Koronawirus - czy COVID-19 zagraża zdrowiu psychicznemu?

COVID-19, choroba wywołana przez wirusa SARS-CoV-2 najczęściej atakuje układ oddechowy i sercowo-naczyniowy powodując zapalenie płuc, mięśnia sercowego czy zatorowość płucną. Wielu chorych doświadcza także objawów związanych z przewodem pokarmowym, takich jak biegunki czy wymioty. Coraz częściej jednak pacjenci, którzy przebyli zakażenie koronawirusem zgłaszają się do poradni zdrowia psychicznego z powodu nasilonego, utrudniającego życie lęku i epizodów depresyjnych. Nierzadko są to osoby, u których nigdy wcześniej nie występowała depresja ani inne zaburzenia psychiczne. Chorzy ci wiążą początek swoich dolegliwości z zachorowaniem na COVID-19. Niektórzy z nich panicznie boją się ponownego zakażenia, a także tego że choroba może dotknąć ich bliskich. Inni pomimo poprawy fizycznego stanu zdrowia, odczuwają zobojętnienie i niechęć do codziennego życia, przewlekły smutek czy poirytowanie. U wielu osób zgłaszających się z tego powodu do psychiatrów rozpoznawana jest depresja i zaburzenia lękowe, w której konieczne jest rozpoczęcie leczenia farmakologicznego lub psychoterapii. I choć dokładny związek koronawirusa z depresją nie jest znany, istniejący problem nie powinien być lekceważony. Depresja jest chorobą potencjalnie zagrażającą życiu i wymaga prawidłowo dopasowanego leczenia, a także zrozumienia i wsparcia ze strony osób bliskich choremu. Dowiedz się więcej o zaburzeniach psychicznych związanych z COVID-19 i sprawdź, jak sobie z nimi radzić.

Depresja i lęk spowodowane izolacją w czasie pandemii

Od początku pandemii COVID-19 w Polsce minął już ponad rok. W tym czasie znaleźliśmy się w zupełnie nowej sytuacji, wymagającej sprawnej adaptacji i dokonania licznych zmian. Obecność nowego, szybko rozprzestrzeniającego się, nieznanego patogenu, który może wywołać chorobę śmiertelną w skutkach, nadal wywołuje poczucie bezsilności i lęku. Przerażająca jest też wizja hospitalizacji w oddziałach zakaźnych, zamkniętych dla rodziny i przyjaciół chorego, a tym bardziej w oddziałach intensywnej terapii. W minionym roku znacznie wzrosła też ogólna liczba zgonów, a co za tym idzie – osób pogrążonych w żałobie po stracie bliskich. Z powodu wprowadzanych obostrzeń dla wielu ludzi był to czas znacznego zmniejszenia dotychczasowych dochodów, a nierzadko zupełnej utraty zatrudnienia, co spowodowało pogorszenie jakości życia. Przez większość roku ograniczona była możliwość kontaktów społecznych, część osób chcąc uniknąć zakażenia pozostawała w niemal całkowitej izolacji. Zmienna sytuacja epidemiologiczna, niewydolność ochrony zdrowia i ciągłe zmiany prawne powodują poczucie niepewności jutra i nasilają lęk. Każdy z tych czynników prowadzi do zwiększenia poziomu odczuwanego stresu, a brak możliwości odreagowania go chociażby podczas wakacyjnego wypoczynku czy spotkań w gronie przyjaciół dodatkowo pogarsza stan psychiczny. Nic więc dziwnego, że w tym czasie zaobserwowano znaczny wzrost zapadalności na zaburzenia psychiczne, zwłaszcza zespoły lękowe i depresyjne. Pogorszenie zdrowia psychicznego dotyczy zarówno osób starszych jak i młodych, a także dzieci, u których dodatkowym czynnikiem jest brak kontaktu z rówieśnikami i trudna sytuacja rodzinna.    

Zaburzenia psychiczne po przebyciu COVID-19

COVID-19 jest chorobą somatyczną, czyli upośledzającą funkcje fizyczne organizmu. Okazuje się jednak, że ma negatywny wpływ także na zdrowie psychiczne. U pacjentów hospitalizowanych z powodu zakażenia koronawirusem obserwuje się zaburzenia snu, obniżenie nastroju a także występowanie zespołów lękowych i depresyjnych. Chorzy w najcięższym stanie, wymagający leczenia w oddziale intensywnej terapii i wentylacji mechanicznej mogą rozwinąć nawet przewlekły zespół stresu pourazowego (ang. post-traumatic stress disorder, PTSD), bardzo ciężkie zaburzenie psychiczne obserwowane dotychczas u osób doświadczających przemocy czy weteranów wojennych. Pokazuje to jak wielki może być wpływ COVID-19 na zdrowie psychiczne. Co ważne, objawy depresyjne i lękowe dotykają także chorych, u których przebieg zakażenia nie był ciężki, a całe leczenie przebiegało w domu. 

Wpływ złego stanu fizycznego na rozwój zaburzeń psychicznych był dotychczas obserwowany w wielu schorzeniach m.in. sercowo-naczyniowych i układu oddechowego. Jest to spowodowane zmniejszeniem mózgowego przepływu krwi lub jej właściwego utlenowania, pogorszeniem funkcjonowania w społeczeństwie i ciągłym lękiem przed śmiercią. Zwłaszcza w chorobach, w których występuje duszność, takich jak niewydolność serca czy przewlekła obturacyjna choroba płuc, może dochodzić do poważnych zaburzeń lękowych. Chorzy nieustannie obawiają się poczucia, że za chwilę się uduszą, które opisywane jest także przez ozdrowieńców po COVID-19. Zwiększone ryzyko zaburzeń lękowo-depresyjnych mają także chorzy leczeni z różnych przyczyn w oddziałach intensywnej terapii, a także poddawani licznym, nieprzyjemnym i bolesnym procedurom medycznym. 

Chorzy na COVID-19 poza złym ogólnym samopoczuciem i dusznością doświadczają ogromnego lęku, związanego z zakażeniem zupełnie nowym, nie poznanym do końca patogenem. Nie znamy przecież leczenia przyczynowego, nie wiemy też, jaki zespół objawów rozwinie się u konkretnej osoby. Zachowaniu spokoju i optymizmu w czasie choroby nie sprzyjają płynące z mediów obrazy setek chorych i statystyki zgonów. Chorzy pozostają w szpitalu zupełnie sami, zdani na personel ubrany od stóp do głów w foliowe kombinezony, przychodzący do nich wyłącznie w celu wykonania badań i zabiegów medycznych. Niektórzy spędzają w szpitalu kilka tygodni stale obawiając się śmierci z dala od bliskich i zastanawiając się czy kiedykolwiek jeszcze powrócą do domu. Łatwo sobie wyobrazić, że taki stan może pozostawić bardzo negatywne skutki dla zdrowia psychicznego. Spekulowano także, że koronawirus sam w sobie może uszkadzać układ nerwowy, powodując zaburzenia neuropsychiatryczne, lecz dotychczas nie potwierdzono tej hipotezy. Prawdopodobnie uda się ją wyjaśnić w ciągu kolejnych lat, jednak psychiatryczne skutki zachorowań na COVID-19 należy likwidować już teraz.        

Depresja związana z COVID-19 – czy trzeba ją leczyć?

Wbrew niektórym krążącym w społeczeństwie opiniom, depresja jest chorobą, a nie wymyślonym problemem i można, a nawet trzeba ją leczyć. Podobnie rzecz ma się w przypadku zaburzeń lękowych, które mogą skutecznie utrudniać codzienne funkcjonowanie i w prowadzić do rozwoju depresji. Ważne, żeby pamiętać o tym, że depresja może zakończyć się śmiercią, wielu chorych planuje i dokonuje aktów samobójczych, które niejednokrotnie okazują się skuteczne. Znacznej części z nich można by zapobiec, reagując odpowiednio wcześnie. Dlatego jeżeli po przebyciu COVID-19, nawet niewymagającego leczenia w szpitalu zauważymy u siebie poniżej wymienione objawy, powinniśmy zgłosić się do lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, psychologa lub lekarza psychiatry.

• poczucie zobojętnienia na to, co dzieje się dookoła,
• brak odczuwania przyjemności z wydarzeń, które wcześniej sprawiały nam radość,
• spowolnienie, niemożność wykonania podstawowych czynności, niechęć do wstania z łóżka, jedzenia, rozmów z rodziną i przyjaciółmi itp.,
• znaczne pogorszenie stanu psychicznego zwłaszcza rano,
• bezsenność lub nadmierną senność,
• napady lęku lub ciągle trwający lęk,
• myślenie o śmierci, chęć odebrania sobie życia,

Zauważenie takich objawów u osoby bliskiej, również powinno skłonić do zainteresowania się jej stanem, udzielenia wsparcia i w miarę możliwości pokierowania na konsultację lekarską. Lekarz po przeprowadzeniu dokładnego badania i rozpoznaniu zleci terapię farmakologiczną, często połączoną z psychoterapią. Wbrew krążącym opiniom, nowoczesne leki stosowane w leczeniu depresji i zaburzeń lękowych są skuteczne, mają nieliczne, łagodne działania niepożądane, nie powodują senności ani nie uzależniają. Odpowiednio zastosowane mogą za to zapobiec śmierci w wyniku samobójstwa i pomóc powrócić do normalnego życia. 

Źródła:

1. Pappa, S. et al. Prevalence of depression, anxiety, and insomnia among healthcare workers during the COVID-19 pandemic: A systematic review and meta-analysis. Brain Behav. Immun. 88, 901–907 (2020).

2. Mazza, M. G. et al. Anxiety and depression in COVID-19 survivors: Role of inflammatory and clinical predictors. Brain Behav. Immun. 89, 594–600 (2020).

3. Stanton, R. et al. Depression, Anxiety and Stress during COVID-19: Associations with Changes in Physical Activity, Sleep, Tobacco and Alcohol Use in Australian Adults. Int. J. Environ. Res. Public Health 17, (2020).

4. Nicolini, H. Depression and anxiety during COVID-19 pandemic. Cir. Cir. 88, 542–547 (2020).

5. Rajkumar, R. P. COVID-19 and mental health: A review of the existing literature. Asian J. Psychiatr. 52, 102066 (2020).

6. Jarema, M. & Rabe-Jabłońska, J. Psychiatria: podręcznik dla studentów medycyny. (Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2011).