hiszpanka spowodowana była wirusem grypy, który wnika do organizmu przez drogi oddechowe i zakaża komórki nabłonka dróg oddechowych. Wywołuje to uszkodzenie nabłonka i odpowiedź zapalną organizmu, która manifestuje się gorączką, pogorszonym samopoczuciem, bólami mięśni czy kaszlem. Różniące się między sobą wirusy grypy mogą wywoływać objawy o różnym nasileniu, dlatego przebieg dobrze nam znanej grypy sezonowej nie jest najczęściej tak ciężki jak w przypadku hiszpanki. W przypadku grypy A H1N1 (hiszpanki) ważny był fakt braku odporności populacji na zakażenie w przeciwieństwie do odporności na grypę epidemiczną. Dodatkowym sprzyjającym czynnikiem szybkiego rozprzestrzeniania się zakażeń był fakt że część chorych chorowała skąpo lub bezobjawowo. Główną przyczyną zgonów chorych na hiszpankę było wirusowe krwotoczne zapalenie płuc i wstrząs spowodowany uogólnioną reakcją zapalną. Część zgonów spowodowana była próbami leczenia wysokimi dawkami salicylanów (aspiryny) które nasilały zaburzenia krzepnięcia u pacjentów z ciężkimi postaciami choroby. Tłumaczy to fakt wyższej śmiertelności wśród osób młodych, u których sprawny układ immunologiczny jest zdolny do wywołania bardzo silnej, gwałtownej w przebiegu reakcji zapalnej. Często też dochodziło do dodatkowego zakażenia bakteryjnego dróg oddechowych. W latach 20. XX wieku nie znano jeszcze antybiotyków i bakteryjne zapalenie płuc najczęściej okazywało się śmiertelne.

Koronawirus a hiszpanka - objawy

Wirus SARS-CoV-2 podobnie jak wirusy grypy wnika do organizmu przez drogi oddechowe i zakaża ich nabłonek prowadząc do jego uszkodzenia. Dlatego objawy ze strony układu oddechowego takie jak duszność, kaszel czy przyspieszony oddech są podobne w przypadku obu zakażeń. Podobne są także objawy ogólne – osłabienie, gorączka czy bóle kostne i mięśniowe towarzyszące większości chorób infekcyjnych. Oba patogeny mogą wywoływać ciężkie wirusowe zapalenie płuc oraz wirusowe zapalenie mięśnia sercowego. Koronawirus zakaża dodatkowo komórki innych narządów np. w przewodzie pokarmowym, dlatego może wywołać objawy typowe dla infekcji żołądkowo – jelitowych, jednak biegunka czy wymioty mogą wystąpić także w przebiegu grypy. Przebieg hiszpanki i COVID-19 mógłby, więc być podobny, chociaż choroby są wywołane przez zupełnie inne wirusy. Jednak w odróżnieniu od COVID-19, gdzie liczba zachorowań i zgonów wzrasta wraz z wiekiem i jest zdecydowanie wyższa u osób ze współtowarzyszącymi schorzeniami, śmiertelność w hiszpance była największa w grupie młodych dorosłych, bez dodatkowych chorób. Różni ją to także od zwykłej grypy sezonowej, która jest najbardziej niebezpieczna dla dzieci i osób starszych.

Koronawirus i grypa hiszpanka - skutki globalne

Pandemia COVID-19 jest porównywana do hiszpanki pod względem rozpowszechnienia – obie objęły praktycznie cały świat. Jednak dotychczas hiszpanka przewyższa infekcję SARS-CoV-2 zarówno pod względem liczby zachorowań jak i śmiertelności. Dotychczas chorobę wywołaną przez koronawirusa rozpoznano (według WHO na dzień 31.12.2020) u 81 475 053 osób z czego zmarło 1 798 050, w sierpniu 2020 r. szacowano ilość zachorowań na 263,5 mln. Szacuje się, że na grypę hiszpankę zachorowało około 500 milionów ludzi, co stanowiło wówczas 1/3 ludności Ziemi. Liczba zgonów waha się pomiędzy 50 a 100 milionów – duża różnica jest spowodowana nieprawidłowym raportowaniem związanym z toczącą się w tym samym czasie I Wojną Światową. Pandemia hiszpanki w połączeniu z rozległym konfliktem zbrojnym doprowadziły do wielu negatywnych skutków społecznych obserwowanych w pierwszej połowie XX wieku. Nie wiadomo jeszcze jak i kiedy zakończy się pandemia COVID-19, szacuje się jednak, że przyniesie poważne konsekwencje gospodarcze dla większości ludności świata. Nadzieję na opanowanie pandemii COVID-19 przynosi rozpoczynający się ogólnoświatowy program szczepień. Tej szansy nie mieli nasi przodkowie sprzed 100 lat. Ich bronią były tylko znane nam i dziś metody dystansowania społecznego, izolowania pacjentów chorych.

Żródła:

1. Martini M, Gazzaniga V, Bragazzi NL i wsp. The Spanish Influenza Pandemic: a lesson from history 100 years after 1918. J Prev Med Hyg. 2019 Mar; 60(1): E64–E67.
2. Trilla A, Trilla G, Daer C. The 1918 “Spanish Flu” in Spain. Clinical Infectious Diseases, Volume 47, Issue 5, 1 September 2008, Pages 668–673.
3. Rosner D. “Spanish flu, or whatever it is...": The paradox of public health in a time of crisis. Public Health Rep. 2010 Apr;125 Suppl 3(Suppl 3):38-47.
4. Franchini AF, Auxilia F, Galimberti PM i wsp. COVID 19 and Spanish flu pandemics: All it changes, nothing changes. Acta Biomed. 2020 May 11;91(2):245-250.
5. Ashton J. COVID-19 and the 'Spanish' flu. J R Soc Med. 2020 May;113(5):197-198.
6.  
7. Talha Burki The origin of SARS-CoV-2 The Lancet Infectious Diseases sep. 2020
8. Karen R. Robinson Comparing the Spanish flu and COVID‐19 pandemics: Lessons to carry forward https://doi.org/10.1111/nuf.12534
9. Jeffery K. Taubenberg and David M. Morens 1918 Influenza: the Mother of All Pandemics Emerg Infect Dis. 2006 Jan; 12(1): 15–22.
10. Ali Rostami,Mahdi Sepidarkish,Mariska M.G. Leeflang,Seyed Mohammad Riahi,Malihe Nourollahpour Shiadeh,Sahar Esfandyari,Ali H. Mokdad,Peter J. Hotez,Robin B. Gasser SARS-CoV-2 seroprevalence worldwide: a systematic review and meta-analysis https://doi.org/10.1016/j.cmi.2020.10.020