Brak apetytu - przyczyny, leczenie

Czym jest apetyt

Apetyt to nic innego jak chęć spożycia określonego pokarmu. Apetyt związany jest z wyborem pożywienia oraz regulacją spożycia w wymiarze jakościowym. Wyróżnia się trzy główne narzędzia sterowania apetytem, które związane są z odbiorem bodźców smakowych i zapachowych, są to: alliestezja, sytość specyficzna oraz wyuczone reakcje warunkowe. Alliestezja jest to zmiana odczuwania smakowitości pokarmów mająca na celu przywrócenie stanu równowagi organizmu. Oznacza to, że takie same bodźce zapachowe oraz smakowe, których źródło stanowią określone pokarmy odbierane są jako pożądane i przyjemne w stanie głodu, a w przypadku sytości stają się mniej przyjemne lub nawet niepożądane. Sytość specyficzna charakteryzuje postępujący wraz z jedzeniem spadek przyjemności jako konsekwencja reagowania na smak i zapach aktualnie spożywanych pokarmów oraz jednoczesny wzrost zainteresowania produktami o odmiennym smaku. Z kolei wyuczone reakcje warunkowe to nabyte preferencje oraz awersje względem smakowitości określonych produktów.

Brak apetytu u dziecka i niemowlaka

Brak apetytu u dzieci i niemowląt może mieć różnorodne podłoże, od emocjonalnego przez stan chorobowy po brak zainteresowania jedzeniem na rzecz fascynacji otaczającym światem. I tak utrata łaknienia może być konsekwencją najedzenia, mającego miejsce, gdy dziecko podjada pomiędzy posiłkami, neofobii żywieniowej, czyli lęku przed nowymi smakami, dotyczy ona głównie dzieci między 2 a 5 rokiem życia i objawia się niechęcią jedzenia warzyw, owoców i mięsa. Może być także wynikiem stanu emocjonalnego, na który wpływa to, co dzieję się w otoczeniu dziecka. Brak apetytu może wynikać przykładowo z przeprowadzki, zmiany przedszkola na szkołę, zbliżającego się sprawdzianu czy zainteresowania otaczającym światem, które pojawia się u dzieci pomiędzy 2. a 5. rokiem życia. Wówczas potrzeba jedzenia schodzi na dalszy plan. Brak apetytu może być także efektem chorób: przeziębienia, stanów zapalnych dróg oddechowych, infekcji, którym towarzyszy gorączka, wymiotów, biegunki, nowotworów, zapalenia błon śluzowych żołądka, trzustki.

W przypadku braku apetytu u dziecka warto: angażować je w przygotowywanie posiłków, pozwolić dziecku zgłodnieć i dopiero wówczas podawać mu posiłek, dawać możliwość wyboru potrawy, spożywać posiłki wspólnie, zachować stałe pory posiłków, chwalić dziecko po zjedzeniu posiłku, zachować spokój, nawet gdy dziecko odmawia jedzenia, aby posiłki nie kojarzyły się mu ze stresem. Warto też podawać jedzenie w atrakcyjny sposób. Jeśli brak apetytu jest długotrwały i trudno określić jego przyczynę należy skonsultować się z pediatrą.

Brak apetytu u nastolatków

Brak łaknienia u nastolatków może być konsekwencją choroby (infekcji, chorób przewodu pokarmowego, alergii, nietolerancji pokarmowej, zaburzeń odżywiania: anoreksji, bulimii) lub stanu emocjonalnego. Często brak apetytu ma podłoże psychologiczne i związany jest z nawykami żywieniowymi, preferencjami, a także celowym oraz świadomym buntem. Jeśli przyczyną utraty łaknienia jest choroba, konieczna jest konsultacja z lekarzem i podjęcie właściwego leczenia. Natomiast w przypadku, gdy podłoże stanowi stan emocjonalny czy też stres niezbędne jest wyjaśnienie konsekwencji niejedzenia, jak również próba modyfikacji nawyków żywieniowych i sposobu podawania oraz spożywania posiłków. Pomocna może okazać się konsultacja z psychologiem, a po konsultacji z lekarzem można w razie konieczności sięgnąć po suplementy pobudzające apetyt.

Brak apetytu u dorosłych

Utrata apetytu może wiązać się z przyczynami natury fizycznej lub psychicznej. Wielokrotnie brak apetytu jest tymczasowy i może wynikać z:

infekcji - przeziębienie, grypa, inna infekcja dróg oddechowych, infekcja bakteryjna)
problemów trawiennych ( zaparcia, refluks, zatrucie pokarmowe, alergia, nietolerancja pokarmowa, niestrawność, zapalenie żołądka, jelit, spożywanie alkoholu)
bolesności jamy ustnej ( np. owrzodzenie)
przyjmowania leków, jako skutek uboczny (środki uspokajające, niektóre antybiotyki, immunoterapia, chemoterapia).

Powrót do zdrowia skorelowany jest wówczas z powrotem apetytu. Brak apetytu może być również konsekwencją chorób przewlekłych: zespół jelita drażliwego, choroba Leśniowskiego – Crohna, choroba Addisona, astma, cukrzyca, choroby nerek, wątroby, wysoki poziom wapnia we krwi, HIV, AIDS, niedoczynność tarczycy, nadczynność tarczycy, POChP ( przewlekła obturacyjna choroba płuc), niewydolność serca, nowotwory żołądka lub okrężnicy.

Wśród czynników psychologicznych spadku apetytu wyróżnić można takie jak: depresja, odczuwany niepokój, ataki paniki, nadmierne napięcie, smutek oraz zaburzenia odżywiania (np. bulimia, jadłowstręt psychiczny – anoreksja). Ponadto brak apetytu może wynikać z niedoborów witamin (głównie z grupy B) i składników mineralnych (żelazo, cynk) oraz być konsekwencja długotrwałej antybiotykoterapii, wówczas konieczne jest wprowadzenie odpowiednio dobranych probiotyków, które odbudują florę bakteryjną.

Cierpiąc na brak apetytu lepiej jest zjadać większą ilość posiłków, ale o mniejszej objętości. Ponadto powinny być one bogatym źródłem energii oraz białka, co warto skosultować ze specjalistą, takim jak dietetyk. Korzystnie na apetyt wpłynie zastosowanie przypraw, takich jak: pieprz czarny, imbir, kolendra, cynamon i koper włoski, lubczyk, suszona pietruszka, majeranek, kurkuma, curry, słodka, wędzona i ostra papryka, rozmaryn, tymianek, czarnuszka i ostropest. W niektórych przypadkach konieczne może okazać się wprowadzenie doustnych suplementów pokarmowych tzw. nutridninków. Apetyt pobudzić może też aktywność fizyczna. Celem poprawy apetytu lekarz może przepisać środki farmakologiczne mające za zadanie zwiększyć apetyt oraz leki zmniejszające objawy będące przyczyną utraty apetytu. Jeśli brak apetytu jest konsekwencją depresji należy podjąć terapię, a w przypadku, gdy przyczyną są leki koniecza może być zmiana dawki lub danego leku, co należy skonsultować z lekarzem.

Brak apetytu w ciąży

Brak apetytu w ciąży występuje najczęściej w jej I trymestrze i związany jest ze zmianami hormonalnymi. Może być również konsekwencją mdłości, wymiotów oraz zaburzeń nastroju i depresji. Warto wówczas skonsultować się z lekarzem i zadbać o zbilansowane posiłki. Potrawy powinny być atrakcyjne pod względem zarówno wyglądu, jak i smaku, wzbogacone w przyprawy pobudzające apetyt. Wskazana może być także aktywność fizyczna, wystarczy chociażby spacer, aby pobudzić apetyt. Jeśli spadek apetytu jest wynikiem mdłości, pomóc może imbir, z którego można przygotować napój imbirowy z dodatkiem miodu oraz cytryny lub potraktować go jako dodatek do herbaty.

Brak apetytu u seniora

Brak apetytu częściej niż osoby dorosłe może dotykać seniorów, co jest konsekwencją stosowania leków w większej ilości oraz zmian postępujących w organizmie w miarę jego starzenia się. Zmiany te wpływają zarówno na układ trawienny, jak i układ hormonalny oraz na zmysły smaku i zapachu. Spadek apetytu u osób starszych może być skutkiem chorób, obniżonego nastroju, może też wynikać z przyczyn natury społecznej: samotności, niskiego statutu ekonomicznego i zawstydzenia związanego ze zmianami fizjologicznymi ( np. problemy z uzębieniem, gorsza tolerancja niektórych pokarmów). Spadek apetytu lub jego całkowita utrata, która towarzyszy procesowi starzenia nazywana jest anoreksją wieku podeszłego.

Źródła:

Gawęcki J., Hryniewiecki L. Żywienie człowieka. Podstawy nauki o żywieniu. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2018.
Das. D., Roy, T. A practical approach to loss of appetite. Progress in Medicine, 2017; 1, 181–186.
Pilgrim, A. L. et al. An overview of appetite decline in older people. Nursing Older People 2015; 27(5), 29–35.
M. Jarosz, Dietetyka. Żywność, żywienie w prewencji i leczeniu, Wydawnictwo IŻŻ, Warszawa 2017.
Wernio E., Dardzińska J. A., Małgorzewicz S. Anoreksja wieku podeszłego – epidemiologia, przyczyny, konsekwencje zdrowotne. Geriatria 2016; 10: 32 – 38.