Zespół stresu pourazowego - objawy, leczenie

Zespół stresu pourazowego to stan zaburzenia psychicznego, który powstaje w następstwie silnych czynników stresogennych, najczęściej traumatycznej sytuacji. Może wystąpić na skutek przeżycia lub bycia świadkiem wydarzeń takich jak wojna, pożar, sytuacje związane z przemocą fizyczną i seksualną. Objawia się stanami lękowymi, depresją oraz otępieniem. W leczeniu stosuje się psychoterapię poznawczo-behawioralną, a gdy nie przynosi ona ukojenia, wprowadza się farmakoterapię.

PTSD - objawy

Zespół stresu pourazowego (ang. post-traumatic stress disorder, w skrócie PTSD), jest zaburzeniem psychicznym zaliczanym do grupy zaburzeń lękowych, powstającym w wyniku czynników stresogennych. Według klasyfikacji zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania ICD-10 jest jedną z reakcji występujących w następstwie traumatycznego wydarzenia. Są to traumatyczne przeżycia, przede wszystkim związane ze stanem zagrożenia życia własnego lub kogoś bliskiego, narażeniem fizycznej albo psychicznej integralności (np. w czasie katastrof naturalnych, walk wojennych, ataków terrorystycznych, pożarów, przemocy seksualnej i fizycznej). Najczęściej są to sytuacje, których nie da się przewidzieć i nie można się na nie odpowiednio przygotować. Szacunkowo zakłada się, że PTSD może dotyczyć aż 6 procent światowej populacji. Zespół stresu pourazowego zwykle dotyka ofiar gwałtów, żołnierzy, uczestniczących w operacjach wojskowych.

Wśród osób, które mogą doświadczyć takich trudności, są nie tylko bezpośrednie ofiary wydarzenia, ale także jego świadkowie. Prawdopodobieństwo wystąpienia schorzenia jest tym większe, im bardziej stresogenne było zdarzenie. U osób narażonych na traumatyczne sytuacje, mimo wcześniejszego przygotowania do radzenia sobie w momentach trudnych, może wystąpić zaburzenie stresu pourazowego jako reakcja na przeżytą traumę. Biorąc pod uwagę czas wystąpienia i trwania reakcji na doświadczone wydarzenie traumatyczne, można wyróżnić ostrą reakcję na stres (w klasyfikacji ICD-10 ang. acute stress reaction, ASR) oraz zaburzenie stresowe pourazowe (PTSD).

Ze względu na fakt, że przebieg zespołu stresu pourazowego jest zdeterminowany przez wiele czynników (np. od usposobienia charakterologicznego osoby zmagającej się z tym zaburzeniem lękowym.), jego objawy mogą się nasilać lub osłabiać z czasem. Z reguły po wdrożeniu indywidualnego programu leczenia dolegliwości u pacjenta ustępują, jednak zdarza się tak, że choroba trwa kilka lat, po których następuje trwała zmiana cech osobowości.

PTSD składa się z szeregu charakterystycznych objawów psychiczno-emocjonalnych oraz fizycznych, mogących wystąpić bezpośrednio po wydarzeniu lub po jakimś czasie. Wśród najczęstszych symptomów zespołu stresu pourazowego wymienia się:

• męczące i niechciane wspomnienia, reminiscencje (ang. flashbacks) – są to żywe i dotkliwe wspomnienia związane z przebiegiem traumatycznej sytuacji, które występują niezależnie od nas;
• koszmary senne związane z traumatycznych wydarzeniem;
• izolowanie się od otoczenia;
• przygnębienie i strach;
• niezdolność do odczuwania przyjemności (anhedonia);
• myśli samobójcze;
• unikanie sytuacji przywołujących wspomnienia związane z sytuacją, która spowodowała PTSD;
• niekontrolowane wybuchy gniewu;
• reakcje kompletnie nie na miejscu (nieadekwatne do sytuacji).

Oprócz wymienionych objawów, organizm osoby z PTSD może wykazywać symptomy fizyczne spowodowane nadmiernym pobudzeniem układu wegetatywnego i są to:

• kołatanie serca;
• zaburzenia snu;
• podniesione ciśnienie tętnicze krwi;
• bóle głowy;
• brak apetytu, zgaga i mdłości;
• przyspieszony oddech.

Osoby z zespołem stresu pourazowego często narażone są na inne towarzyszące zaburzenia psychiczne, np. depresję, obsesyjno-kompulsywne jedzenie czy lęk napadowy. Dowiedziono, że depresja pourazowa pojawia się u osób z PTSD nawet pięć razy częściej niż w ogólnej populacji. Warto pamiętać, że powtarzające się epizody mogą w konsekwencji doprowadzić do trwałych i poważnych zmian cech osobowości człowieka (tzw. złożony zespół stresu pourazowego).

Zespół stresu pourazowego - jak długo trwa?

Zespół stresu pourazowego jest bardzo zróżnicowany i ma indywidualny przebieg. Jednak zgodnie z założeniami i klasyfikacją ICD-10 wyróżnia się PTSD:

• ostre, gdy czas trwania symptomów jest krótszy niż trzy miesiące;
• przewlekłe, jeśli czas trwania objawów wynosi trzy miesiące lub dłużej;
• z początkiem opóźnionym, jeżeli początek objawów następuje co najmniej sześć miesięcy po zadziałaniu stresora (traumatycznego przeżycia).

Rozpoznanie PTSD wg. klasyfikacji ICD-10 i zgodnie z kryteriami objawowymi ma miejsce, gdy zostały one spełnione w ciągu sześciu miesięcy od zdarzenia urazowego, jednak dopuszcza się wyjątki. Gdy symptomy utrzymują się przez dłuższy czas, przewlekłe następstwo dewastującego stresu (pojawiające się po wielu latach od urazu) powinno być zakwalifikowane jako trwała zmiana osobowości.

Zespół stresu pourazowego - leczenie

W leczeniu PTSD wykorzystuje się złożoną terapię, polegającą na stosowaniu kilku grup leków oraz psychoterapii zarówno indywidualnej, jak i grupowej. Zdarzają się też przypadki, że objawy zespołu stresu pourazowego po jakimś czasie mijają same, jednak konsekwencje mogą być poważne, dlatego nie należy ich lekceważyć. Niepokojące objawy powinny być skonsultowane z lekarzem psychiatrą lub psychoterapeutą. Diagnozę stawia się po przeprowadzonym z pacjentem wywiadzie, czasami też z osobami z jego bliskiego otoczenia. Skuteczną metodą leczenia PTSD jest psychoterapia poznawczo-behawioralna, która polega na oswajaniu wraz z pacjentem traumatycznych sytuacji i zinterpretowanie ich na nowo. Dodatkowo stosuje się też terapię ekspozycyjną, której celem jest redukcja lęku w procesie przywoływania w obecności terapeuty wspomnień drastycznego doświadczenia. Jeśli takie postępowanie nie przynosi oczekiwanych efektów, wykorzystuje się farmakoterapię. Wówczas lekarz przepisuje leki antydepresyjne, w szczególności selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny. Po właściwie przeprowadzonej psychoterapii większość chorych wraca do normalnego życia.

Źródła:

1. Tworus R., Stelmach M.; Zespół stresu pourazowego, czyli skomplikowana diagnostyka „żołnierskiego serca”, Psychiatria Po Dyplomie, 2015(02).
2. Parnowska D., Szymanik P.; Zespół stresu pourazowego w praktyce lekarza POZ, Medical Tribune, 2019(06).
3. Heitzman J.; Zaburzenia po stresie traumatycznym - praktyka kliniczna i opiniowanie, Psychiatria Po Dyplomie, 2010(7):5, 59-64.
4. Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD. Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne, ICD-10. Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne Vesalius.