Refluks - przyczyny, objawy, leczenie

Choroba refluksowa przełyku (refluks) jest chorobą przewlekłą przebiegającą z okresami zaostrzeń i remisji. Najczęściej objawia się tzw. zgagą, jednak późno rozpoznana i nieodpowiednio leczona może doprowadzić do poważnych, a niekiedy groźnych dla życia powikłań. Dowiedz się jakie są przyczyny pojawienia się refluksu i jakie objawy są alarmujące. Poznaj sposoby leczenia refluksu i sprawdź jaka dieta jest zalecana dla osób zmagających się z chorobą refluksową przełyku. Czego nie jeść? Jak łagodzić objawy refluksu?

Co to jest refluks?

Refluks to stan, w którym patologiczne zarzucanie treści żołądkowej do przełyku powoduje uciążliwe objawy lub różne powikłania. Poza połkniętym wcześniej pokarmem, cofaniu ulega również kwas solny, który wraz z obecnymi w nim enzymami trawiennymi, prowadzi do uszkodzenia błony śluzowej przełyku. Chorobę refluksową przełyku możemy podzielić według tzw. klasyfikacji montrealskiej na poniższe zespoły:

Zespoły przełykowe

• Zespoły objawowe - należy do nich typowy zespół refluksowy przebiegający ze zgagą i/lub regurgitacją (bierne przesunięcie treści pokarmowej z żołądka do przełyku, bez powstania odruchu wymiotnego) oraz refluksowy zespół bólu w klatce piersiowej
• Zespoły przebiegające z uszkodzeniem przełyku - refluksowe zapalenie przełyku, refluksowe zwężenie przełyku, przełyk Barreta, rak gruczołowy przełyku

Zespoły pozaprzełykowe

• O udowodnionym związku z refluksem - refluksowy zespół kaszlowy i refluksowy zespół zapalenia krtani
• O prawdopodobnym związku z refluksem - zapalenie gardła, zapalenie zatok przynosowych, idiopatyczne włóknienie płuc, nawracające zapalenie ucha środkowego

Refluks – przyczyny

Istnieją liczne współdziałające czynniki przypuszczalnie wywołujące to schorzenie. Zaliczamy do nich:

• Obniżenie skuteczności mechanizmów zapobiegających zarzucaniu treści żołądkowej - sytuacja taka ma miejsce w zaburzeniach czynności motorycznej dolnego zwieracza przełyku (LES), które mogą występować samoistnie lub podczas przyjmowania niektórych leków, takich jak doustne środki antykoncepcyjne, metyloksantyny, β2-mimetyki, azotany oraz środki przeciwcholinergiczne
• Obecność przepukliny rozworu przełykowego - polega ona na odsunięciu się mięśnia przepony od ściany przełyku i powstaniu przestrzeni, przez którą do klatki piersiowej przeciska się niewielki, rozdęty fragment żołądka. Przepuklinę rozworu przełykowego wykrywa się u 1-20% dorosłych osób, jednak tylko 10% z nich odczuwa objawy zgagi lub zarzucania treści żołądkowej do jamy ustnej
• Zaburzenia opróżniania żołądka - prowadzi to do upośledzenia zdolności regeneracyjnych błony śluzowej przełyku przez długotrwałą ekspozycję na zalegającą treść pokarmową
• Otyłość - wzrost objętość żołądka zwiększa również objętość materiału zarzucanego do przełyku
• Ciąża - zwiększające się rozmiary dziecka powodują wzrost ciśnienia w jamie brzusznej, co sprzyja cofaniu się treści pokarmowej z żołądka do przełyku. Znaczenie ma również zwiększona masa ciała matki oraz zmiany hormonalne w jej organizmie

Choroba refluksowa przełyku może się także rozwinąć w przebiegu niektórych chorób ogólnoustrojowych, takich jak: twardzina układowa, cukrzyca, polineuropatia alkoholowa oraz w przypadku różnych zaburzeń hormonalnych.

Refluks – objawy

Typowymi objawami refluksu są zgaga (uczucie pieczenia za mostkiem) i puste odbijania. Dolegliwości te zaostrzają się w pozycji ciała ułatwiającej refluks- pochylenie do przodu, położenie na plecach; oraz podczas parcia, zwłaszcza po obfitym lub tłustym posiłku. Objawy nietypowe (pozaprzełykowe) występują niejednokrotnie bez towarzyszącej zgagi i odbijania. Należą do nich chrypka (szczególnie poranna, spowodowana drażnieniem strun głosowych przez zarzucany pokarm), suchy kaszel połączony ze świszczącym oddechem (skutek zaaspirowania treści żołądkowej do dróg oddechowych) i ból w klatce piersiowej. Istnieje również grupa tzw. objawów alarmowych, których wystąpienie wymaga bardzo szybkiej diagnostyki endoskopowej w celu wykluczenia procesu nowotworowego. Są to zaburzenia połykania, bolesne połykanie, zmniejszenie masy ciała i krwawienie z górnego odcinka przewodu pokarmowego.

Dieta przy refluksie - co należy jeść?

W zmniejszeniu nasilenia objawów chorobowych pomocna może być odpowiednia dieta. Należy unikać spożywania pokarmów o dużej zawartości tłuszczu, odsmażanych i ciężkostrawnych, które powodują zaleganie treści żołądkowej. Owoce cytrusowe (w tym soki z tych owoców), pomidory i ich przetwory, cebula, czosnek, a także ostre przyprawy, pobudzają receptory czuciowe w przełyku, dlatego również nie są zalecane w chorobie refluksowej. Należy unikać ssania cukierków, żucia gumy, picia napojów gazowanych oraz ograniczyć kawę i alkohol (szczególnie niskoprocentowy - piwo i białe wino). Epizody zgagi można łagodzić pijąc chude mleko (do 2% tłuszczu) lub wodę mineralną niegazowaną.

Refluks – leczenie

Choroba refluksowa przełyku jest chorobą przewlekłą, dlatego właściwe jest leczenie ciągłe w celu opanowania dolegliwości i zapobiegania powikłaniom. Wielu chorych wymaga leczenia nawet do końca życia. Postępowanie niefarmakologiczne zawiera wdrożenie higieny jedzenia (posiłki mniejsze, ale spożywane częściej; przyjmowanie posiłków najpóźniej 2-3h przed snem), uniesienie wezgłowia łóżka, zaprzestanie palenia papierosów, odpowiednią dietę (patrz wyżej) i zmniejszenie masy ciała u chorych otyłych. Lekami stanowiącymi podstawę leczenia choroby refluksowej są leki hamujące wydzielanie kwasu solnego. Najszybsze ustąpienie dolegliwości i zapalenia przełyku u największego odsetka chorych zapewniają inhibitory pompy protonowej (IPP), takie jak omeprazol, pantoprazol i esomeprazol. W leczeniu podtrzymującym refluksu o łagodnym przebiegu skuteczne są również blokery receptorów H2 (ranitydyna, cymetadyna) oraz leki zobojętniające kwas solny i osłaniające błonę śluzową (należą do nich związki magnezu i glinu, kwas alginowy i sukralfat). W sytuacji, gdy leczenie nie przynosi trwalszej poprawy, rozważa się leczenie operacyjne.

Źródła:

1. Dr n. med. Małgorzata Szczepanek, lek. Łukasz Strzeszyński: Choroby czynnościowe układu pokarmowego- wytyczne rzymskie IV. Medycyna praktyczna: lekarz rodzinny 3 (277) maj-czerwiec 2018

2. Moayyedi P. M., Lacy B. E. ACG and CAG clinical guideline: management of dyspepsia. Am. J. Gastroenterol., 2017; 112: 988-1013

3. Abas Abul K ,Aster Jon C. ,Kumar Vinay Robbins Patologia

4. Andrzej Szczeklik, Piotr Gajewski: Interna Szczeklika 2014. Kraków: Medycyna Praktyczna, 2014. ISBN 978-83-7430-405-4