Ostre zapalenie zatok – objawy, leczenie

Ból głowy, osłabienie i katar to klasyczne dolegliwości towarzyszące wielu chorobom infekcyjnym górnych dróg oddechowych w tym także zapaleniu zatok przynosowych. Dochodzi do niego równie często podczas zimowych mrozów i wiatrów, jak i latem, kiedy jesteśmy narażeni na zimne nawiewy z klimatyzatorów. W większości przypadków zapalenie zatok to schorzenie niegroźne, samoistnie przemijające lub wymagające niewielkiej interwencji lekarskiej czy stosowania domowych sposobów leczenia i wypoczynku. Nie należy go jednak lekceważyć, ponieważ w niektórych przypadkach może prowadzić do groźnych dla zdrowia powikłań. Zatoki przynosowe to wypełnione powietrzem jamy zlokalizowane w kościach twarzoczaszki, uchodzące do nosa. Ich rolą jest ogrzewanie i nawilżanie powietrza wdychanego przez nos. Są też istotne dla prawidłowej fonacji i chronią mózgoczaszkę przed urazami. Wielokrotne poważne stany zapalne w obrębie zatok z upośledzeniem ich drożności mogą prowadzić do nieodwracalnych zmian w wyściełającej je błonie śluzowej. Dowiedz się jak przebiega zapalenie zatok i jakie mogą być jego powikłania.

Ostre zapalenie zatok – objawy

Do objawów ostrego zapalenia zatok należą : obfita wydzielina z nosa (katar-przedni/tylny), niedrożność nosa, często towarzyszy im jednostajny ból głowy, nasilający się przy zmianie pozycji, ból w obrębie twarzy oraz zaburzenia węchu. Dokładne umiejscowienie bólu zależy od tego, która z zatok jest objęta procesem zapalnym. Opisanym objawom nierzadko towarzyszy także kaszel, początkowo suchy,  spowodowany drażnieniem gardła i krtani przez wydzielinę spływającą z zatok po tylnej ścianie gardła. Obecność gęstej wydzieliny w górnych drogach oddechowych może powodować nieprzyjemny zapach z ust. Ponadto, lokalizacja stanu zapalnego w obrębie zatok szczękowych często objawia się bólem zębów.

Jak każda infekcja również ostre zapalenie zatok jest związane z ogólnym złym samopoczuciem, męczliwością, trudnościami w koncentracji i zwiększoną sennością. Zapaleniu towarzyszy stan podgorączkowy lub gorączka, choć u niektórych osób temperatura jest prawidłowa. Według klasycznej definicji objawy ostrego zapalenia zatok mogą trwać nawet do 12 tygodni, w praktyce najczęściej utrzymują się jednak do ok. 14 dni. Rozpoznanie stawia się na podstawie wywiadu oraz badania przedmiotowego (badania pacjenta), nie ma wskazań do wykonywania badań obrazowych (rtg, TK). Wyjątkiem może być bardzo silne zaostrzenie objawów lub podejrzenie powikłań.

Ostre zapalenie zatok u dziecka

Na ostre zapalenie zatok chorują również dzieci (w każdym wieku), a objawy są podobne jak u osób dorosłych. Nieco częściej zdarza się męczący kaszel, nasilający się w nocy, kiedy to pozycja leżąca ułatwia zaleganie i spływanie wydzieliny. W związku z rozciągniętym w czasie rozwojem zatok (nie są one po urodzeniu upowietrznione i dopiero wraz z rozwojem dziecka zyskują właściwy kształt) lokalizacja zapalenia jest zależna od wieku dziecka. U niemowląt dochodzi głównie do zapalenia zatok sitowych, które rozwijają się jako pierwsze. Ze względu na umiejscowienie blisko oczodołu, w tej grupie może dochodzić do niebezpiecznych powikłań związanych z rozprzestrzenieniem się infekcji do jego wnętrza. Zapalenie zatok dzieci w wieku szkolnym dotyczy najczęściej zatok szczękowych i klinowych, zaś w wieku nastoletnim – czołowych. W większości przypadków rokowanie co do wyleczenia u dzieci jest bardzo dobre, a powikłania rozwijają się rzadko.

Ostre zapalenie zatok w ciąży

Zapalenie zatok u kobiet ciężarnych i karmiących ma przebieg identyczny jak w populacji ogólnej. Przyszłe mamy powinny jednak być bardzo ostrożne i jeżeli objawy są nasilone niezwłocznie zgłosić się do lekarza rodzinnego, który dobierze odpowiednią terapię przebadaną pod kątem bezpieczeństwa dla dziecka. Należy pamiętać, że przyjmowanie jakichkolwiek leków „z domowej apteczki” w czasie ciąży powinno zostać skonsultowane z lekarzem. Dotyczy to także leków dostępnych bez recepty.

Ostre zapalenie zatok – leczenie

Ostre zapalenie zatok jest najczęściej spowodowane przez infekcję wirusową (rzadziej bakteryjną), dlatego w początkowym okresie choroby możliwe jest leczenie domowymi sposobami. Zalecany jest odpoczynek, picie dużej ilości płynów, nebulizacje z soli fizjologicznej (ew. inhalacje np. nad garnkiem z gorącą wodą), nawilżanie błony śluzowej nosa roztworem soli fizjologicznej lub wody morskiej. W dolegliwościach związanych z zaleganiem wydzieliny, ulgę przyniesie płukanie zatok. Zestawy do samodzielnego płukania nosa są szeroko dostępne w aptekach. Wspomagająco można zastosować też leki rozrzedzające gęstą, zalegającą w jamach nosa i zatokach wydzielinę , m.in preparaty roślinne, dostępne bez recepty .

W łagodzeniu stanu zapalnego i bólu może pomóc zastosowanie leków z grupy niesteroidowych przeciwzapalnych. Krople do nosa obkurczające błonę śluzową zmniejszają obrzęk i uczucie zatkania nosa, należy jednak pamiętać, żeby nie stosować ich dłużej niż 5 – 7 dni. Przewlekłe używanie takich preparatów grozi „uzależnieniem” błony śluzowej i jej stałym, trudnym do zwalczenia obrzękiem. Następnie do leczenia włącza się donosowe preparaty sterydowe (w postaci aerozoli), mające działanie przeciwzapalne i przeciwobrzękowe, co wymaga już wizyty u lekarza.

Jeżeli objawy nasilają się (nasilenie bólu głowy, ropny katar), trwają dłużej niż 10 dni, a także jeśli infekcja przebiega z gorączką powyżej 38-39°C, mogą być to objawy zakażenia bakteryjnego, wymagającego leczenia antybiotykiem. Niezwykle istotne jest, aby przyjmować lek przez cały wyznaczony czas trwania terapii (zwykle około 7 – 14 dni), nawet jeżeli objawy ustąpią wcześniej. Uniemożliwia to rozwój opornych mikroorganizmów, które mogą wywołać nawrotowe zapalenie, o wiele trudniejsze do wyleczenia. Brak poprawy lub pogorszenie po kilku dniach od rozpoczęcia kuracji antybiotykiem powinno skłonić nas do powtórnej konsultacji z lekarzem (laryngolog), gdyż niezbędna może być zmiana leku lub przeprowadzenie dalszych badań.

Ostre zapalenie zatok – powikłania

Ostre zapalenie zatok prawidłowo leczone zazwyczaj ustępuje bez pozostawienia uszkodzeń. Jednak wielokrotnie przechodzone może prowadzić do zmian w błonie śluzowej zatok, jej patologicznego rozrostu i całkowitego upośledzenia drożności. Jest to błędne koło, gdyż w niedrożnej zatoce gromadzi się wydzielina, która łatwo ulega nadkażeniom i ponownie rozwija się stan zapalny. W przypadkach takich często nawracających, przewlekłych zapaleń może być konieczna interwencja chirurgiczna, mająca na celu udrożnienie zatoki.

Nieleczone ciężkie zapalenie może także szerzyć się przez ciągłość na okoliczne tkanki, prowadząc do zapalenia tkanki podskórnej i oczodołu, a nawet zapalenia opon mózgowych czy ropnia mózgu. Wprawdzie do takich powikłań dochodzi rzadko i głównie u osób z upośledzoną odpornością, warto o nich wiedzieć i nie lekceważyć infekcji zwłaszcza, jeśli objawy są bardzo nasilone.

Źródła:

1. Wanda Kawalec, Ryszard Groński, Marek Kulus. Pediatria. PZWL, Warszawa 2019. ISBN-978-83-200-5583-2.
2. David N. Gilbert, Henry F. Chambers, George M. Eliopoulos i wsp. The Sanford Guide to antimicrobial therapy 2019. Antimicrobial Therapy Inc, 2019. ISBN 978-1-944272-09-8.
3. Jason M Mehrtens, Michael G Spigarelli. Acute sinusitis. Adolesc Med State Art Rev. 2010 Aug;21(2): 187-201.
4. Yi-Sheng Chang, Po-Lin Chen, Jia-Horung Hung. Orbital complications of paranasal sinusitis in Taiwan, 1988 through 2015: Acute ophthalmological manifestations, diagnosis, and management. PLoS One 2017 Oct 3; 12(10): e0184477.
5. Ricardo Tan, Sheldon Spector. Pediatric sinusitis. Curr Allergy Asthma Rep. 2007 Nov; 7(6): 421-6.
6. Interna Szczeklika. Medycyna Praktyczna, Kraków 2019. ISBN: 9788374305686.