Psychobiotyki a zdrowie psychiczne. Jak sobie pomóc w trakcie pandemii

Psychobiotyki to probiotyki, dzięki którym możliwa jest poprawa funkcjonowania układu nerwowego. Poprzez wpływ na skład mikrobioty jelitowej nie tylko wpływają na prawidłową pracę przewodu pokarmowego, ale również na funkcjonowanie mózgu, nasze zachowanie i zdrowie psychiczne. Zaburzenia mikrobioty jelitowej mogą wywoływać oprócz chorób przewodu pokarmowego także zaburzenia psychiatryczne, takie jak: depresja, zaburzenia lękowe, zespół nadpobudliwości z deficytem uwagi (ADHD), autyzm a nawet chorobę Parkinsona czy chorobę Alzheimera. Dowiedz się jak i kiedy stosować psychobiotyki i dlaczego w koronawirus sprawia, że mogą on pełnić niezwykle ważną role dla naszego zdrowia i psychiki.

Mikrobiota – co to jest?

Mikrobiota (dawniej określana terminem mikroflora) to wszystkie drobnoustroje: bakterie, grzyby, wirusy, pierwotniaki  i in., znajdujące się w organizmie człowieka - zarówno fizjologiczne, jak i chorobotwórcze. Ich masa stanowi około 1,5-2 kg masy ludzkiego ciała, przy czym większość to mikrobiota jelitowa. W zdrowym, prawidłowo funkcjonującym ciele mikroorganizmy wchodzące w skład mikrobioty znajdują się w stanie równowagi czyli eubiozy. W przypadku chorób, stosowania niektórych leków, np. antybiotyków czy zmiany sposobu żywienia (dieta ubogoresztkowa i wysokowęglowodanowa) może dojść do zaburzenia tej równowagi i powstaje stan zwany dysbiozą, co prowadzi do ryzyka rozwoju wielu schorzeń, jak się okazuje również chorób psychicznych. Udowodniono, że stan dysbiozy występuje w przebiegu takich chorób jak: alkoholizm, zespół przewlekłego zmęczenia czy fibromialgia, prawdopodobnie również w stwardnieniu rozsianym i celiakii.

Przywrócenie stanu równowagi (eubiozy) jest możliwe dzięki odpowiedniej diecie i stosowaniu probiotyków, prebiotyki czy synbiotyków.

Psychobiotyki – co to jest?

Odpowiedni skład mikrobioty jelitowej ma ogromne znaczenie nie tylko dla naszego zdrowia fizycznego, ale także psychicznego. W prawidłowym oddziaływania mikrobioty na nasz dobrostan psychiczny mają pomóc psychobiotyki. Psychobiotyki to bakterie probiotyczne, które spożywane w odpowiednich dawkach wpływają na funkcjonowanie osi jelitowo-mózgowej, a tym samym na stan naszego zdrowia psychicznego. Termin ten funkcjonuje już od 2013 roku. Działanie psychobiotyków uzależnione jest od szczepu, co oznacza, że terminem tym mogą być określane jedynie bakterie o udowodnionym pozytywnym wpływie na zdrowie psychiczne. Takie szczepy to Lactobacillus rhamnosus, Bifidobacterium longum oraz Lactobacillus helveticus. Psychobiotyki wspierają barierę jelitową, uczestniczą w produkcji neuroprzekaźników, wspomagają działanie układu odpornościowego i zmniejszają stężenie kortyzolu, czyli „hormonu stresu”.

Stres – dlaczego jest szkodliwy?

Codzienny stres, zarówno emocjonalny jak i fizjologiczny, jest jednym z najsilniejszych czynników, które mają wpływ na skład mikrobioty jelitowej. Życie w nieustającym stresie prowadzi do upośledzenia funkcji bariery jelitowej, co w konsekwencji skutkuje zaburzeniami żołądkowo – jelitowymi i powstaniem miejscowego, a następnie uogólnionego stanu zapalnego. Przewlekły stan zapalny to niestety prekursor do licznych chorób. Podwyższone stężenie prozapalnych cytokin towarzyszy także zaburzeniom psychicznym takim jak: depresja, stany lękowe oraz choroby neurodegeneracyjne. Dlatego słuszną drogą jest zadbanie o poprawę bariery jelitowej i skład mikroflory jelitowej. Jest to możliwe dzięki odpowiedniej diecie oraz probiotykom, w tym psychobiotykom.

Związek między przewodem pokarmowym i mózgiem

W jaki sposób to, co dzieje się w jelitach może wpływać na stan psychiczny i nastrój? Odpowiedź jest prosta, pomiędzy mózgiem a przewodem pokarmowym ma miejsce nieustanna wymiana informacji za pomocą: nerwu błędnego, wytwarzanych przez bakterie jelitowe neurotransmiterów i neuromodulatorów (serotonina, GABA, acetylocholina, melatonina, kortyzol), układu immunologicznego, wytwarzającego cytokiny oraz dokrewnego - produkującego hormony. Informacje o zmianach neuronalnych, hormonalnych, zmianach w składzie mikrobioty jelitowej są przekazywane do mózgu przez nerw błędny, który stanowi bezpośrednie połączenie pomiędzy układem pokarmowym a ośrodkowym układem nerwowym. Wszystko to składa się na oś mózgowo – jelitową. Elementem łączącym funkcjonowanie osi mózgowo – jelitowej z mikrobiotą jelitową są produkty wytwarzane przez wchodzące w jej skład drobnoustroje. W przewodzie pokarmowym mogą być obecne zarówno bakterie pogarszające, jak i poprawiające jej działanie.

Do pierwszej grupy należą bakterie z klas Bacilli, Clostridia, Enterobacteria, Actenobacteria, Peptococci, Staphylococci, Streptococci oraz niektóre gatunki drożdży. Korzystne działanie wykazują bakterie: Lactobacillus, Bifidobacterium, Enterococci, Propionobacteria i Peptostreptococci.

Zaburzenia depresyjne, które należą do najczęściej diagnozowanych schorzeń psychiatrycznych, także wydają się być powiązane ze zmianami flory bakteryjnej jelit. U pacjentów z depresją stwierdza się mniejszą ilość bakterii typu Bacteroidetes przy podwyższonej liczbie bakterii z gatunku Alistipes.

Psychobiotyki – jak działają?

Liczne badania udowodniły skuteczność dwóch szczepów bakterii: Lactobacillus helveticus Rosell – 52 oraz Bifidobacterium longum Rosell – 175. Wykazano, że pomagają one łagodzić ogólne objawy lęku i depresji, wspierają równowagę emocjonalną, a także pomagają łagodzić objawy ze strony przewodu pokarmowego spowodowane stresem. Psychobiotyki mają również zdolność do zwiększania syntezy serotoniny „hormonu szczęścia” z tryptofanu. Tryptofan jest egzogennym aminokwasem, którego nasz organizm nie syntetyzuje i musi być on dostarczany z pożywieniem (znajduje się np. w mleku, rybach, drobiu, roślinach strączkowych czy pestkach dyni i słonecznika). W wyniku metabolizmu tryptofanu z 1% spożytego aminokwasu powstaje serotonina, a z 95% działająca neurotoksycznie kynurenina. Niedobór witamin B6, C i magnezu, niezbędnych do syntezy serotoniny, może prowadzić do konkurencji między tymi dwoma szlakami metabolicznymi i powodować niedobór serotoniny skutkujący m. in. depresją. Natomiast psychobiotyki powodują, że większa część tryptofanu wchodzi w szlak serotoninowy i w konsekwencji zwiększa się produkcja serotoniny, zaś kynureniny zmniejsza.

Psychobiotyki korzystnie modyfikują mikrobiotę jelitową (utrudniają adhezję do nabłonka jelitowego drobnoustrojom chorobotwórczym, wytwarzają substancje stymulujące rozwój prawidłowej mikroflory oraz substancje o charakterze przeciwdrobnoustrojowym, które hamują rozwój patogenów), wzmacniają integralność nabłonka jelitowego oraz wpływają na odpowiedź układu immunologicznego przewodu pokarmowego. 

Mikrobiota jelitowa może też sygnalizować organizmowi zapotrzebowanie na konkretne produkty, wpływać na nasze preferencje żywnościowe oraz wybór pokarmów. Dzieje się tak poprzez generowanie apetytu na jedzenie, które sprzyja rozwojowi konkretnych mikroorganizmów lub powoduje zahamowanie wzrostu drobnoustrojów. Spowodowane jest to m. in. działaniem na ośrodek sytości oraz ośrodek nagrody w mózgowiu, produkcją toksyn wpływających na nastrój i apetyt oraz wpływem na receptory smaku, a także receptory kannabinoidowe oraz opioidowe w jelitach,    

Psychobiotyki – jak stosować?

U osób zdrowych, bez zaburzeń psychicznych, przywrócenie równowagi ekosystemu jelitowego poprzez zmianę diety, spożywanie sfermentowanych produktów i suplementację psychobiotyków prowadzi do złagodzenia objawów stresu oraz ograniczenia manifestacji złego nastroju i agresji. Zastosowanie określonych psychobiotyków, wywołujących specyficzne zmiany w aktywności mikrobioty jelitowej, może znaleźć zastosowanie w leczeniu depresji i innych schorzeń psychicznych. Wśród szczepów psychobiotycznych na szczególną uwagę zasługują dwa: Lactobacillus helveticus Rosell – 52 oraz Bifidobacterium longum Rosell – 175. Uznano je za bezpieczne i szczególnie korzystne dla zdrowia psychicznego. Działając w duecie, szczepy te mogą m.in. obniżać stężenie kortyzol, łagodzić dolegliwości żołądkowo-jelitowe związane ze stresem oraz zwiększać wytwarzanie serotoniny z tryptofanu wspomagając leczenie przeciwdepresyjne.

Psychobiotyków nie należy przyjmować na czczo, najlepiej podawać je krótko przed posiłkiem lub z posiłkiem. Jak wykazano w badaniach mierzalny efekt stosowania probiotyków można zaobserwować po 30 dniach ich stosowania i utrzymuje się on nawet rok. Mogą być przyjmowane równocześnie z lekami przeciwdepresyjnymi, co więcej stanowią cenne uzupełnienie farmakoterapii zaburzeń nastroju. Pożądanego efektu nie przyniesie jednorazowe zastosowanie psychobiotyków, rekomendowana jest miesięczna kuracja. 

Psychobiotyki – przeciwwskazania

Psychobiotyki należą do suplementów bezpiecznych dla zdrowia i według aktualnej wiedzy nie istnieją przeciwwskazania do ich stosowania. Dyskusyjną sprawą może być ich zastosowanie u osób z ciężkimi niedoborami odporności i ciężko chorych. W takich przypadkach niezbędna jest konsultacja lekarska w tym zakresie. 

Psychobiotyki a koronawirus

W czasach pandemii koronawirusa zachowanie możliwie dobrego zdrowia fizycznego i psychicznego ma kluczowe znaczenie. Zwiększenie odporności organizmu jest potrzebne by nie dać pokonać się COVID-19, a ogromny wpływ na naszą odporność ma nasza kondycja psychiczna. Suplementacja probiotyków jest więc szczególnie ważna aby lepiej tolerować stres, poprawić nastrój czy zmniejszyć ryzyko depresji. Zaburzenia psychiczne, które w zmienionym przez koronawirusa otoczeniu i przy dużej dawce stresu stanowią poważne zagrożenie, to niebezpieczeństwo, któremu warto przeciwdziałać. Poza zwiększeniem odporności ważna jest poprawa nastroju i zmniejszenie odczuwania lęku. Psychobiotyki wpływają na spadek ryzyka rozwoju depresji, zespołów lękowych czy ujawnienia się schizofrenii. Walka z pandemią, to nie tylko unikanie zarażenia koronawirusem, ale też walka o własne zdrowie i z własnym strachem, który to zdrowie niszczy.

Źródła:

1. Staniak N. Psychobiotyki w rekomendacji farmaceuty. Aptekarz Polski Pismo Naczelnej Izby Aptekarskiej. 2018; 10: 10 – 23. 
2. Stachowska E. Jak żywić melancholijne mikroby. Żywienie w zaburzeniach osi mózgowo – jelitowej. Współczesna dietetyka 2019; 26: 72 – 81. 
3. Tompkins T, Mainville I, Arcand Y. The impact of meals on a probiotic during transit through a model of the human upper gastrointestinal tract. Benef Microbes. 2011;2(4):295–303.
4. Karakuła-Juchnowicz H., Pankowicz H. et al., Psychobiotics: new possibilites for treatment of affective disorders? Farmakoterapia w Psychiatrii i Neurologii 2015; 31(3-4): 229 – 242. 
5. Cichy W., Fakty i mity: probiotyki, mikrobiota a mikrobiom, Forum Pediatrii Praktycznej 2017 (17)
6. Gulas E., Wysiadecki G. et al., Jak mikrobiologia może wpływać na psychiatrię? Powiązania między florą bakteryjną jelita zaburzeniami psychicznymi, Psychiatr. Pol. 2018; 91: 1-17 
7. Stępień A., Walecka-Kapoica E. et al., Rola tryptofanu i serotoniny w patogenezie i leczeniu zespołu jelita nadwrażliwego; Folia Medica Lodziensia, 2014, 41/2:139-154